อุปลาปนํ สามํ ทานญฺจาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อล’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ เภโทปิ อิธ อุปาโย เอวาติ วุตฺตํ ‘‘อญฺญตฺร มิถุเภทายา’’ติฯ ยุทฺธสฺส ปน อนุปายตา ปเคว ปกาสิตาฯ อิทนฺติ ‘‘อญฺญตฺร อุปลาปนาย, อญฺญตฺร มิถุเภทา’’ติ จ อิทํ วจนํฯ กถาย นยํ ลภิตฺวาติ ‘‘ยาวกีวญฺจ…เป.… โน ปริหานี’’ติ อิมาย ภควโต กถาย นยํ อุปายํ ลภิตฺวาฯ

อนุกมฺปายาติ วชฺชิราเชสุ อนุคฺคเหนฯ อสฺสาติ ภควโตฯ

กถนฺติ วชฺชีหิ สทฺธิํ กาตพฺพยุทฺธกถํฯ อุชุํ กริสฺสามีติ ปฏิราชาโน อาเนตฺวา ปาการปริขานํ อญฺญถาภาวาปาทเนน อุชุภาวํ กริสฺสามิฯ

ปติฏฺฐิตคุโณติ ปติฏฺฐิตาจริยคุโณฯ อิสฺสรา สนฺนิปตนฺตุ, มยํ อนิสฺสรา, ตตฺถ คนฺตฺวา กิํ กริสฺสามาติ ลิจฺฉวิโน น สนฺนิปติํสูติ โยชนาฯ สูรา สนฺนิปตนฺตูติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

พลเภรินฺติ ยุทฺธาย พลกายสฺส อุฏฺฐานเภริํฯ

ภิกฺขุอปริหานิยธมฺมวณฺณนา

[136] อปริหานาย หิตาติ อปริหานิยา, น ปริหายนฺติ เอเตหีติ วา อปริหานิยา, เต ปน ยสฺมา อปริหานิยา การกา นาม โหนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อปริหานิกเร’’ติฯ ยสฺมา ปน เต ปริหานิกรานํ อุชุปฏิปกฺขภูตา, ตสฺมา อาห ‘‘วุทฺธิเหตุภูเต’’ติฯ ยสฺมา ภควโต เทสนา อุปรูปริ ญาณาโลกํ ปสาเทนฺตี สตฺตานํ หทยนฺธการํ วิธมติ, ปกาเสตพฺเพ จ อตฺเถ หตฺถตเล อามลกํ วิย สุฏฺฐุตรํ ปากเฏ กตฺวา ทสฺเสติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘จนฺทสหสฺสํ…เป.… กถยิสฺสามี’’ติฯ

ยสฺมา ภควา ‘‘ตสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺมุขา วชฺชีนํ อภิณฺหสนฺนิปาตาทิปฏิปตฺติํ กเถนฺโตเยว อยํ อปริหานิยกถา อนิยฺยานิกา วฏฺฏนิสฺสิตา, มยฺหํ ปน สาสเน ตถารูปี กถา กเถตพฺพา, สา โหติ นิยฺยานิกา วิวฏฺฏนิสฺสิตา, ยาย สาสนํ มยฺหํ ปรินิพฺพานโต ปรมฺปิ อทฺธนิยํ อสฺส จิรฏฺฐิติก’’นฺติ จินฺเตสิ, ตสฺมา ภิกฺขู สนฺนิปาตาเปตฺวา เตสํ อปริหานิเย ธมฺเม เทเสนฺโต เตเนว นิยาเมน เทเสสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อิทํ วชฺชิสตฺตเก วุตฺตสทิสเมวา’’ติฯ

เอวํ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ‘‘อิธาปิ จา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘ตโต’’ติอาทิ ทิสาสุ อาคตสาสเน วุตฺตํ ตํ กถนํฯ วิหารสีมา อากุลา ยสฺมา, ตสฺมา อุโปสถปวารณา ฐิตาฯ

โอลียมานโกติ ปาฬิโต, อตฺถโต จ วินสฺสมาโนฯ อุกฺขิปาเปนฺตาติ ปคุณภาวกรเณน, อตฺถสํวณฺณเนน จ ปคฺคณฺหนฺตาฯ

สาวตฺถิยํ ภิกฺขู วิย ปาจิตฺติยํ เทสาเปตพฺโพติ (ปารา. 565 วิตฺถารวตฺถุ)ฯ วชฺชิปุตฺตกา วิย ทสวตฺถุทีปเนน (จูฬว. 446 วิตฺถารวตฺถุ)ฯ ‘‘คิหิคตานีติ คิหิปฏิสํยุตฺตานี’’ติ วทนฺติฯ คิหีสุ คตานิ, เตหิ ญาตานิ คิหิคตานิฯ ธูมกาโล เอตสฺสาติ ธูมกาลิกํ จิตกธูมวูปสมโต ปรํ อปฺปวตฺตนโตฯ

ถิรภาวปฺปตฺตาติ สาสเน ถิรภาวํ อนิวตฺติตภาวํ อุปคตาฯ เถรการเกหีติ เถรภาวสาธเกหิ สีลาทิคุเณหิ อเสกฺขธมฺเมหิฯ พหู รตฺติโยติ ปพฺพชิตา หุตฺวา พหู รตฺติโย ชานนฺติฯ สีลาทิคุเณสุ ปติฏฺฐาปนเมว สาสเน ปริณายกตาติ อาห ‘‘ตีสุ สิกฺขาสุ ปวตฺเตนฺตี’’ติฯ

โอวาทํ น เทนฺติ อภาชนภาวโตฯ ปเวณีกถนฺติ อาจริยปรมฺปราภตํ สมฺมาปฏิปตฺติทีปนํ ธมฺมกถํฯ สารภูตํ ธมฺมปริยายนฺติ สมถวิปสฺสนามคฺคผลสมฺปาปเนน สารภูตํ โพชฺฌงฺคโกสลฺลอนุตฺตรสีตีภาวอธิจิตฺตสุตฺตาทิธมฺมตนฺติํฯ

