เมนู

อฏฺฐวิโมกฺขวณฺณนา

[174] อุตฺตานตฺถาเยว เหฏฺฐา อตฺถโต วิภตฺตตฺตาฯ เอกจฺจสฺส วิโมกฺโขติ โฆโสปิ ภยาวโห วฏฺฏาภิรตภาวโต, ตถาคตสฺส ปน วิโมกฺเข อุปสมฺปชฺช วิหรโตปิ ตํ นตฺถีติ อภีตภาวทสฺสนตฺถเมว อานีตานิฯ

อานนฺทยาจนกถาวณฺณนา

[178] โพธีติ สพฺพญฺญุตญฺญาณํฯ ตญฺหิ ‘‘จตุมคฺคญาณปฏิเวธ’’นฺเตฺวว วุตฺตํ สพฺพญฺญุตญฺญาณปฺปฏิเวธสฺส ตํมูลกตฺตาฯ เอวํ วุตฺตภาวนฺติ ‘‘อากงฺขมาโน อานนฺท ตถาคโต กปฺปํ วา ติฏฺเฐยฺยา’’ติ (ที. นิ. 2.166) เอวํ วุตฺตภาวํฯ

[179] ตมฺปิ โอฬาริกนิมิตฺตํ กตํ ตสฺส มาเรน ปริยุฏฺฐิตเจตโส น ปฏิวิทฺธํ น สลฺลกฺขิตํฯ

[183] อาทิเกหีติ เอวมาทีหิ มิตฺตามจฺจสุหชฺชาหิฯ ปิยายิตพฺพโต ปิเยหิฯ มนวฑฺฒนโต มนาเปหิฯ ชาติยาติ ชาติอนุรูปคมเนนฯ นานาภาโว วิสุํภาโว อสมฺพทฺธภาโวฯ มรเณน วินาภาโวติ จุติยา เตนตฺตภาเวน อปุนราวตฺตนโต วิปฺปโยโคฯ ภเวน อญฺญถาภาโวติ ภวนฺตรคฺคหเณน ปุริมาการโต อญฺญาการตา ‘‘กามาวจรสตฺโต รูปาวจโร โหตี’’ติอาทินา, ตตฺถาปิ ‘‘มนุสฺโส เทโว โหตี’’ติอาทินาปิ โยเชตพฺโพฯ กุเตตฺถ ลพฺภาติ กุโต กุหิํ กิสฺมิํ นาม ฐาเน เอตฺถ เอตสฺมิํ ขนฺธปฺปวตฺเต ‘‘ยํ ตํ ชาตํ…เป.… มา ปลุชฺชี’’ติ ลทฺธุํ สกฺกาฯ น สกฺกา เอว ตาทิสสฺส การณสฺส อภาวโตติ อาห ‘‘เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ เอวํ อจฺฉริยพฺภุตธมฺมํ ตถาคตสฺสาปิ สรีรํ, กิมงฺคํ ปน อญฺเญสนฺติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ปจฺจาวมิสฺสตี’’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ สติํ สูปฏฺฐิตํ กตฺวา ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา อายุสงฺขารานํ โอสฺสฏฺฐตฺตา, พุทฺธกิจฺจสฺส จ ปริโยสาปิตตฺตาฯ น เหตฺถ มาสตฺตยโต ปรํ พุทฺธเวเนยฺยา ลพฺภนฺตีติฯ

[184] สาสนสฺส จิรฏฺฐิติ นาม สสมฺภาเรหิ อริยมคฺคธมฺเมหิ เกวเลหีติ อาห ‘‘สพฺพํ โลกิยโลกุตฺตรวเสเนว กถิต’’นฺติ โลกิยาหิ สีลสมาธิปญฺญาหิ วินา โลกุตฺตรธมฺมสมธิคมสฺส อสมฺภวโตฯ

ตติยภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นาคาปโลกิตวณฺณนา

[186] นาคาปโลกิตนฺติ นาคสฺส วิย อปโลกิตํ, หตฺถินาคสฺส อปโลกนสทิสํ อปโลกนนฺติ อตฺโถฯ อาหจฺจาติ ผุสิตฺวาฯ องฺกุสกลคฺคานิ วิยาติ องฺกุสกานิ วิย อญฺญมญฺญสฺมิํ ลคฺคานิ อาสตฺตานิ หุตฺวา ฐิตานิฯ เอกาพทฺธานีติ อญฺญมญฺญํ เอกโต อาพทฺธานิฯ ตสฺมาติ คีวฏฺฐีนํ เอกคฺฆนานํ วิย เอกาพทฺธภาเวน, น เกวลํ คีวฏฺฐีนํเยว, อถ โข สพฺพานิปิ ตานิ พุทฺธานํ ฐเปตฺวา พาหุสนฺธิอาทิกา ทฺวาทส มหาสนฺธิโย, องฺคุลิสนฺธิโย จ อิตรสนฺธีสุ เอกาพทฺธานิ หุตฺวา ฐิตานิ, ยโต เนสํ ปกติหตฺถีนํ โกฏิสหสฺสพลปฺปมาณํ กายพลํ โหติฯ เวสาลินคราภิมุขํ อกาสิ กณฺฏกปริวตฺตเน วิย กปิลนคราภิมุขํฯ ยทิ เอวํ กถํ ตํ นาคาปโลกิตํ นาม ชาตํ? ตทชฺฌาสยํ อุปาทายฯ ภควา หิ นาคาปโลกิตวเสเนว อปโลเกตุกาโม ชาโต, ปุญฺญานุภาเวน ปนสฺส ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ ปริวตฺติ, เตน ตํ ‘‘นาคาปโลกิตํ’’ ตฺเวว วุจฺจติฯ

‘‘อิทํ ปจฺฉิมกํ อานนฺท ตถาคตสฺส เวสาลิยา ทสฺสน’’นฺติ นยิทํ เวสาลิยา อปโลกนสฺส การณวจนํ อเนกนฺติกตฺตา, ภูตกถนมตฺตํ ปเนตํฯ มคฺคโสธนวเสน ตํ ทสฺเสตฺวา อญฺญเทเวตฺถ อปโลกนการณํ ทสฺเสตุกาโม ‘‘นนุ จา’’ติอาทิมาหฯ ตํ ตํ สพฺพํ ปจฺฉิมทสฺสนเมว อนุกฺกเมน กุสินารํ คนฺตฺวา ปรินิพฺพาตุกามตาย ตโต ตโต นิกฺขนฺตตฺตาฯ ‘‘อนจฺฉริยตฺตา’’ติ อิมินา ยถาวุตฺตํ อเนกนฺติกตฺตํ ปริหรติ, ตยิทํ โสธนมตฺตํฯ อิทํ ปเนตฺถ อวิปรีตํ การณนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ น หิ ภควา สาเปกฺโข เวสาลิํ อปโลเกสิ, ‘‘อิทํ ปน เม คมนํ อปุนราคมน’’นฺติ ทสฺสนมุเขน พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อปโลเกสิฯ เตนาห ‘‘อปิจ เวสาลิราชาโน’’ติอาทิฯ