[548-9] อาวรนฺตีติ กุสลปฺปวตฺติํ อาทิโตว นิวาเรนฺติฯ นิวาเรนฺตีติ นิรวเสสโต วารยนฺติฯ โอนนฺธนฺตีติ โอคาหนฺตา วิย ฉาเทนฺติฯ ปริโยนนฺธนฺตีติ สพฺพโส ฉาเทนฺติฯ อาวรณาทีนํ วเสนาติ อาวรณาทิอตฺถานํ วเสนฯ เต หิ อาเสวนพลวตาย ปุริมปุริเมหิ ปจฺฉิมปจฺฉิมา ทฬฺหตรตมาทิภาวปฺปตฺตา วุตฺตาฯ

สํสนฺทนกถาวณฺณนา

[550] อิตฺถิปริคฺคเห สติ ปุริสสฺส ปญฺจกามคุณปริคฺคโห ปริปุณฺโณ เอว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สปริคฺคโหติ อิตฺถิปริคฺคเหน สปริคฺคโห’’ติฯ ‘‘อิตฺถิปริคฺคเหน อปริคฺคโห’’ติ จ อิทํ เตวิชฺชพฺราหฺมเณสุ ทิสฺสมานปริคฺคหานํ ทุฏฺฐุลฺลตมปริคฺคหาภาวทสฺสนํฯ เอวํภูตานํ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ กา พฺรหฺมุนา สํสนฺทนา, พฺรหฺมา ปน สพฺเพน สพฺพํ อปริคฺคโหติฯ เวรจิตฺเตน อเวโร, กุโต เอตสฺส เวรปฺปโยโคติ อธิปฺปาโยฯ จิตฺตเคลญฺญสงฺขาเตนาติ จิตฺตุปฺปาทเคลญฺญสญฺญิเตน, เตนสฺส สพฺพรูปกายเคลญฺญภาโว วุตฺโต โหติฯ พฺยาปชฺเฌนาติ ทุกฺเขนฯ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน ตเทกฏฺฐา สํกิเลสธมฺมา สงฺคยฺหนฺติฯ อปฺปฏิปตฺติเหตุภูตาย วิจิกิจฺฉาย สติ น กทาจิ จิตฺตํ ปุริสสฺส วเส วตฺตติ, ปหีนาย ปน สิยา วสวตฺตนนฺติ อาห ‘‘วิจิกิจฺฉาย อภาวโต จิตฺตํ วเส วตฺเตตี’’ติฯ จิตฺตคติกาติ จิตฺตวสิกา, เตนาห จิตฺตสฺส วเส วตฺตนฺตี’’ติฯ น ตาทิโสติ พฺราหฺมณา วิย จิตฺตวสิโก น โหติ, อถ โข วสีภูตชฺฌานาภิญฺญตาย จิตฺตํ อตฺตโน วเส วตฺเตตีติ วสวตฺตีฯ

[552] พฺรหฺมโลกมคฺเคติ พฺรหฺมโลกคามิมคฺเค ปฏิปชฺชิตพฺเพ, ปญฺญเปตพฺเพ วา, ตํ ปญฺญเปนฺตาติ อธิปฺปาโยฯ อุปคนฺตฺวาติ อมคฺคเมว ‘‘มคฺโค’’ติ มิจฺฉาปฏิปชฺชเนน อุปคนฺตฺวา, ปฏิชานิตฺวา วาฯ ปงฺกํ โอติณฺณา วิยาติ มตฺถเก เอกงฺคุลํ วา อุปฑฺฒงฺคุลํ วา สุกฺขตาย ‘‘สมตล’’นฺติ สญฺญาย อเนกโปริสํ มหาปงฺกํ โอติณฺณา วิยฯ อนุปฺปวิสนฺตีติ อปายมคฺคํ พฺรหฺมโลกมคฺคสญฺญาย โอคาหยนฺติฯ ตโต เอว สํสีทิตฺวา วิสาทํ ปาปุณนฺติฯ เอวนฺติ ‘‘สมตล’’นฺติอาทินา วุตฺตนเยนฯ สํสีทิตฺวาติ นิมฺมุชฺชิตฺวาฯ สุกฺขตรณํ มญฺเญ ตรนฺตีติ สุกฺขนทิตรณํ ตรนฺติ มญฺเญฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เตวิชฺชา อมคฺคเมว ‘‘มคฺโค’’ติ อุปคนฺตฺวา สํสีทนฺติ, ตสฺมาฯ