ปุนพฺภวทานํ ปุนพฺภโว อุตฺตรปทโลเปนฯ อิตเรติ เย น ปจฺจยวสิกา น อามิสจกฺขุกา, เต น คจฺฉนฺติ ตณฺหาย วสํฯ

อารญฺญเกสูติ อรญฺญภาเคสุ อรญฺญปริยาปนฺเนสุฯ นนุ ยตฺถ กตฺถจิปิ ตณฺหา สาวชฺชา เอวาติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘คามนฺตเสนาสเนสุ หี’’ติอาทิ, เตน ‘‘อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาปยโต’’ติ เอตฺถ วุตฺตสิเนหาทโย วิย อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ สาลยตา เสวิตพฺพปกฺขิยา เอวาติ ทสฺเสติฯ

อตฺตนาวาติ สยเมว, เตน ปเรหิ อนุสฺสาหิตานํ สรเสเนว อนาคตานํ เปสลานํ ภิกฺขูนํ อาคมนํ, อาคตานญฺจ ผาสุวิหารํ ปจฺจาสิสนฺตีติ ทสฺเสติฯ อิมินา นีหาเรนาติ อิมาย ปฏิปตฺติยาฯ

อคฺคหิตธมฺมคฺคหณนฺติ อคฺคหิตสฺส ปริยตฺติธมฺมสฺส อุคฺคหณํฯ คหิตสชฺฌายกรณนฺติ อุคฺคหิตสฺส สุฏฺฐุ อตฺถจินฺตนํฯ จินฺตนตฺโถ หิ สชฺฌายสทฺโทฯ

เอนฺตีติ อุปคจฺฉนฺติฯ นิสีทนฺติ อาสนปญฺญาปนาทินาฯ

[137] อารมิตพฺพฏฺเฐน กมฺมํ อาราโมฯ กมฺเม รตา, น คนฺถธุเร, วาสธุเร วาติ กมฺมรตา, อนุยุตฺตาติ ตปฺปรภาเวน ปุนปฺปุนํ ปสุตาฯ อิติ กาตพฺพกมฺมนฺติ ตํ ตํ ภิกฺขูนํ กาตพฺพํ อุจฺจาวจกมฺมํ จีวรวิจารณาทิฯ เตนาห ‘‘เสยฺยถิท’’นฺติอาทิฯ อุปตฺถมฺภนนฺติ ทุปฏฺฏติปฏฺฏาทิกรณํฯ ตญฺหิ ปฐมปฏลาทีนํ อุปตฺถมฺภนการณตฺตา ตถา วุตฺตํฯ ยทิ เอวํ กถํ อยํ กมฺมรามตา ปฏิกฺขิตฺตาติ อาห ‘‘เอกจฺโจ หี’’ติอาทิฯ

กโรนฺโต เยวาติ ยถาวุตฺตติรจฺฉานกถํ กเถนฺโตเยวฯ อติรจฺฉานกถาภาเวปิ ตสฺส ตตฺถ ตปฺปรภาวทสฺสนตฺถํ อวธารณวจนํฯ ปริยนฺตการีติ สปริยนฺตํ กตฺวา วตฺตาฯ ‘‘ปริยนฺตวติํ วาจํ ภาสิตา’’ติ (ที. นิ. 1.9, 194) หิ วุตฺตํฯ อปฺปภสฺโส วาติ ปริมิตกโถเยว เอกนฺเตน กเถตพฺพสฺเสว กถนโตฯ สมาปตฺติสมาปชฺชนํ อริโย ตุณฺหีภาโวฯ

นิทฺทายติเยวาติ นิทฺโทกฺกมเน อนาทีนวทสฺสี นิทฺทายติเยวฯ อิริยาปถปริวตฺตนาทินา น นํ วิโนเทติฯ

เอวํ สํสฏฺโฐ วาติ วุตฺตนเยน คณสงฺคณิกาย สํสฏฺโฐ เอว วิหรติฯ

ทุสฺสีลา ปาปิจฺฉา นามาติ สยํ นิสฺสีลา อสนฺตคุณสมฺภาวนิจฺฉาย สมนฺนาคตตฺตา ปาปา ลามกา อิจฺฉา เอเตสนฺติ ปาปิจฺฉาฯ

ปาปปุคฺคเลหิ เมตฺติกรณโต ปาปมิตฺตาฯ เตหิ สทา สห ปวตฺตเนน ปาปสหายาฯ ตตฺถ นินฺนตาทินา ตทธิมุตฺตตาย ปาปสมฺปวงฺกาฯ

[138] สทฺธา เอเตสํ อตฺถีติ สทฺธาติ อาห ‘‘สทฺธาสมฺปนฺนา’’ติฯ

อาคมนียปฏิปทาย อาคตสทฺธา อาคมนียสทฺธา, สา สาติสยา มหาโพธิสตฺตานํ ปโรปเทเสน วินา สทฺเธยฺยวตฺถุํ อวิปรีตโต โอคาเหตฺวา อธิมุจฺจนโตติ อาห ‘‘สพฺพญฺญุโพธิสตฺตานํ โหตี’’ติฯ สจฺจปฏิเวธโต อาคตสทฺธา อธิคมสทฺธา สุรพนฺธาทีนํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 3.118; ธ. ป. อฏฺฐ. 1.สุปฺปพุทฺธกุฏฺฐิวตฺถุ; อุทา. อฏฺฐ. 43) วิยฯ ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา’’ติอาทินา พุทฺธาทีสุ อุปฺปชฺชนกปสาโท ปสาทสทฺธา มหากปฺปินราชาทีนํ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.231; ธ. ป. อฏฺฐ. 1.มหากปฺปินตฺเถรวตฺถุ; เถรคา. อฏฺฐ. 2.มหากปฺปินตฺเถรคาถาวณฺณนา, วิตฺถาโร) วิยฯ ‘‘เอวเมต’’นฺติ โอกฺกนฺติตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา สทฺทหนวเสน กปฺปนํ โอกปฺปนํฯ ทุวิธาปีติ ปสาทสทฺธาปิ โอกปฺปนสทฺธาปิฯ ตตฺถ ปสาทสทฺธา อปรเนยฺยรูปา โหติ สวนมตฺเตน ปสีทนโตฯ โอกปฺปนสทฺธา สทฺเธยฺยวตฺถุํ โอคาเหตฺวา อนุปวิสิตฺวา ‘‘เอวเมต’’นฺติ ปจฺจกฺขํ กโรนฺตี วิย ปวตฺตติฯ เตนาห ‘‘สทฺธาธิมุตฺโต วกฺกลิตฺเถรสทิโส โหตี’’ติฯ ตสฺส หีติ โอกปฺปนสทฺธาย สมนฺนาคตสฺสฯ หิรี เอตสฺส อตฺถีติ หิริ, หิริ มโน เอเตสนฺติ หิริมนาติ อาห ‘‘ปาป…เป.… จิตฺตา’’ติฯ ปาปโต โอตฺตปฺเปนฺติ อุพฺพิชฺชนฺติ ภายนฺตีติ โอตฺตปฺปีฯ

