อฏฺฐวิโมกฺขวณฺณนา

[174] อุตฺตานตฺถาเยว เหฏฺฐา อตฺถโต วิภตฺตตฺตาฯ เอกจฺจสฺส วิโมกฺโขติ โฆโสปิ ภยาวโห วฏฺฏาภิรตภาวโต, ตถาคตสฺส ปน วิโมกฺเข อุปสมฺปชฺช วิหรโตปิ ตํ นตฺถีติ อภีตภาวทสฺสนตฺถเมว อานีตานิฯ

อานนฺทยาจนกถาวณฺณนา

[178] โพธีติ สพฺพญฺญุตญฺญาณํฯ ตญฺหิ ‘‘จตุมคฺคญาณปฏิเวธ’’นฺเตฺวว วุตฺตํ สพฺพญฺญุตญฺญาณปฺปฏิเวธสฺส ตํมูลกตฺตาฯ เอวํ วุตฺตภาวนฺติ ‘‘อากงฺขมาโน อานนฺท ตถาคโต กปฺปํ วา ติฏฺเฐยฺยา’’ติ (ที. นิ. 2.166) เอวํ วุตฺตภาวํฯ

[179] ตมฺปิ โอฬาริกนิมิตฺตํ กตํ ตสฺส มาเรน ปริยุฏฺฐิตเจตโส น ปฏิวิทฺธํ น สลฺลกฺขิตํฯ

[183] อาทิเกหีติ เอวมาทีหิ มิตฺตามจฺจสุหชฺชาหิฯ ปิยายิตพฺพโต ปิเยหิฯ มนวฑฺฒนโต มนาเปหิฯ ชาติยาติ ชาติอนุรูปคมเนนฯ นานาภาโว วิสุํภาโว อสมฺพทฺธภาโวฯ มรเณน วินาภาโวติ จุติยา เตนตฺตภาเวน อปุนราวตฺตนโต วิปฺปโยโคฯ ภเวน อญฺญถาภาโวติ ภวนฺตรคฺคหเณน ปุริมาการโต อญฺญาการตา ‘‘กามาวจรสตฺโต รูปาวจโร โหตี’’ติอาทินา, ตตฺถาปิ ‘‘มนุสฺโส เทโว โหตี’’ติอาทินาปิ โยเชตพฺโพฯ กุเตตฺถ ลพฺภาติ กุโต กุหิํ กิสฺมิํ นาม ฐาเน เอตฺถ เอตสฺมิํ ขนฺธปฺปวตฺเต ‘‘ยํ ตํ ชาตํ…เป.… มา ปลุชฺชี’’ติ ลทฺธุํ สกฺกาฯ น สกฺกา เอว ตาทิสสฺส การณสฺส อภาวโตติ อาห ‘‘เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ เอวํ อจฺฉริยพฺภุตธมฺมํ ตถาคตสฺสาปิ สรีรํ, กิมงฺคํ ปน อญฺเญสนฺติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ปจฺจาวมิสฺสตี’’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ สติํ สูปฏฺฐิตํ กตฺวา ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา อายุสงฺขารานํ โอสฺสฏฺฐตฺตา, พุทฺธกิจฺจสฺส จ ปริโยสาปิตตฺตาฯ น เหตฺถ มาสตฺตยโต ปรํ พุทฺธเวเนยฺยา ลพฺภนฺตีติฯ