โพธิปริจฺเฉทวณฺณนา

[8] มูเลติ มูลาวยวสฺส สมีเปฯ ตํ ปน ตสฺสา เหฏฺฐาปเทโส โหตีติ อาห ‘‘ปาฏลิรุกฺขสฺส เหฏฺฐา’’ติฯ ตํทิวสนฺติ อตฺตนา ชาตทิวเส, ตํทิวสนฺติ วา ตํ ภควโต อภิสมฺโพธิทิวเสฯ โส กิร โพธิรุกฺโข สาลกลฺยาณี วิย ปถวิยา อพฺภนฺตเร เอว ปุเรตรํ วฑฺเฒนฺโต อภิสมฺโพธิทิวเส ปถวิํ อุพฺภิชฺชิตฺวา อุฏฺฐิโต รตนสตํ อุจฺโจ, ตาวเทว จ วิตฺถโต หุตฺวา นภํ ปูเรนฺโต อฏฺฐาสิฯ อยมฺปิ กิเรตสฺส รุกฺขภาเวน วิย อญฺเญหิ เวมตฺตตาฯ ฆนสํหตนาฬวณฺฏตาย กณฺณิกพทฺเธหิ วิย ปุปฺเผหิฯ เอกสญฺฉนฺนาติ ปุปฺผานํ นิรนฺตรตาย เอกชฺฌํ สญฺฉนฺนา, ตตฺถ ตตฺถ นิพทฺธ…เป.… สมุชฺชลนฺติ ตหํ ตหํ โอลมฺพิตกุสุมทาเมหิ เจว ตหํ ตหํ ขิตฺตมาลาปิณฺฑีหิ จ อิโต จิโต วิปฺปกิณฺณวิวิธวณฺฏมุตฺตปุปฺเผหิ จ สมฺมเทว อุชฺชลํฯ อญฺญมญฺญํ สิรีสมฺปตฺตานีติ อญฺญมญฺญสฺส สิริยา โสภาย สมฺปนฺนานิฯ พุทฺธคุณวิภวสิรินฺติ สมฺมาสมฺพุทฺเธหิ อภิคนฺตพฺพคุณวิภูติโสภํฯ ปฏิวิชฺฌมาโนติ อธิคจฺฉนฺโตฯ

เสตมฺพรุกฺโขติ เสตวณฺณผโล อมฺพรุกฺโขฯ ตเทวาติ ปาฏลิยา วุตฺตปฺปมาณเมวฯ เอกโตติ เอกปสฺเสฯ สุรสานีติ สุมธุรรสานิฯ

เอโกว ปลฺลงฺโกติ เอโกว ปลฺลงฺกปฺปเทโสฯ โส โส รุกฺโข ‘‘โพธี’’ติ วุจฺจติ พุชฺฌนฺติ เอตฺถาติ กตฺวาฯ

สาวกยุคปริจฺเฉทวณฺณนา

[9] สาวกปริจฺเฉเทติ สาวกยุคปริจฺเฉเทฯ ‘‘ขณฺฑติสฺส’’นฺติ ทฺเวปิ เอกชฺฌํ คเหตฺวา เอกตฺตวเสน วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ขณฺโฑ จ ติสฺโส จา’’ติ, พุทฺธานํ สโหทโร, เวมาติโกปิ วา เชฏฺฐภาตา น โหตีติ ‘‘เอกปิติโก กนิฏฺฐภาตา’’ติ วุตฺตํฯ อวเสเสหิ ปุตฺเตหิฯ ‘‘ปญฺญาปารมิยา มตฺถกํ ปตฺโต’’ติ วตฺวา ตสฺส มตฺถกปฺปตฺตํ คุณวิเสสํ ทสฺเสตุํ ‘‘สิขินา ภควตา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

อุตฺตโรติ อุตฺตโมฯ ปุน อุตฺตโรติ เถรํ นาเมน วทติฯ ปารนฺติ ปรโกฏิมตฺถกํฯ ปญฺญาวิสเยติ ปญฺญาธิกาเรฯ ปวตฺติฏฺฐานวเสน หิ ปวตฺติํ วทติฯ

สาวกสนฺนิปาตปริจฺเฉทวณฺณนา

[10] อุโปสถนฺติ อาณาปาติโมกฺขํฯ ทุติยตติเยสูติ ทุติเย, ตติเย จ สาวกสนฺนิปาเตฯ เอเสว นโยติ จตุรงฺคิกตํ อติทิสติฯ อภินีหารโต ปฏฺฐาย วตฺถุํ กเถตฺวา ปพฺพชฺชา ทีเปตพฺพา, สา ปน ยสฺมา มโนรถปูรณิยํ องฺคุตฺตรฏฺฐกถายํ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.211) วิตฺถารโต อาคตา, ตสฺมา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาติฯ

อุปฏฺฐากปริจฺเฉทวณฺณนา

[11] นิพทฺธุปฏฺฐากภาวนฺติ อารมฺภโต ปฏฺฐาย ยาว ปรินิพฺพานา นิยตอุปฏฺฐากภาวํฯ อนิยตุอุปฏฺฐากา ปน ภควโต ปฐมโพธิยํ พหู อเหสุํฯ เตนาห ‘‘ภควโต หี’’ติอาทิฯ อิทานิ อานนฺทตฺเถโร เยน การเณน สตฺถุ นิพทฺธุปฏฺฐากภาวํ อุปคโต, ยถา จ อุปคโต, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ เอกทา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘อหํ อิมินา มคฺเคน คจฺฉามี’’ติ อาห อนยพฺยสนาปาทเกน กมฺมุนา โจทิยมาโน ฯ อถ นํ ภควา ตมตฺถํ อนาโรเจตฺวาว เขมํ มคฺคํ สนฺธาย ‘‘เอหิ ภิกฺขุ อิมินา คจฺฉามา’’ติ อาหฯ กสฺมา ปนสฺส ภควา ตมตฺถํ นาโรเจสีติ? อาโรจิเตปิ อสทฺทหนฺโต นาทิยิสฺสติฯ ตญฺหิ ตสฺส โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายาติติฯ เตติ เต คมนํ, ‘‘ต’’นฺติ วา ปาโฐฯ

อนฺวาสตฺโตติ อนุพทฺโธ, อุปทฺทุโต วาฯ ธมฺมคารวนิสฺสิโต สํเวโค ธมฺมสํเวโค ‘‘อมฺเหสุ นาม ติฏฺฐนฺเตสุ ภควโตปิ อีทิสํ ชาต’’นฺติฯ ‘‘อหํ อุปฏฺฐหิสฺสามี’’ติ วทนฺโต ธมฺมเสนาปติ อตฺถโต เอวํ วทนฺโต นาม โหตีติ ‘‘อหํ ภนฺเต ตุมฺเห’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อสุญฺญาเยว เม สา ทิสาติ อสุญฺญาเยว มม สา ทิสาฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘ตว โอวาโท พุทฺธานํ โอวาทสทิโส’’ติฯ

วสิตุํ น ทสฺสตีติ เอกคนฺธกุฏิยํ วาสํ น ลภิสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ ปรมฺมุขา เทสิตสฺสาปิ ธมฺมสฺสาติ สุตฺตนฺตเทสนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อภิธมฺมเทสนา ปนสฺส ปรมฺมุขาว ปวตฺตา ปเคว ยาจนายฯ ตสฺสา วาจนามคฺโคปิ สาริปุตฺตตฺเถรปฺปภโวฯ