พหุ สุตํ สุตฺตเคยฺยาทิ เอเตนาติ พหุสฺสุโต, สุตคฺคหณํ เจตฺถ นิทสฺสนมตฺตํ ธารณปริจยปริปุจฺฉานุเปกฺขนทิฏฺฐินิชฺฌานานํ เปตฺถ อิจฺฉิตพฺพตฺตาฯ สวนมูลกตฺตา วา เตสมฺปิ ตคฺคหเณเนว คหณํ ทฏฺฐพฺพํฯ อตฺถกาเมน ปริยาปุณิตพฺพโต, ทิฏฺฐธมฺมิกาทิปุริสตฺถสิทฺธิยา ปริยตฺตภาวโต จ ปริยตฺติ, ตีณิ ปิฏกานิฯ สจฺจปฺปฏิเวโธ สจฺจานํ ปฏิวิชฺฌนํฯ ตทปิ พาหุสจฺจํ ยถาวุตฺตพาหุสจฺจกิจฺจนิปฺผตฺติโตฯ ปริยตฺติ อธิปฺเปตา สจฺจปฏิเวธาวเหน พาหุสจฺเจน พหุสฺสุตภาวสฺส อิธ อิจฺฉิตตฺตาฯ โสติ ปริยตฺติพหุสฺสุโตฯ จตุพฺพิโธ โหติ ปญฺจมสฺส ปการสฺส อภาวโตฯ สพฺพตฺถกพหุสฺสุโตติ นิสฺสยมุจฺจนกพหุสฺสุตาทโย วิย ปเทสิโก อหุตฺวา ปิฏกตฺตเย สพฺพตฺถกเมว พาหุสจฺจสพฺภาวโต สพฺพสฺส อตฺถสฺส กายนโต กถนโต สพฺพตฺถกพหุสฺสุโตฯ เต อิธ อธิปฺเปตา ปฏิปตฺติปฏิเวธสทฺธมฺมานํ มูลภูเต ปริยตฺติสทฺธมฺเม สุปฺปติฏฺฐิตภาวโตฯ

อารทฺธนฺติ ปคฺคหิตํฯ ตํ ปน ทุวิธมฺปิ วีริยารมฺภวิภาเคน ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เอกกาติ เอกากิโน, วูปกฏฺฐวิหาริโนติ อตฺโถฯ

ปุจฺฉิตฺวาติ ปรโต ปุจฺฉิตฺวาฯ สมฺปฏิจฺฉาเปตุนฺติ ‘‘ตฺวํ อสุกนาโม’’ติ วตฺวา เตหิ ‘‘อามา’’ติ ปฏิชานาเปตุนฺติ อตฺโถฯ เอวํ จิรกตาทิอนุสฺสรณสมตฺถสติเนปกฺกานํ อปฺปกสิเรเนว สติสมฺโพชฺฌงฺคภาวนาปาริปูริํ คจฺฉตีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘เอวรูเป ภิกฺขู สนฺธายา’’ติ วุตฺตํฯ เตเนวาห ‘‘อปิจา’’ติอาทิฯ

[139] พุชฺฌติ เอตายาติ ‘‘โพธี’’ติ ลทฺธนามาย สมฺมาทิฏฺฐิอาทิธมฺมสามคฺคิยา องฺโคติ โพชฺฌงฺโค, ปสตฺโถ, สุนฺทโร วา โพชฺฌงฺโค สมฺโพชฺฌงฺโคฯ อุปฏฺฐานลกฺขโณติ กายเวทนาจิตฺตธมฺมานํ อสุภทุกฺขานิจฺจานตฺตภาวสลฺลกฺขณสงฺขาตํ อารมฺมเณ อุปฏฺฐานํ ลกฺขณํ เอตสฺสาติ อุปฏฺฐานลกฺขโณฯ จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ปีฬนาทิปฺปการโต วิจโย อุปปริกฺขา ลกฺขณํ เอตสฺสาติ ปวิจยลกฺขโณฯ อนุปฺปนฺนา กุสลานุปฺปาทนาทิวเสน จิตฺตสฺส ปคฺคโห ปคฺคณฺหนํ ลกฺขณํ เอตสฺสาติ ปคฺคหลกฺขโณฯ ผรณํ วิปฺผาริกตา ลกฺขณํ เอตสฺสาติ ผรณลกฺขโณฯ อุปสโม กายจิตฺตปริฬาหานํ วูปสมนํ ลกฺขณํ เอตสฺสาติ อุปสมลกฺขโณฯ อวิกฺเขโป วิกฺเขปวิทฺธํสนํ ลกฺขณํ เอตสฺสาติ อวิกฺเขปลกฺขโณฯ ลีนุทฺธจฺจรหิเต อธิจิตฺเต ปวตฺตมาเน ปคฺคหนิคฺคหสมฺปหํสเนสุ อพฺยาวฏตฺตา อชฺฌุเปกฺขนํ ปฏิสงฺขานํ ลกฺขณํ เอตสฺสาติ ปฏิสงฺขานลกฺขโณฯ

