เมนู

สตฺตวิญฺญาณฏฺฐิติวณฺณนา

[127] คจฺฉนฺโต คจฺฉนฺโตติ สมถปฏิปตฺติยํ สุปฺปติฏฺฐิโต หุตฺวา วิปสฺสนาคมเนน, มคฺคคมเนน จ คจฺฉนฺโต คจฺฉนฺโตฯ อุโภหิ ภาเคหิ มุจฺจนโต อุภโตภาควิมุตฺโต นาม โหติโส ‘‘เอวํ อสมนุปสฺสนฺโต’’ติ วุตฺโต วิปสฺสนายานิโกติ กตฺวา ‘‘โย จ น สมนุปสฺสตีติ วุตฺโต โส ยสฺมา คจฺฉนฺโต คจฺฉนฺโต ปญฺญาวิมุตฺโต นาม โหตี’’ติ วุตฺตํฯ เหฏฺฐา วุตฺตานนฺติ ‘‘กิตฺตาวตา จ, อานนฺท, อตฺตานํ น ปญฺญเปนฺโต น ปญฺญาเปตี’’ติอาทินา (ที. นิ. 2.119), ‘‘ยโต โข, อานนฺท, ภิกฺขุ เนว เวทนํ อตฺตานํ สมนุปสฺสตี’’ติอาทินา (ที. นิ. 2.125 อาทโย) จ เหฏฺฐา ปาฬิยํ อาคตานํ ทฺวินฺนํ ปุถุชฺชนภิกฺขูนํฯ นิคมนนฺติ นิสฺสรณํฯ นามนฺติ ปญฺญาวิมุตฺตาทินามํฯ

ปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตาติ นานตฺตกายนานตฺตสญฺญิตาวิเสสวิสิฏฺฐปฏิสนฺธิวเสน วุตฺตา สตฺต วิญฺญาณฏฺฐิติโยฯ ตํตํสตฺตนิกายํ ปติ นิสฺสยโต หิ นานตฺตกายาทิตา ตํปริยาปนฺนปฏิสนฺธิสมุทาคตาติ ทฏฺฐพฺพา ตทภินิพฺพตฺตกกมฺมภวสฺส ตถา อายูหิตตฺตาฯ จตสฺโส อาคมิสฺสนฺตีติ รูปเวทนาสญฺญาสงฺขารกฺขนฺธวเสน จตสฺโส วิญฺญาณฏฺฐิติโย อาคมิสฺสนฺติ ‘‘รูปุปายํ วา อาวุโส วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺฐตี’’ติอาทินา (ที. นิ. 3.311)ฯ วิญฺญาณปติฏฺฐานสฺสาติ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณสฺส เอตรหิ ปติฏฺฐานการณสฺสฯ อตฺถโต วุตฺตวิเสสวิสิฏฺฐา ปญฺจโวกาเร รูปเวทนาสญฺญาสงฺขารกฺขนฺธา, จตุโวกาเร เวทนาทโย ตโย ขนฺธา เวทิตพฺพาฯ สตฺตาวาสภาวํ อุปาทาย ‘‘ทฺเว จ อายตนานีติ ทฺเว นิวาสฏฺฐานานี’’ติ วุตฺตํฯ นิวาสฏฺฐานปริยาโยปิ อายตนสทฺโท โหติ ยถา ‘‘เทวายตนทฺวย’’นฺติฯ สพฺพนฺติ วิญฺญาณฏฺฐิติ อายตนทฺวยนฺติ สกลํฯ ตสฺมา คหิตํ ตตฺถ เอกเมว อคฺคเหตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ ปริยาทานํ อนวเสสคฺคหณํ น คจฺฉติ วฏฺฏํ วิญฺญาณฏฺฐิติอายตนทฺวยานํ อญฺญมญฺญอนฺโตคธตฺตาฯ

นิทสฺสนตฺเถ นิปาโต, ตสฺมา เสยฺยถาปิ มนุสฺสาติ ยถา มนุสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ วิเสโส โหติเยว สติปิ พาหิรสฺส การกสฺส อเภเท อชฺฌตฺติกสฺส ภินฺนตฺตาฯ