ยถา เตติ ยถา เต ‘‘สมตล’’นฺติ สญฺญาย ปงฺกํ โอติณฺณาฯ อิเธว จาติ อิมสฺมิญฺจ อตฺตภาเวฯ สุขํ วา สาตํ วา น ลภนฺตีติ ฌานสุขํ วา วิปสฺสนาสาตํ วา น ลภนฺติ, กุโต มคฺคสุขํ วา นิพฺพานสาตํ วาติ อธิปฺปาโยฯ มคฺคทีปกนฺติ มคฺคทีปกาภิมตํฯ ‘‘อิริณ’’นฺติ อรญฺญานิยา อิทํ อธิวจนนฺติ อาห ‘‘อคามกํ มหารญฺญ’’นฺติ ฯ มิครุรุอาทีนมฺปิ อนุปโภครุกฺเขหิฯ ปริวตฺติตุมฺปิ น สกฺกา โหนฺติ มหากณฺฏกตายฯ ญาตีนํ พฺยสนํ วินาโส ญาติพฺยสนํฯ เอวํ โภคสีลพฺยสนานิ เวทิตพฺพานิฯ โรโค เอว พฺยสติ วิพาธตีติ โรคพฺยสนํฯ เอวํ ทิฏฺฐิพฺยสนมฺปิ ทฏฺฐพฺพํฯ

[554] ชาตสํวฑฺโฒติ ชาโต หุตฺวา สํวฑฺฒิโตฯ น สพฺพโส ปจฺจกฺขา โหนฺติ ปริจยาภาวโตฯ จิรนิกฺขนฺโตติ นิกฺขนฺโต หุตฺวา จิรกาโลฯ ทนฺธายิตตฺตนฺติ วิสฺสชฺชเน มนฺทตฺตํ สณิกวุตฺติ, ตํ ปน สํสยวเสน จิรายนํ นาม โหตีติ อาห ‘‘กงฺขาวเสน จิรายิตตฺต’’นฺติฯ วิตฺถายิตตฺตนฺติ สารชฺชิตตฺตํฯ อฏฺฐกถายํ ปน วิตฺถายิตตฺตํ นาม ฉมฺภิตตฺตนฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘ถทฺธภาวคฺคหณ’’นฺติ วุตฺตํฯ

[555] อุ-อิติ อุปสคฺคโยเค ลุมฺป-สทฺโท อุทฺธรณตฺโถ โหตีติ ‘‘อุลฺลุมฺปตู’’ติ ปทสฺส อุทฺธรตูติ อตฺถมาหฯ อุปสคฺควเสน หิ ธาตุ-สทฺทา อตฺถวิเสสวุตฺติโน โหนฺติ ยถา ‘‘อุทฺธรตู’’ติฯ

พฺรหฺมโลกมคฺคเทสนาวณฺณนา

[556] ยสฺส อติสเยน พลํ อตฺถิ, โส ‘‘พลวา’’ติ วุตฺโตติ อาห ‘‘พลสมฺปนฺโน’’ติฯ สงฺขํ ธมยตีติ สงฺขธมโก, ตํ ธมยิตฺวา ตโต สทฺทปวตฺตโกฯ อปฺปนาว วฏฺฏติ ปฏิปกฺขโต สมฺมเทว เจตโส วิมุตฺติภาวโตฯ

ปมาณกตํ กมฺมํ นาม กามาวจรํ ปมาณกรานํ สํกิเลสธมฺมานํ อวิกฺขมฺภนโตฯ ตถา หิ ตํ พฺรหฺมวิหารปุพฺพภาคภูตํ ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา โอทิสฺสกอโนทิสฺสกทิสาผรณวเสน วฑฺเฒตุํ น สกฺกาฯ วุตฺตวิปริยายโต ปน อปฺปมาณกตํ กมฺมํ นาม รูปารูปาวจรํ, เตนาห ‘‘ตญฺหี’’ติอาทิฯ ตตฺถ อรูปาวจเร โอทิสฺสกาโนทิสฺสกวเสน ผรณํ น ลพฺภติ, ตถา ทิสาผรณํฯ

เกจิ ปน ตํ อาคมนวเสน ลพฺภตีติ วทนฺติ, ตทยุตฺตํฯ น หิ พฺรหฺมวิหารนิสฺสนฺโท อารุปฺปํ, อถ โข กสิณนิสฺสนฺโท, ตสฺมา ยํ สุวิภาวิตํ วสีภาวํ ปาปิตํ อารุปฺปํ, ตํ ‘‘อปฺปมาณกต’’นฺติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ยํ วา สาติสยํ พฺรหฺมวิหารภาวนาย อภิสงฺขเตน สนฺตาเนน นิพฺพตฺติตํ, ยญฺจ พฺรหฺมวิหารสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย สมาปนฺนํ อรูปาวจรชฺฌานํ, ตํ อิมินา ปริยาเยน ผรณปฺปมาณวเสน อปฺปมาณกตนฺติ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ อปเรฯ วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ

รูปาวจรารูปาวจรกมฺเมติ รูปาวจรกมฺเม, อรูปาวจรกมฺเม จ สติฯ น โอหียติ น ติฏฺฐตีติ กตูปจิตมฺปิ กามาวจรกมฺมํ ยถาธิคเต มหคฺคตชฺฌาเน อปริหีเน ตํ อภิภวิตฺวา ปฏิพาหิตฺวา สยํ โอหียกํ หุตฺวา ปฏิสนฺธิํ ทาตุํ สมตฺถภาเว น ติฏฺฐติฯ ลคฺคิตุนฺติ อาวริตุํ นิเสเธตุํฯ ฐาตุนฺติ ปฏิพโล หุตฺวา ฐาตุํฯ ผริตฺวาติ ปฏิปฺผริตฺวาฯ ปริยาทิยิตฺวาติ ตสฺส สามตฺถิยํ เขเปตฺวาฯ กมฺมสฺส ปริยาทิยนํ นาม ตสฺส วิปากุปฺปาทนํ นิเสเธตฺวา อตฺตโน วิปากุปฺปาทนนฺติ อาห ‘‘ตสฺส วิปากํ ปฏิพาหิตฺวา’’ติอาทิฯ เอวํ เมตฺตาทิวิหารีติ เอวํ วุตฺตานํ เมตฺตาทีนํ พฺรหฺมวิหารานํ วเสน เมตฺตาทิวิหารีฯ

[559] อคฺคญฺญสุตฺเต…เป.… อลตฺถุนฺติ อคฺคญฺญสุตฺเต อาคตนเยน อุปสมฺปทญฺเจว อรหตฺตญฺจ อลตฺถุํ ปฏิลภิํสุฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

เตวิชฺชสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

นิฏฺฐิตา จ เตรสสุตฺตปฏิมณฺฑิตสฺส สีลกฺขนฺธวคฺคสฺส อตฺถวณฺณนาย

ลีนตฺถปฺปกาสนาติฯ

สีลกฺขนฺธวคฺคฏีกา นิฏฺฐิตาฯ