จตูหิ การเณหีติ สติสมฺปชญฺญํ, มุฏฺฐสฺสติปุคฺคลปริวชฺชนา, อุปฏฺฐิตสฺสติปุคฺคลเสวนา, ตทธิมุตฺตตาติ อิเมหิ จตูหิ การเณหิฯ ฉหิ การเณหีติ ปริปุจฺฉกตา, วตฺถุวิสทกิริยา, อินฺทฺริยสมตฺตปฏิปาทนา, ทุปฺปญฺญปุคฺคลปริวชฺชนา, ปญฺญวนฺตปุคฺคลเสวนา, ตทธิมุตฺตตาติ อิเมหิ ฉหิ การเณหิฯ มหาสติปฏฺฐานวณฺณนายํ ปน ‘‘สตฺตหิ การเณหี’’ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.385; ม. นิ. อฏฺฐ. 1.118) วกฺขติ, ตํ คมฺภีรญาณจริยาปจฺจเวกฺขณาติ อิมํ การณํ ปกฺขิปิตฺวา เวทิตพฺพํฯ นวหิ การเณหีติ อปายภยปจฺจเวกฺขณา, คมนวีถิปจฺจเวกฺขณา, ปิณฺฑปาตสฺส อปจายนตา, ทายชฺชมหตฺตปจฺจเวกฺขณา, สตฺถุมหตฺตปจฺจเวกฺขณา, สพฺรหฺมจารีมหตฺตปจฺจเวกฺขณา, กุสีตปุคฺคลปริวชฺชนา, อารทฺธวีริยปุคฺคลเสวนา, ตทธิมุตฺตตาติ อิเมหิ นวหิ การเณหิฯ

มหาสติปฏฺฐานวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.385; ม. นิ. อฏฺฐ. 1.118) ปน อานิสํสทสฺสาวิตา, ชาติมหตฺตปจฺจเวกฺขณาติ อิเมหิ สทฺธิํ ‘‘เอกาทสา’’ติ วกฺขติฯ ทสหิ การเณหีติ พุทฺธานุสฺสติ, ธมฺมานุสฺสติ, สงฺฆสีลจาคเทวตาอุปสมานุสฺสติ, ลูขปุคฺคลปริวชฺชนา, สินิทฺธปุคฺคลเสวนา, ตทธิมุตฺตตาติ อิเมหิ ทสหิฯ มหาสติปฏฺฐานวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.385; ม. นิ. อฏฺฐ. 1.118) ปน ปสาทนิยสุตฺตนฺตปจฺจเวกฺขณาย สทฺธิํ ‘‘เอกาทสา’’ติ วกฺขติฯ สตฺตหิ การเณหีติ ปณีตโภชนเสวนตา , อุตุสุขเสวนตา, อิริยาปถสุขเสวนตา, มชฺฌตฺตปโยคตา, สารทฺธกายปุคฺคลปริวชฺชนตา , ปสฺสทฺธกายปุคฺคลเสวนตา, ตทธิมุตฺตตาติ อิเมหิ สตฺตหิฯ ทสหิ การเณหีติ วตฺถุวิสทกิริยา, อินฺทฺริยสมตฺตปฏิปาทนา, นิมิตฺตกุสลตา, สมเย จิตฺตสฺส ปคฺคหณํ, สมเย จิตฺตสฺส นิคฺคหณํ, สมเย จิตฺตสฺส สมฺปหํสนํ, สมเย จิตฺตสฺส อชฺฌุเปกฺขนํ, อสมาหิตปุคฺคลปริวชฺชนํ, สมาหิตปุคฺคลเสวนํ, ตทธิมุตฺตตาติ อิเมหิ ทสหิ การเณหิฯ มหาสติปฏฺฐานวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.385; ม. นิ. อฏฺฐ. 1.118) ปน ‘‘ฌานวิโมกฺขปจฺจเวกฺขณา’’ติ อิมินา สทฺธิํ ‘‘เอกาทสหี’’ติ วกฺขติฯ ปญฺจหิ การเณหีติ สตฺตมชฺฌตฺตตา, สงฺขารมชฺฌตฺตตา, สตฺตสงฺขารเกลายนปุคฺคลปริวชฺชนา, สตฺตสงฺขารมชฺฌตฺตปุคฺคลเสวนา, ตทธิมุตฺตตาติ อิเมหิ ปญฺจหิ การเณหิฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ มหาสติปฏฺฐานวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.385; ม. นิ. อฏฺฐ. 1.118) อาคมิสฺสติฯ กามํ โพธิปกฺขิยธมฺมา นาม นิปฺปริยายโต อริยมคฺคสมฺปยุตฺตา เอว นิยฺยานิกภาวโตฯ สุตฺตนฺตเทสนา นาม ปริยายกถาติ ‘‘อิมินา วิปสฺสนา…เป.… กเถสี’’ติ วุตฺตํฯ

[140] เตภูมเก สงฺขาเร ‘‘อนิจฺจา’’ติ อนุปสฺสติ เอตายาติ อนิจฺจานุปสฺสนา, ตถา ปวตฺตา วิปสฺสนา, สา ปน ยสฺมา อตฺตนา สหคตสญฺญาย ภาวิตาย วิภาวิตา เอว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อนิจฺจานุปสฺสนาย สทฺธิํ อุปฺปนฺนสญฺญา’’ติฯ สญฺญาสีเสน วายํ วิปสฺสนาย เอว นิทฺเทโสฯ อนตฺตสญฺญาทีสุปิ เอเสว นโยฯ โลกิยวิปสฺสนาปิ โหนฺติ, ยสฺมา ‘‘อนิจฺจ’’นฺติอาทินา ตา ปวตฺตนฺตีติฯ โลกิยวิปสฺสนาปีติ ปิ-สทฺเทน มิสฺสกาเปตฺถ สนฺตีติ อตฺถโต อาปนฺนนฺติ อตฺถาปตฺติสิทฺธมตฺถํ นิทฺธาเรตฺวา สรูปโต ทสฺเสตุํ ‘‘วิราโค’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺถ อาคตวเสนาติ ตถา อาคตปาฬิวเสน ‘‘วิราโค นิโรโธ’’ติ หิ ตตฺถ นิพฺพานํ วุตฺตนฺติ อิธ ‘‘วิราคสญฺญา, นิโรธสญฺญา’’ติ วุตฺตสญฺญา นิพฺพานารมฺมณาปิ สิยุํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทฺเว โลกุตฺตราปิ โหนฺตี’’ติฯ

