เมนู

ยทิปิ ตตฺถ ตตฺถ ภควตา ปวตฺติตปกิณฺณกเทสนาว อฏฺฐกถา, สา ปน ธมฺมสงฺคาหเกหิ ปฐมํ ตีณิ ปิฏกานิ สงฺคายิตฺวา ตสฺส อตฺถวณฺณนานุรูเปเนว วาจนามคฺคํ อาโรปิตตฺตา ‘‘อาจริยวาโท’’ติ วุจฺจติ อาจริยา วทนฺติ สํวณฺเณนฺติ ปาฬิํ เอเตนาติฯ เตนาห ‘‘อาจริยวาโท นาม อฏฺฐกถา’’ติฯ ติสฺโส สงฺคีติโย อารุฬฺโห เอว จ พุทฺธวจนสฺส อตฺถสํวณฺณนาภูโต กถามคฺโค มหินฺทตฺเถเรน ตมฺพปณฺณิทีปํ อาภโต ปจฺฉา ตมฺพปณฺณิเยหิ มหาเถเรหิ สีหฬภาสาย ฐปิโต นิกายนฺตรลทฺธิสงฺกรปริหรณตฺถํฯ อตฺตโนมติ นาม เถรวาโทฯ นยคฺคาเหนาติ สุตฺตาทิโต ลพฺภมานนยคฺคหเณนฯ อนุพุทฺธิยาติ สุตฺตาทีนิเยว อนุคตพุทฺธิยาฯ อตฺตโน ปฏิภานนฺติ อตฺตโน เอว ตสฺส อตฺถสฺส วุตฺตนเยน อุปฏฺฐานํ, ยถาอุปฏฺฐิตา อตฺถา เอว ตถา วุตฺตาฯ สเมนฺตเมว คเหตพฺพนฺติ ยถา สุตฺเตน สํสนฺทติ, เอวํ มหาปเทสโต อตฺถา อุทฺธริตพฺพาติ ทสฺเสติฯ ปมาทปาฐวเสน อาจริยวาทสฺส กทาจิ ปาฬิยา อสํสนฺทนาปิ สิยา, โส น คเหตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อาจริยวาโทปิ สุตฺเตน สเมนฺโตเยว คเหตพฺโพ’’ติฯ สพฺพทุพฺพลา ปุคฺคลสฺส สยํ ปฏิภานภาวโตฯ ตถา จ สาปิ คเหตพฺพา, กีทิสี? สุตฺเตน สเมนฺตา เยวาติ โยชนาฯ ตาสูติ ตีสุ สงฺคีตีสุฯ ‘‘อาคตเมว ปมาณ’’นฺติ อิมินา มหากสฺสปาทีหิ สงฺคีตเมว ‘‘สุตฺต’’นฺติ อิธาธิปฺเปตนฺติ ตทญฺญสฺส สุตฺตภาวเมว ปฏิกฺขิปติฯ ตทตฺถา เอว หิ ติสฺโส สงฺคีติโยฯ ตตฺถาติ คารยฺหสุตฺเตฯ น เจว สุตฺเต โอสรนฺติ, น จ วินเย สนฺทิสฺสนฺตีติ เวทิตพฺพานิ ตสฺส อสุตฺตภาวโต เตน ‘‘อนุโลมกปฺปิยํ สุตฺเตน สเมนฺตเมว คเหตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ เอวตฺถํ นิคมนวเสน นิทสฺเสติฯ สพฺพตฺถ ‘‘น อิตร’’นฺติ วจนํ ตตฺถ ตตฺถ คหิตาวธารณผลทสฺสนํ ทฏฺฐพฺพํฯ

กมฺมารปุตฺตจุนฺทวตฺถุวณฺณนา

[189] สูกรมทฺทวนฺติ วนวราหสฺส มุทุมํสํฯ ยสฺมา จุนฺโท อริยสาวโก โสตาปนฺโน, อญฺเญ จ ภควโต, ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อาหารํ ปฏิยาเทนฺตา อนวชฺชเมว ปฏิยาเทนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ปวตฺตมํส’’นฺติฯ ตํ กิราติ ‘‘นาติตรุณสฺสา’’ติอาทินา วุตฺตวิเสสํฯ ตถา หิ ตํ ‘‘มุทุ เจว สินิทฺธญฺจา’’ติ วุตฺตํฯ มุทุมํสภาวโต หิ อภิสงฺขรณวิเสเสน จ ‘‘มทฺทว’’นฺติ วุตฺตํฯ โอชํ ปกฺขิปิํสุ ‘‘อยํ ภควโต ปจฺฉิมโก อาหาโร’’ติ ปุญฺญวิเสสาเปกฺขาย, ตํ ปน ตถาปกฺขิตฺตทิพฺโพชตาย ครุตรํ ชาตํฯ

