ยถา เตติ ยถา เต ‘‘สมตล’’นฺติ สญฺญาย ปงฺกํ โอติณฺณาฯ อิเธว จาติ อิมสฺมิญฺจ อตฺตภาเวฯ สุขํ วา สาตํ วา น ลภนฺตีติ ฌานสุขํ วา วิปสฺสนาสาตํ วา น ลภนฺติ, กุโต มคฺคสุขํ วา นิพฺพานสาตํ วาติ อธิปฺปาโยฯ มคฺคทีปกนฺติ มคฺคทีปกาภิมตํฯ ‘‘อิริณ’’นฺติ อรญฺญานิยา อิทํ อธิวจนนฺติ อาห ‘‘อคามกํ มหารญฺญ’’นฺติ ฯ มิครุรุอาทีนมฺปิ อนุปโภครุกฺเขหิฯ ปริวตฺติตุมฺปิ น สกฺกา โหนฺติ มหากณฺฏกตายฯ ญาตีนํ พฺยสนํ วินาโส ญาติพฺยสนํฯ เอวํ โภคสีลพฺยสนานิ เวทิตพฺพานิฯ โรโค เอว พฺยสติ วิพาธตีติ โรคพฺยสนํฯ เอวํ ทิฏฺฐิพฺยสนมฺปิ ทฏฺฐพฺพํฯ

[554] ชาตสํวฑฺโฒติ ชาโต หุตฺวา สํวฑฺฒิโตฯ น สพฺพโส ปจฺจกฺขา โหนฺติ ปริจยาภาวโตฯ จิรนิกฺขนฺโตติ นิกฺขนฺโต หุตฺวา จิรกาโลฯ ทนฺธายิตตฺตนฺติ วิสฺสชฺชเน มนฺทตฺตํ สณิกวุตฺติ, ตํ ปน สํสยวเสน จิรายนํ นาม โหตีติ อาห ‘‘กงฺขาวเสน จิรายิตตฺต’’นฺติฯ วิตฺถายิตตฺตนฺติ สารชฺชิตตฺตํฯ อฏฺฐกถายํ ปน วิตฺถายิตตฺตํ นาม ฉมฺภิตตฺตนฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘ถทฺธภาวคฺคหณ’’นฺติ วุตฺตํฯ

[555] อุ-อิติ อุปสคฺคโยเค ลุมฺป-สทฺโท อุทฺธรณตฺโถ โหตีติ ‘‘อุลฺลุมฺปตู’’ติ ปทสฺส อุทฺธรตูติ อตฺถมาหฯ อุปสคฺควเสน หิ ธาตุ-สทฺทา อตฺถวิเสสวุตฺติโน โหนฺติ ยถา ‘‘อุทฺธรตู’’ติฯ

พฺรหฺมโลกมคฺคเทสนาวณฺณนา

[556] ยสฺส อติสเยน พลํ อตฺถิ, โส ‘‘พลวา’’ติ วุตฺโตติ อาห ‘‘พลสมฺปนฺโน’’ติฯ สงฺขํ ธมยตีติ สงฺขธมโก, ตํ ธมยิตฺวา ตโต สทฺทปวตฺตโกฯ อปฺปนาว วฏฺฏติ ปฏิปกฺขโต สมฺมเทว เจตโส วิมุตฺติภาวโตฯ

ปมาณกตํ กมฺมํ นาม กามาวจรํ ปมาณกรานํ สํกิเลสธมฺมานํ อวิกฺขมฺภนโตฯ ตถา หิ ตํ พฺรหฺมวิหารปุพฺพภาคภูตํ ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา โอทิสฺสกอโนทิสฺสกทิสาผรณวเสน วฑฺเฒตุํ น สกฺกาฯ วุตฺตวิปริยายโต ปน อปฺปมาณกตํ กมฺมํ นาม รูปารูปาวจรํ, เตนาห ‘‘ตญฺหี’’ติอาทิฯ ตตฺถ อรูปาวจเร โอทิสฺสกาโนทิสฺสกวเสน ผรณํ น ลพฺภติ, ตถา ทิสาผรณํฯ