[141] เมตฺตา เอตสฺส อตฺถีติ เมตฺตํ, จิตฺตํฯ ตํสมุฏฺฐานํ กายกมฺมํ เมตฺตํ กายกมฺมํฯ เอส นโย เสสทฺวเยปิฯ อิมานิปิ เมตฺตากายกมฺมาทีนิ ภิกฺขูนํ วเสน อาคตานิ เตสํ เสฏฺฐปริสภาวโตฯ ยถา ปน ภิกฺขูสุปิ ลพฺภนฺติ, เอวํ คิหีสุปิ ลพฺภนฺติ จตุปริสสาธารณตฺตาติ ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ภิกฺขูนญฺหี’’ติอาทิมาหฯ กามํ อาทิพฺรหฺมจริยกธมฺมสฺสวเนนปิ เมตฺตากายกมฺมานิ ลพฺภนฺติ, นิปฺปริยายโต ปน จาริตฺตธมฺมสฺสวเนน อยมตฺโถ อิจฺฉิโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อาภิสมาจาริกธมฺมปูรณ’’นฺติ อาหฯ เตปิฏกมฺปิ พุทฺธวจนํ ปริปุจฺฉนอตฺถกถนวเสน ปวตฺติยมานํ หิตชฺฌาสเยน ปวตฺติตพฺพโตฯ

อาวีติ ปกาสํ, ปกาสภาโว เจตฺถ ยํ อุทฺทิสฺส ตํ กายกมฺมํ กรียติ, ตสฺส สมฺมุขภาวโตติ อาห ‘‘สมฺมุขา’’ติฯ รโหติ อปฺปกาสํ, อปฺปกาสตา จ ยํ อุทฺทิสฺส ตํ กายกมฺมํ กรียติ, ตสฺส ปจฺจกฺขาภาวโตติ อาห ‘‘ปรมฺมุขา’’ติฯ สหายภาวคมนํ เตสํ ปุรโตฯ อุภเยหีติ นวเกหิ, เถเรหิ จฯ

ปคฺคยฺหาติ ปคฺคณฺหิตฺวา อุจฺจํ กตฺวาฯ

กามํ เมตฺตาสิเนหสินิทฺธานํ นยนานํ อุมฺมีลนา, ปสนฺเนน มุเขน โอโลกนญฺจ เมตฺตํ กายกมฺมเมว, ยสฺส ปน จิตฺตสฺส วเสน นยนานํ เมตฺตาสิเนหสินิทฺธตา, มุขสฺส จ ปสนฺนตา, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘เมตฺตํ มโนกมฺมํ นามา’’ติฯ

ลาภสทฺโท กมฺมสาธโน ‘‘ลาภาวต, ลาโภ ลทฺโธ’’ติอาทีสุ วิย, โส เจตฺถ ‘‘ธมฺมลทฺธา’’ติ วจนโต อตีตกาลิโกติ อาห ‘‘จีวราทโย ลทฺธปจฺจยา’’ติฯ ธมฺมโต อาคตาติ ธมฺมิกาฯ เตนาห ‘‘ธมฺมลทฺธา’’ติฯ อิมเมว หิ อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘กุหนาที’’ติอาทิ วุตฺตํฯ จิตฺเตน วิภชนปุพฺพกํ กาเยน วิภชนนฺติ มูลเมว ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ จิตฺเตน วิภชน’’นฺติ วุตฺตํ, เตน จิตฺตุปฺปาทมตฺเตนปิ ปฏิวิภาโค น กาตพฺโพติ ทสฺเสติฯ อปฺปฏิวิภตฺตนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส, อปฺปฏิวิภตฺตํ วา ลาภํ ภุญฺชตีติ กมฺมนิทฺเทโส เอวฯ

ตํ ตํ เนว คิหีนํ เทติ อตฺตโน อาชีวโสธนตฺถํฯ น อตฺตนา ภุญฺชตีติ อตฺตนาว น ปริภุญฺชติ ‘‘มยฺหํ อสาธารณโภคิตา มา โหตู’’ติฯ ‘‘ปฏิคฺคณฺหนฺโต จ…เป.… ปสฺสตี’’ติ อิมินา ตสฺส ลาภสฺส ตีสุปิ กาเลสุ สาธารณโต ฐปนํ ทสฺสิตํฯ ‘‘ปฏิคฺคณฺหนฺโต จ สงฺเฆน สาธารณํ โหตู’’ติ อิมินา ปฏิคฺคหณกาโล ทสฺสิโต, ‘‘คเหตฺวา…เป.… ปสฺสตี’’ติ อิมินา ปฏิคฺคหิตกาโล, ตทุภยํ ปน ตาทิเสน ปุพฺพาโภเคน วินา น โหตีติ อตฺถสิทฺโธ ปุริมกาโลฯ ตยิทํ ปฏิคฺคหณโต ปุพฺเพ วสฺส โหติ ‘‘สงฺเฆน สาธารณํ โหตูติ ปฏิคฺคเหสฺสามี’’ติฯ ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺส โหติ ‘‘สงฺเฆน สาธารณํ โหตูติ ปฏิคฺคณฺหามี’’ติฯ ปฏิคฺคเหตฺวา โหติ ‘‘สงฺเฆน สาธารณํ โหตูติ ปฏิคฺคหิตํ มยา’’ติ เอวํ ติลกฺขณสมฺปนฺนํ กตฺวา ลทฺธลาภํ โอสานลกฺขณํ อวิโกเปตฺวา ปริภุญฺชนฺโต สาธารณโภคี, อปฺปฏิวิภตฺตโภคี จ โหติฯ

