ทุสฺสีลอาทีนววณฺณนา

[148] อาคนฺตฺวา วสนฺติ เอตฺถ อาคนฺตุกาติ อาวสโถ, ตเทว อคารนฺติ อาห ‘‘อาวสถาคารนฺติ อาคนฺตุกานํ อาวสถเคห’’นฺติฯ ทฺวินฺนํ ราชูนนฺติ ลิจฺฉวิราชมคธราชูนํฯ สหายกาติ เสวกาฯ กุลานีติ กุฏุมฺพิเกฯ สนฺถตนฺติ สนฺถริ, สพฺพํ สนฺถริ สพฺพสนฺถริ, ตํ สพฺพสนฺถริํฯ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส จายํฯ เตนาห ‘‘ยถา สพฺพํ สนฺถตํ โหติ, เอว’’นฺติฯ

[149] ทุสฺสีโลติ เอตฺถ ทุ-สทฺโท อภาวตฺโถ ‘‘ทุปฺปญฺโญ’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.449; อ. นิ. 5.10) วิย, น ครหตฺโถติ อาห ‘‘อสีโล นิสฺสีโล’’ติฯ ภินฺนสํวโรติ เอตฺถ โย สมาทินฺนสีโล เกนจิ การเณน สีลเภทํ ปตฺโต, โส ตาว ภินฺนสํวโร โหติฯ โย ปน สพฺเพน สพฺพํ อสมาทินฺนสีโล อาจารหีโน, โส กถํ ภินฺนสํวโร นาม โหตีติ? โสปิ สาธุสมาจารสฺส ปริหานิยสฺส เภทิตตฺตา ภินฺนสํวโร เอว นามฯ วิสฺสฏฺฐสํวโร สํวรรหิโตติ หิ วุตฺตํ โหติฯ

ตํ ตํ สิปฺปฏฺฐานํฯ มาฆาตกาเลติ ‘‘มา ฆาเตถ ปาณิโน’’ติ เอวํ มาฆาตาติ โฆสนํ โฆสิตทิวเสฯ

อพฺภุคฺคจฺฉติ ปาปโก กิตฺติสทฺโทฯ

อชฺฌาสเยน มงฺกุ โหติเยว วิปฺปฏิสาริภาวโตฯ

ตสฺสาติ ทุสฺสีลสฺสฯ สมาทาย ปวตฺติฏฺฐานนฺติ อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย กตการณํฯ อาปาถํ อาคจฺฉตีติ ตํ มนโส อุปฏฺฐาติฯ อุมฺมีเลตฺวา อิธโลกนฺติ อุมฺมีลนกาเล อตฺตโน ปุตฺตทาราทิทสฺสนวเสน อิธ โลกํ ปสฺสติฯ นิมีเลตฺวา ปรโลกนฺติ นิมีลนกาเล คตินิมิตฺตุปฏฺฐานวเสน ปรโลกํ ปสฺสติฯ เตนาห ‘‘จตฺตาโร อปายา’’ติอาทิฯ ปญฺจมปทนฺติ ‘‘กายสฺส เภทา’’ติอาทินา วุตฺโต ปญฺจโม อาทีนวโกฏฺฐาโสฯ

สีลวนฺตอานิสํสวณฺณนา

[150] วุตฺตวิปริยาเยนาติ วุตฺตาย อาทีนวกถาย วิปริยาเยนฯ ‘‘อปฺปมตฺโต ตํ ตํ กสิวาณิชฺชาทิํ ยถากาลํ สมฺปาเทตุํ สกฺโกตี’’ติอาทินา ‘‘ปาสํสํ สีลมสฺส อตฺถีติ สีลวาฯ สีลสมฺปนฺโนติ สีเลน สมนฺนาคโตฯ สมฺปนฺนสีโล’’ติ เอวมาทิกํ ปน อตฺถวจนํ สุกรนฺติ อนามฏฺฐํฯ

