ปริตฺตตฺตานุทิฏฺฐีติ เอตฺถ รูปี-สทฺโทปิอาวุตฺติอาทินเยน อาเนตฺวา วตฺตพฺโพ, รูปีภาวมฺปิ หิ โส ทิฏฺฐิคติโก ปริตฺตภาวํ วิย อตฺตโน อภินิวิสฺส ฐิโตติฯ อรูปินฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ‘‘ปตฺตปลาสพหุลคจฺฉสงฺเขเปน ฆนคหนชฏาวิตานา นาติทีฆสนฺตานา วลฺลิ, ตพฺพิปรีตา ลตา’’ติ วทนฺติฯ อปฺปหีนฏฺเฐนาติ มคฺเคน อสมุจฺฉินฺนภาเวนฯ การณลาเภ สติ อุปฺปชฺชนารหตา อนุสยนฏฺโฐฯ

อรูปกสิณํ นาม กสิณุคฺฆาฏิํ อากาสํ, น ปริจฺฉินฺนากาสกสิณํฯ ‘‘อุภยมฺปิ อรูปกสิณเมวา’’ติ เกจิฯ อรูปกฺขนฺธโคจรํ วาติ เวทนาทโย อรูปกฺขนฺธา ‘‘อตฺตา’’ติ อภินิเวสสฺส โคจโร เอตสฺสาติ อรูปกฺขนฺธโคจโร, ทิฏฺฐิคติโก, ตํ อรูปกฺขนฺธโคจรํฯ วา-สทฺโท วุตฺตวิกปฺปตฺโถฯ สทฺทโยชนา ปน อรูปํ อรูปกฺขนฺธา โคจรภูตา เอตสฺส อตฺถีติ อรูปี, ตํ อรูปิํฯ ลาภิโน จตฺตาโรติ รูปกสิณาทิลาภวเสน ตํ ตํ ทิฏฺฐิวาทํ สยเมว ปริกปฺเปตฺวา ตํ อาทาย ปคฺคยฺห ปญฺญาปนกา จตฺตาโร ทิฏฺฐิคติกาฯ เตสํ อนฺเตวาสิกาติ เตสํ ลาภีนํ วาทํ ปจฺจกฺขโต, ปรมฺปราย จ อุคฺคเหตฺวา ตเถว นํ ขมิตฺวา โรเจตฺวา ปญฺญาปนกา จตฺตาโรฯ ตกฺกิกา จตฺตาโรติ กสิณชฺฌานสฺส อลาภิโน เกวลํ ตกฺกนวเสเนว ยถาวุตฺเต จตฺตาโร ทิฏฺฐิวาเท สยเมว อภินิวิสฺส ปคฺคยฺห ฐิตา จตฺตาโรฯ เตสํ อนฺเตวาสิกา ปุพฺเพ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพาฯ

นอตฺตปญฺญตฺติวณฺณนา

[119] อารทฺธวิปสฺสโกปีติ สมฺปรายิกวิปสฺสโกปิ, เตน พลววิปสฺสนาย ฐิตํ ปุคฺคลํ ทสฺเสติฯ น ปญฺญเปติ เอว อพหุสฺสุโต ปีติ อธิปฺปาโยฯ ตาทิโส หิ วิปสฺสนาย อานุภาโวฯ สาสนิโกปิ ฌานาภิญฺญาลาภี ‘‘น ปญฺญเปตี’’ติ น วตฺตพฺโพติ โส อิธ น อุทฺธโฏฯ อิทานิ เนสํ อปญฺญาปเน การณํ ทสฺเสติ ‘‘เอเตสญฺหี’’ติอาทินาฯ อิจฺเจว ญาณํ โหติ, น วิปรีตคฺคาโห ตสฺส การณสฺส ทูรสมุสฺสาริตตฺตาฯ อรูปกฺขนฺธา อิจฺเจว ญาณํ โหตีติ โยชนาฯ

อตฺตสมนุปสฺสนาวณฺณนา

[121] ทิฏฺฐิวเสน สมนุปสฺสิตฺวา, น ญาณวเสนฯ สา จ สมนุปสฺสนา อตฺถโต ทิฏฺฐิทสฺสนวเสนฯ