อิมํ ปน สารณียธมฺมนฺติ อิมํ จตุตฺถํ สริตพฺพยุตฺตธมฺมํฯ น หิ…เป.… คณฺหนฺติ, ตสฺมา สาธารณโภคิตา เอว ทุสฺสีลสฺส นตฺถีติ อารมฺโภปิ ตาว น สมฺภวติ, กุโต ปูรณนฺติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ปริสุทฺธสีโล’’ติ อิมินา ลาภสฺส ธมฺมิกภาวํ ทสฺเสติฯ ‘‘วตฺตํ อขณฺเฑนฺโต’’ติ อิมินา อปฺปฏิวิภตฺตโภคิตํ, สาธารณโภคิตญฺจ ทสฺเสติฯ สติ ปน ตทุภเย สารณียธมฺโม ปูริโต เอว โหตีติ อาห ‘‘ปูเรตี’’ติฯ ‘‘โอทิสฺสกํ กตฺวา’’ติ เอเตน อโนทิสฺสกํ กตฺวา ปิตุโน, อาจริยุปชฺฌายาทีนํ วา เถราสนโต ปฏฺฐาย เทนฺตสฺส สารณียธมฺโมเยว โหตีติฯ สารณียธมฺโม ปนสฺส น โหตีติ ปฏิชคฺคนฏฺฐาเน โอทิสฺสกํ กตฺวา ทินฺนตฺตาฯ เตนาห ‘‘ปลิโพธชคฺคนํ นาม โหตี’’ติอาทิฯ ยทิ เอวํ สพฺเพน สพฺพํ สารณียธมฺมปูรกสฺส โอทิสฺสกทานํ น วฏฺฏตีติ? โน น วฏฺฏติ ยุตฺตฏฺฐาเนติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เตน ปนา’’ติอาทิมาหฯ คิลานาทีนํ โอทิสฺสกํ กตฺวา ทานํ อปฺปฏิวิภาคปกฺขิกํ ‘‘อสุกสฺส น ทสฺสามี’’ติ ปฏิกฺเขปสฺส อภาวโตฯ พฺยติเรกปฺปธาโน หิ ปฏิวิภาโคฯ เตนาห ‘‘อวเสส’’นฺติอาทิฯ อทาตุมฺปีติ ปิ-สทฺเทน ทาตุมฺปิ วฏฺฏตีติ ทสฺเสติ, ตญฺจ โข กรุณายนวเสน, น วตฺตปูรณวเสนฯ

สุสิกฺขิตายาติ สารณียธมฺมปูรณวิธิมฺหิ สุฏฺฐุ สิกฺขิตาย, สุกุสลายาติ อตฺโถฯ

อิทานิ ตสฺสา โกสลฺลํ ทสฺเสตุํ ‘‘สุสิกฺขิตาย หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘ทฺวาทสหิ วสฺเสหิ ปูรติ, น ตโต โอร’’นฺติ อิมินา ตสฺส ทุปฺปูรณํ ทสฺเสติฯ ตถา หิ โส มหปฺผโล มหานิสํโส, ทิฏฺฐธมฺมิเกหิปิ ตาว ครุตเรหิ ผลานิสํเสหิ จ อนุคโตฯ ตํสมงฺคี จ ปุคฺคโล วิเสสลาภี อริยปุคฺคโล วิย โลเก อจฺฉริยพฺภุตธมฺมสมนฺนาคโต โหติฯ ตถา หิ โส ทุปฺปชหํ ทานมยสฺส, สีลมยสฺส จ ปุญฺญสฺส ปฏิปกฺขธมฺมํ สุทูเร วิกฺขมฺภิตํ กตฺวา สุวิสุทฺเธน เจตสา โลเก ปากโฏ ปญฺญาโต หุตฺวา วิหรติ, ตสฺสิมมตฺถํ พฺยติเรกโต, อนฺวยโต จ วิภาเวตุํ ‘‘สเจ หี’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อิทานิ เย สมฺปรายิเก, ทิฏฺฐธมฺมิเก จ อานิสํเส ทสฺเสตุํ ‘‘เอว’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ เนว อิสฺสา, น มจฺฉริยํ โหติ จิรกาลภาวนาย วิธุตภาวโตฯ มนุสฺสานํ ปิโย โหติ ปริจฺจาคสีลตาย วิสุทฺธตฺตาฯ เตนาห ‘‘ททํ ปิโย โหติ ภชนฺติ นํ พหู’’ติอาทิ (อ. นิ. 5.34)ฯ สุลภปจฺจโย โหติ ทานวเสน อุฬารชฺฌาสยานํ ปจฺจยลาภสฺส อิธานิสํสภาวโต ทานสฺสฯ ปตฺตคตํ อสฺส ทิยฺยมานํ น ขียติ ปตฺตคตวเสน ทฺวาทสวสฺสิกสฺส มหาปตฺตสฺส อวิจฺเฉเทน ปูริตตฺตาฯ อคฺคภณฺฑํ ลภติ เทวสิกํ ทกฺขิเณยฺยานํ อคฺคโต ปฏฺฐาย ทานสฺส ทินฺนตฺตาฯ ภเยวา…เป.… อาปชฺชนฺติ เทยฺยปฏิคฺคาหกวิกปฺปํ อกตฺวา อตฺตนิ นิรเปกฺขจิตฺเตน จิรกาลํ ทานปูรตาย ปสาทิตจิตฺตตฺตาฯ

ตตฺราติ เตสุ อานิสํเสสุ วิภาเวตพฺเพสุฯ อิมานิ ตํ ทีปนานิ วตฺถูนิ การณานิฯ อลภนฺตาปีติ อมหาปุญฺญตาย น ลาภิโน สมานาปิฯ ภิกฺขาจารมคฺคสภาคนฺติ สภาคํ ตพฺภาคิยํ ภิกฺขาจารมคฺคํ ชานนฺติฯ