[151] ปาฬิมุตฺตกายาติ สงฺคีติอนารุฬฺหาย ธมฺมิกถายฯ ตตฺเถวาติ อาวสถาคาเร เอวฯ

ปาฏลิปุตฺตนครมาปนวณฺณนา

[152] อิสฺสริยมตฺตายาติ อิสฺสริยปฺปมาเณน, อิสฺสริเยน เจว วิตฺตูปกรเณน จาติ เอวํ วา อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อุปโภคูปกรณานิปิ หิ โลเก ‘‘มตฺตา’’ติ วุจฺจนฺติฯ ปาฏลิคามํ นครํ กตฺวาติ ปุพฺเพ ‘‘ปาฏลิคาโม’’ติ ลทฺธนามํ ฐานํ อิทานิ นครํ กตฺวาฯ มาเปนฺตีติ ปติฏฺฐาเปนฺติฯ อายมุขปจฺฉินฺทนตฺถนฺติ อายทฺวารานํ อุปจฺเฉทนายฯ ‘‘สหสฺสเสวา’’ติ วา ปาโฐ, สหสฺสโส เอวฯ เตนาห ‘‘เอเกกวคฺควเสน สหสฺสํ สหสฺสํ หุตฺวา’’ติฯ ฆรวตฺถูนีติ ฆรปติฏฺฐาปนฏฺฐานานิฯ จิตฺตานิ นมนฺตีติ ตํตํเทวตานุภาเวน ตตฺถ ตตฺเถว จิตฺตานิ นมนฺติ วตฺถุวิชฺชาปาฐกานํ, ยตฺถ ยตฺถ ตาหิ วตฺถูนิ ปริคฺคหิตานิฯ สิปฺปานุภาเวนาติ สิปฺปานุคตวิชฺชานุภาเวนฯ นาคคฺคาโหติ นาคานํ นิวาสปฺปริคฺคโหฯ เสสทฺวเยสุปิ เอเสว นโยฯ ปาสาโณติ อปฺปลกฺขณปาสาโณฯ ขาณุโกติ โย โกจิ ขาณุโก ฯ สิปฺปํ ชปฺปิตฺวา ตาทิสํ สารมฺภฏฺฐานํ ปริหริตฺวา อนารมฺเภ ฐาเน ตาหิ วตฺถุปริคฺคาหิกาหิ เทวตาหิ สทฺธิํ มนฺตยมานา วิย ตํตํเคหานิ มาเปนฺติ อุปเทสทานวเสนฯ เนสนฺติ วตฺถุวิชฺชาปาฐกานํ, สพฺพาสํ เทวตานํฯ มงฺคลํ วฑฺฒาเปสฺสนฺตีติ มงฺคลํ พฺรูเหสฺสนฺติฯ ปณฺฑิตทสฺสนาทีนิ หิ อุตฺตมมงฺคลานิฯ เตนาห ‘‘อถ มย’’นฺติอาทิฯ

สทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ อวยวธมฺเมน สมุทายสฺส อปทิสิตพฺพโต ยถา ‘‘อลงฺกโต เทวทตฺโต’’ติฯ

อริยกมนุสฺสานนฺติ อริยเทสวาสิมนุสฺสานํฯ ราสิวเสเนวาติ ‘‘สหสฺสํ สตสหสฺส’’นฺติอาทินา ราสิวเสเนว, อปฺปกสฺส ปน ภณฺฑสฺส กยวิกฺกโย อญฺญตฺถาปิ ลพฺภเตวาติ ‘‘ราสิวเสเนวา’’ติ วุตฺตํฯ วาณิชาย ปโถ ปวตฺติฏฺฐานนฺติ วณิปฺปโถติ ปุริมวิกปฺเป อตฺโถ ทุติยวิกปฺเป ปน วาณิชานํ ปโถ ปวตฺติฏฺฐานนฺติ, วณิปฺปโถติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘วาณิชานํ วสนฏฺฐาน’’นฺติ อาหฯ ภณฺฑปุเฏ ภินฺทนฺติ โมเจนฺติ เอตฺถาติ ปุฏเภทนนฺติ อยเมตฺถ อตฺโถติ อาห ‘‘ภณฺฑปุเฏ…เป.… วุตฺตํ โหตี’’ติฯ