เมนู

ภควตา จ กามโลเก ฐตฺวา ‘‘สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา’’ติ วุตฺตํ, ‘‘อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา’’ติ จ อิมินา ปญฺจสุ สกทาคามีสุ จตฺตาโร วชฺเชตฺวา เอโกว คหิโตฯ เอกจฺโจ หิ อิธ สกทาคามิผลํ ปตฺวา อิเธว ปรินิพฺพายติ, เอกจฺโจ อิธ ปตฺวา เทวโลเก ปรินิพฺพายติ, เอกจฺโจ เทวโลเก ปตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพายติ, เอกจฺโจ เทวโลเก ปตฺวา อิธูปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายติ, อิเม จตฺตาโร อิธ น ลพฺภนฺติฯ โย ปน อิธ ปตฺวา เทวโลเก ยาวตายุกํ วสิตฺวา ปุน อิธูปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายติ, อยํ อิธ อธิปฺเปโตฯ อฏฺฐกถายํ ปน อิมํ โลกนฺติ กามภโว อธิปฺเปโตติ อิมมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘สเจ หี’’ติอาทินา อญฺญํเยว จตุกฺกํ ทสฺสิตํฯ

จตูสุ …เป.… สภาโวติ อตฺโถ อปายคมนียานํ ปาปธมฺมานํ สพฺพโส ปหีนตฺตาฯ ธมฺมนิยาเมนาติ มคฺคธมฺมนิยาเมนฯ นิยโต อุปริมคฺคาธิคมสฺส อวสฺสํภาวิภาวโตฯ เตนาห ‘‘สมฺโพธิปรายโณ’’ติฯ

ธมฺมาทาสธมฺมปริยายวณฺณนา

[158] เตสํ เตสํ ญาณคตินฺติ เตสํ เตสํ สตฺตานํ ‘‘อสุโก โสตาปนฺโน, อสุโก สกทาคามี’’ติอาทินา ตํตํญาณาธิคมนํฯ ญาณูปปตฺติํ ญาณาภิสมฺปรายนฺติ ตโต ปรมฺปิ ‘‘นิยโต สมฺโพธิปรายโณ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตี’’ติอาทินา จ ญาณสหิตํ อุปฺปตฺติปจฺจยภาวํฯ โอโลเกนฺตสฺส ญาณจกฺขุนา เปกฺขนฺตสฺส กายกิลมโถว, น เตน กาจิ เวเนยฺยานํ อตฺถสิทฺธีติ อธิปฺปาโยฯ จิตฺตวิเหสาติ จิตฺตเขโท, สา กิเลสูปสํหิตตฺตา พุทฺธานํ นตฺถิฯ อาทียติ อาโลกียติ อตฺตา เอเตนาติ อาทาสํ, ธมฺมภูตํ อาทาสํ ธมฺมาทาสํ, อริยมคฺคญาณสฺเสตํ อธิวจนํ, เตน อริยสาวกา จตูสุ อริยสจฺเจสุ วิทฺธสฺตสมฺโมหตฺตา อตฺตานมฺปิ ยาถาวโต ญตฺวา ยาถาวโต พฺยากเรยฺย, ตปฺปกาสนโต ปน ธมฺมปริยายสฺส สุตฺตสฺส ธมฺมาทาสตา เวทิตพฺพาฯ เยน ธมฺมาทาเสนาติ อิธ ปน มคฺคธมฺมเมว วทติฯ

อเวจฺจ ยาถาวโต ชานิตฺวา ตนฺนิมิตฺตอุปฺปนฺนปสาโท อเวจฺจปสาโท, มคฺคาธิคเมน อุปฺปนฺนปสาโท , โส ปน ยสฺมา ปาสาณปพฺพโต วิย นิจฺจโล, น จ เกนจิ การเณน วิคจฺฉติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อจเลน อจฺจุเตนา’’ติฯ