อนุตฺตริมนุสฺสธมฺมตฺตา, เถรานํ สํสยวิโนทนตฺถญฺจ ‘‘สารณียธมฺโม เม ภนฺเต ปูริโต’’ติ อาหฯ ตถา หิ ทุติยวตฺถุสฺมิมฺปิ เถเรน อตฺตา ปกาสิโตฯ มนุสฺสานํ ปิยตาย, สุลภปจฺจยตายปิ อิทํ วตฺถุเมวฯ ปตฺตคตาขียนสฺส ปน วิเสสํ วิภาวนโต ‘‘อิทํ ตาว…เป.… เอตฺถ วตฺถุ’’นฺติ วุตฺตํฯ

คิริภณฺฑมหาปูชายาติ เจติยคิริมฺหิ สกลลงฺกาทีเป, โยชนปฺปมาเณ สมุทฺเท จ นาวาสงฺฆาฏาทิเก ฐเปตฺวา ทีปปุปฺผคนฺธาทีหิ กริยมานมหาปูชายํฯ ปริยาเยนปีติ เลเสนปิฯ อนุจฺฉวิกนฺติ สารณียธมฺมปูรณโตปิ อิทํ ยถาภูตปฺปเวทนํ ตุมฺหากํ อนุจฺฉวิกนฺติ อตฺโถฯ

อนาโรเจตฺวาว ปลายิํสุ โจรภเยนฯ ‘‘อตฺตโน ทุชฺชีวิกายา’’ติ จ วทนฺติฯ

วฏฺฏิสฺสตีติ กปฺปิสฺสติฯ เถรี สารณียธมฺมปูริกา อโหสิ, เถรสฺส ปน สีลเตเชเนว เทวตา อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชิฯ

นตฺถิ เอเตสํ ขณฺฑนฺติ อขณฺฑานิฯ ตํ ปน เนสํ ขณฺฑํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อุปสมฺปนฺนสีลานํ อุทฺเทสกฺกเมน อาทิ อนฺตา เวทิตพฺพาฯ เตนาห ‘‘สตฺตสู’’ติอาทิฯ อนุปสมฺปนฺนสีลานํ ปน สมาทานกฺกเมนปิ อาทิ อนฺตา ลพฺภนฺติฯ ปริยนฺเต ฉินฺนสาฏโก วิยาติ วตฺถนฺเต, ทสนฺเต วา ฉินฺนวตฺถํ วิย, วิสทิสูทาหรณํ เจตํ ‘‘อขณฺฑานี’’ติ อิมสฺส อธิคตตฺตาฯ เอวํ เสสานิปิ อุทาหรณานิฯ ขณฺฑิตภินฺนตา ขณฺฑํ, ตํ เอตสฺส อตฺถีติ ขณฺฑํ, สีลํฯ ‘‘ฉิทฺท’’นฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เวมชฺเฌ ภินฺนํ วินิวิชฺฌนวเสน วิสภาควณฺเณน คาวี วิยาติ สมฺพนฺโธฯ สพลรหิตานิ อสพลานิฯ ตถา อกมฺมาสานิฯ สีลสฺส ตณฺหาทาสพฺยโต โมจนํ วิวฏฺฏูปนิสฺสยภาวาปาทนํฯ ยสฺมา จ ตํสมงฺคีปุคฺคโล เสรี สยํวสี ภุชิสฺโส นาม โหติ, ตสฺมาปิ ภุชิสฺสานิฯ เตเนวาห ‘‘ภุชิสฺสภาวการณโต ภุชิสฺสานี’’ติฯ สุปริสุทฺธภาเวน ปาสํสตฺตา วิญฺญุปสตฺถานิฯ อิมินาหํ สีเลน เทโว วา ภเวยฺยํ, เทวญฺญตโร วา, ตตฺถ ‘‘นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต’’ติ, ‘‘สีเลน สุทฺธี’’ติ จ เอวํ อาทินา ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อปรามฏฺฐตฺตาฯ ‘‘อยํ เต สีเลสุ โทโส’’ติ จตูสุปิ วิปตฺตีสุ ยาย กายจิ วิปตฺติยา ทสฺสเนน ปรามฏฺฐุํ อนุทฺธํเสตุํฯ สมาธิสํวตฺตนปฺปโยชนานิ สมาธิสํวตฺตนิกานิฯ

สมานภาวูปคตสีลาติ สีลสมฺปตฺติยา สมานภาวํ อุปคตสีลา สภาควุตฺติกาฯ

กามํ ปุถุชฺชนานญฺจ จตุปาริสุทฺธิสีเล นานตฺตํ น สิยา, ตํ ปน น เอกนฺติกํ, อิทํ เอกนฺติกํ นิยตภาวโตติ อาห ‘‘นตฺถิ มคฺคสีเล นานตฺต’’นฺติฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตนฺติ มคฺคสีลํ สนฺธาย เอตํ ‘‘ยานิ ตานิ สีลานี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ยายนฺติ ยา อยํ มยฺหญฺเจว ตุมฺหากญฺจ ปจฺจกฺขภูตา ฯ ทิฏฺฐีติ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิฯ นิทฺโทสาติ นิธุตโทสา, สมุจฺฉินฺนราคาทิปาปธมฺมาติ อตฺโถฯ นิยฺยาตีติ วฏฺฏทุกฺขโต นิสฺสรติ นิคจฺฉติฯ สยํ นิยฺยนฺตสฺเสว หิ ‘‘ตํสมงฺคีปุคฺคลํ วฏฺฏทุกฺขโต นิยฺยาเปตี’’ติ วุจฺจติฯ ยา สตฺถุ อนุสิฏฺฐิ, ตํ กโรตีติ ตกฺกโร, ตสฺส, ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชนกสฺสาติ อตฺโถฯ สมานทิฏฺฐิภาวนฺติ สทิสทิฏฺฐิภาวํ สจฺจสมฺปฏิเวเธน อภินฺนทิฏฺฐิภาวํฯ วุทฺธิเยวาติ อริยวินเย คุเณหิ วุฑฺฒิเยว, โน ปริหานีติ อยํ อปริหานิยธมฺมเทสนา อตฺตโนปิ สาสนสฺส อทฺธนิยตํ อากงฺขนฺเตน ภควตา อิธ เทสิตาฯ