อญฺเญ ยํ ทุชฺชีรํ, ตํ อชานนฺตา ‘‘กสฺสจิ อทตฺวา วินาสิต’’นฺติ อุปวเทยฺยุนฺติ ปรูปวาทโมจนตฺถํ ภควา ‘‘นาหํ ต’’นฺติอาทินา สีหนาทํ นทติฯ

[190] กถํ ปนายํ สีหนาโท นนุ ตํ ภควโตปิ สมฺมาปริณามํ น คตนฺติ? นยิทํ เอวํ ทฏฺฐพฺพํ, ยสฺมา ‘‘สมฺมเทว ตํ ภควโต ปริณามํ คต’’นฺติ วตฺตุํ อรหติ ตปฺปจฺจยา อุปฺปนฺนสฺส วิการสฺส อภาวโต, อญฺญปจฺจยสฺส จ วิการสฺส มุทุภาวํ อาปาทิตตฺตาฯ เตนาห ‘‘น ปน ภุตฺตปฺปจฺจยา’’ติอาทิฯ น หิ ภควา, อญฺเญ วา ปน ขีณาสวา นวเวทนุปฺปาทนวเสน อาหารํ ปริภุญฺชนฺติ อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตเมว กตฺวา อาหารสฺส อุปภุญฺชนโตฯ ยทิ เอวํ กสฺมา ปาฬิยํ ‘‘ภตฺตํ ภุตฺตาวิสฺส ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชี’’ติอาทิ วุตฺตํ? ตํ โภชนุตฺตรกาลํ อุปฺปนฺนตฺตา วุตฺตํฯ ‘‘น ปน ภุตฺตปจฺจยา’’ติ วุตฺโต วายมตฺโถ อฏฺฐกถายํฯ กตุปจิตสฺส ลทฺโธกาสสฺส กมฺมสฺส วเสน พลวติปิ โรเค อุปฺปนฺเน ครุสินิทฺธโภชนปฺปจฺจยา เวทนานิคฺคโห ชาโต, เตนาห ‘‘ยทิ หี’’ติอาทิฯ ปตฺถิตฏฺฐาเนติ อิจฺฉิตฏฺฐาเน, อิจฺฉา จสฺส ตตฺถ คนฺตฺวา วิเนตพฺพเวเนยฺยาเปกฺขา ทฏฺฐพฺพาฯ คาถายมฺปิ ‘‘สุต’’นฺติ อิมินา สุตมตฺตํ, ปเรสํ วจนมตฺตเมตํ, น ปน โภชนปฺปจฺจยา อาพาธํ ผุสิ ธีโรติ ทสฺเสติฯ

ปานียาหรณวณฺณนา

[191] ปสนฺนภาเวน อุทกสฺส อจฺฉภาโว เวทิตพฺโพติ อาห ‘‘อจฺโฉทกาติ ปสนฺโนทกา’’ติฯ สาทุรสตฺตา สาตตาติ อาห ‘‘มธุโรทกา’’ติฯ ตนุกเมว สลิลํ วิเสสโต สีตลํ, น พหลนฺติ อาห ‘‘ตนุสีตลสลิลา’’ติฯ นิกฺกทฺทมาติ เสตภาวสฺส การณมาหฯ ปงฺกจิกฺขลฺลาทิวเสน หิ อุทกสฺส วิวณฺณตา, สภาวโต ปน ตํ เสตวณฺณํ เอวาติฯ

ปุกฺกุสมลฺลปุตฺตวตฺถุวณฺณนา

[192] ธุรวาเตติ ปฏิมุขวาเตฯ ทีฆปิงฺคโลติ ทีโฆ หุตฺวา ปิงฺคลจกฺขุโกฯ ปิงฺคลกฺขิโก หิ โส ‘‘อาฬาโร’’ติ ปญฺญายิตฺถฯ เอวรูปนฺติ ทกฺขติ กริสฺสติ ภวิสฺสตีติ อีทิสํฯ อีทิเสสูติ ยตฺร ยํจาติ เอวรูปนิปาตสทฺทยุตฺตฏฺฐาเนสุฯ