‘‘ปญฺจสีลานี’’ติ คหฏฺฐวเสเนตํ วุตฺตํ เตหิ เอกนฺตปริหรณียโตฯ อริยานํ ปน สพฺพานิ สีลานิ กนฺตาเนวฯ เตนาห ‘‘สพฺโพปิ ปเนตฺถ สํวโร ลพฺภติเยวา’’ติฯ

สพฺเพสนฺติ สพฺเพสํ อริยานํฯ สิกฺขาปทาวิโรเธนาติ ยถา ภูตโรจนาปตฺติ น โหติ, เอวํฯ ยุตฺตฏฺฐาเนติ กาตุํ ยุตฺตฏฺฐาเนฯ

อมฺพปาลีคณิกาวตฺถุวณฺณนา

[161] ตทา กิร เวสาลี อิทฺธา ผีตา สพฺพงฺคสมฺปนฺนา อโหสิ เวปุลฺลปฺปตฺตา, ตํ สนฺธายาห ‘‘ขนฺธเก วุตฺตนเยน เวสาลิยา สมฺปนฺนภาโว เวทิตพฺโพ’’ติฯ ตสฺมิํ กิร ภิกฺขุสงฺเฆ ปญฺจสตมตฺตา ภิกฺขู นวา อจิรปพฺพชิตา อเหสุํ โอสนฺนวีริยา จฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘ตตฺถ กิร เอกจฺเจ ภิกฺขู โอสนฺนวีริยา’’ติอาทิ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.165)ฯ สติปจฺจุปฏฺฐานตฺถนฺติ เตสํ สติปจฺจุปฏฺฐาปนตฺถํฯ สรตีติ กายาทิเก ยถาสภาวโต ญาณสมฺปยุตฺตาย สติยา อนุสฺสรติ อุปธาเรติฯ สมฺปชานาตีติ สมํ ปกาเรหิ ชานาติ อวพุชฺฌติฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ปรโต สติปฏฺฐานวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.373; ม. นิ. อฏฺฐ. 1.106) อาคมิสฺสติฯ

สพฺพสงฺคาหกนฺติ สรีรคตสฺส เจว วตฺถาลงฺการคตสฺส จาติ สพฺพสฺส นีลภาวสฺส สงฺคาหกํ วจนํฯ ตสฺเสวาติ นีลาติ สพฺพสงฺคาหกวเสน วุตฺตอตฺถสฺเสวฯ วิภาคทสฺสนนฺติ ปเภททสฺสนํฯ ยถา เต ลิจฺฉวิราชาโน อปีตาทิวณฺณา เอว เกจิ วิเลปนวเสน ปีตาทิวณฺณา ขายิํสุ, เอวํ อนีลาทิวณฺณา เอว เกจิ วิเลปนวเสน นีลาทิวณฺณา ขายิํสูติ วุตฺตํ ‘‘น เตสํ ปกติวณฺโณ นีโล’’ติอาทิฯ นีโล มณิ เอเตสูติ นีลมณิ, อินฺทนีลมหานีลาทินีลรตนวินทฺธา อลงฺการาฯ เต กิร สุวณฺณวิรจิเต หิ มณิโอภาเสหิ เอกนีลา วิย ขายนฺติฯ นีลมณิขจิตาติ นีลรตนปริกฺขิตฺตาฯ นีลวตฺถปริกฺขิตฺตาติ นีลวตฺถนีลกมฺปลปริกฺเขปาฯ นีลวมฺมิเกหีติ นีลกฆฏปริกฺขิตฺเตหิฯ สพฺพปเทสูติ ‘‘ปีตา โหนฺตี’’ติอาทิสพฺพปเทสุฯ ปริวฏฺเฏสีติ ปฏิฆฏฺเฏสิฯ อาหรนฺติ อิมสฺมา ราชปุริสา พลินฺติ อาหาโร, ตปฺปตฺตชนปโทติ อาห ‘‘สาหารนฺติ สชนปท’’นฺติฯ