[142] อาสนฺนปรินิพฺพานตฺตาติ กติปยมาสาธิเกน สํวจฺฉรมตฺเตน ปรินิพฺพานํ ภวิสฺสตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ เอตํเยวาติ ‘‘อิติ สีล’’นฺติอาทิกํเยว อิติ สีลนฺติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท ปการตฺโถ, ปริมาณตฺโถ จ เอกชฺฌํ กตฺวา คหิโตติ อาห ‘‘เอวํ สีลํ เอตฺตกํ สีล’’นฺติฯ เอวํ สีลนฺติ เอวํ ปเภทํ สีลํฯ เอตฺตกนฺติ เอตํ ปรมํ, น อิโต ภิยฺโยฯ จตุปาริสุทฺธิสีลนฺติ มคฺคสฺส สมฺภารภูตํ โลกิยจตุปาริสุทฺธิสีลํฯ จิตฺเตกคฺคตา สมาธีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ยสฺมิํ สีเล ฐตฺวาติ ยสฺมิํ โลกุตฺตรกุสลสฺส ปทฏฺฐานภูเต ‘‘ปุพฺเพว โข ปนสฺส กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อาชีโว สุปริสุทฺโธ โหตี’’ติ (ม. นิ. 3.431; กถา. 874) เอวํ วุตฺตสีเล ปติฏฺฐายฯ เอโสติ มคฺคผลสมาธิฯ ปริภาวิโตติ เตน สีเลน สพฺพโส ภาวิโต สมฺภาวิโตฯ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโสติ มคฺคสมาธิ ตาว สามญฺญผเลหิ มหปฺผโล, วฏฺฏทุกฺขวูปสเมน มหานิสํโสฯ อิตโร ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหาเนน มหปฺผโล, นิพฺพุติสุขุปฺปตฺติยา มหานิสํโสฯ ยมฺหิ สมาธิมฺหิ ฐตฺวาติ ยสฺมิํ โลกุตฺตรกุสลสฺส ปทฏฺฐานภูเต ปาทกชฺฌานสมาธิมฺหิ เจว วุฏฺฐานคามินิสมาธิมฺหิ จ ฐตฺวาฯ สาติ มคฺคผลปญฺญาฯ เตน ปริภาวิตาติ เตน ยถาวุตฺตสมาธินา สพฺพโส ภาวิตา ปริภาวิตาฯ มหปฺผลมหานิสํสตา สมาธิมฺหิ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพาฯ

อปิ จ เต โพชฺฌงฺคมคฺคงฺคฌานงฺคปฺปเภทเหตุตาย มหปฺผลา สตฺตทกฺขิเณยฺยปุคฺคลวิภาคเหตุตาย มหานิสํสาติ เวทิตพฺพาฯ ยาย ปญฺญาย ฐตฺวาติ ยายํ วิปสฺสนาปญฺญายํ, สมาธิวิปสฺสนาปญฺญายํ วา ฐตฺวาฯ สมถยานิกสฺส หิ สมาธิสหคตาปิ ปญฺญา มคฺคาธิคมาย วิเสสปจฺจโย โหติเยวฯ สมฺมเทวาติ สุฏฺฐุเยว ยถา อาสวานํ เลโสปิ นาวสิสฺสติ, เอวํ สพฺพโส อาสเวหิ วิมุจฺจติฯ อคฺคมคฺคกฺขณญฺหิ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

[143] โลกิยตฺถสทฺทานํ วิย อภิรนฺต-สทฺทสฺส สิทฺธิ ทฏฺฐพฺพาฯ อภิรนฺตํ อภิรตํ อภิรตีติ หิ อตฺถโต เอกํฯ อภิรนฺต-สทฺโท จายํ อภิรุจิปริยาโย, น อสฺสาทปริยาโยฯ อสฺสาทวเสน หิ กตฺถจิ วสนฺตสฺส อสฺสาทวตฺถุวิคเมน สิยา ตสฺส ตตฺถ อนภิรติ, ยทิทํ ขีณาสวานํ นตฺถิ, ปเคว พุทฺธานนฺติ อาห ‘‘พุทฺธานํ…เป.… นตฺถี’’ติฯ อภิรติวเสน กตฺถจิ วสิตฺวา ตทภาวโต อญฺญตฺถ คมนํ นาม พุทฺธานํ นตฺถิฯ เวเนยฺยวินยนตฺถํ ปน กตฺถจิ วสิตฺวา ตสฺมิํ สิทฺเธ เวเนยฺยวินยนตฺถเมว ตโต อญฺญตฺถ คจฺฉนฺติ, อยเมตฺถ ยถารุจิฯ อายามาติ เอตฺถ อา-สทฺโท ‘‘อาคจฺฉา’’ติ อิมินา สมานตฺโถติ อาห ‘‘เอหิ ยามา’’ติฯ อยามาติ ปน ปาเฐ อ-กาโร นิปาตมตฺตํฯ สนฺติกาวจรตฺตา เถรํ อาลปติ, น ปน ตทา สตฺถุ สนฺติเก วสนฺตานํ ภิกฺขูนํ อภาวโตฯ อปริจฺฉินฺนคณโน หิ ตทา ภควโต สนฺติเก ภิกฺขุสงฺโฆ ฯ เตนาห ‘‘มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิ’’นฺติฯ อมฺพลฏฺฐิกาคมนนฺติ อมฺพลฏฺฐิกาคมนปฏิสํยุตฺตปาฐมาหฯ ปาฏลิคมเนติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ อุตฺตานเมว อนนฺตรํ, เหฏฺฐา จ สํวณฺณิตรูปตฺตาฯ

สาริปุตฺตสีหนาทวณฺณนา

[145] ‘‘อายสฺมา สาริปุตฺโต’’ติอาทิ ปาฐชาตํฯ สมฺปสาทนีเยติ สมฺปสาทนียสุตฺเต (ที. นิ. 3.141) วิตฺถาริตํ โปราณฏฺฐกถายํ, ตสฺมา มยมฺปิ ตตฺเถว นํ อตฺถโต วิตฺถารยิสฺสามาติ อธิปฺปาโยฯ