เมนู

อาเทสนาปาฏิหาริยวณฺณนา

[485] กามํ ‘‘เจตสิก’’นฺติ ปทํ เย เจตสิ นิยุตฺตา จิตฺเตน สมฺปยุตฺตา, เตสํ สาธารณวจนํ, สาธารเณ ปน คหิเต จิตฺตวิเสโส คหิโตว โหติ, สามญฺญโชตนา จ วิเสเส อวติฏฺฐตีติ เจตสิกคฺคหณสฺส อธิปฺปายํ วิวรนฺโต ‘‘โสมนสฺสโทมนสฺสํ อธิปฺเปต’’นฺติ อาหฯ โสมนสฺสคฺคหเณน เจตฺถ ตเทกฏฺฐา ราคาทโย, สทฺธาทโย จ ทสฺสิตา โหนฺติ, โทมนสฺสคฺคหเณน โทสาทโยฯ วิตกฺกวิจารา ปน สรูเปเนว ทสฺสิตาฯ เอวํ ตว มโนติ อิมินา อากาเรน ตว มโน ปวตฺโตติ อตฺโถ ฯ เกน ปกาเรน ปวตฺโตติ อาห ‘‘โสมนสฺสิโต วา’’ติอาทิฯ ‘‘เอวํ ตว มโน’’ติ อิทํ ปน โสมนสฺสิตตาทิมตฺตทสฺสนํ, น ปน เยน เยน โสมนสฺสิโต วา โทมนสฺสิโต วา, ตํ ตํ ทสฺสนํฯ ทุติยนฺติ ‘‘อิตฺถมฺปิ เต มโน’’ติ อิทํฯ อิติปีติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท นิทสฺสนตฺโถ ‘‘อตฺถีติ โข, กจฺจาน, อยเมโก อนฺโต’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 2.15; 3.90) วิย, เตนาห ‘‘อิมญฺจ อิมญฺจ อตฺถํ จินฺตยมาน’’นฺติ ปิ-สทฺโท วุตฺตตฺถสมฺปิณฺฑนตฺโถฯ ปรสฺส จินฺตํ มนติ ชานาติ เอเตนาติ จินฺตามณิฯ ตสฺสา กิร วิชฺชาย สาธโก ปุคฺคโล ตาทิเส เทสกาเล มนฺตํ ปริชปฺปิตฺวา ยสฺส จิตฺตํ ชานิตุกาโม, ตสฺส ทิฏฺฐสุตาทิวิเสสสญฺชานนมุเขน จิตฺตาจารํ อนุมินนฺโต กเถตีติ เกจิฯ อปเร ‘‘วาจํ นิจฺฉราเปตฺวา ตตฺถ อกฺขรสลฺลกฺขณวเสนา’’ติ วทนฺติฯ

อนุสาสนีปาฏิหาริยวณฺณนา

[486] ปวตฺเตนฺตาติ ปวตฺตนกา หุตฺวา, ปวตฺตนวเสนาติ อตฺโถฯ ‘‘เอว’’นฺติ หิ ปทํ ยถานุสิฏฺฐาย อนุสาสนิยา วิธิวเสน, ปฏิเสธวเสน จ ปวตฺติอาการปรามสนํ, สา จ สมฺมาวิตกฺกานํ มิจฺฉาวิตกฺกานญฺจ ปวตฺติอาการทสฺสนวเสน ปวตฺตติ ตตฺถ อานิสํสสฺส อาทีนวสฺส จ วิภาวนตฺถํฯ อนิจฺจสญฺญเมว น นิจฺจสญฺญนฺติ อตฺโถฯ ปฏิโยคีนิวตฺตนตฺถญฺหิ เอว-การคฺคหณํฯ อิธาปิ เอวํ สทฺทคฺคหณสฺส อตฺโถ, ปโยชนญฺจ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อิทํคหเณปิ เอเสว นโยฯ ปญฺจกามคุณิกราคนฺติ นิทสฺสนมตฺตํ ทฏฺฐพฺพํ, ตทญฺญราคสฺส, โทสาทีนญฺจ ปหานสฺส อิจฺฉิตตฺตา, ตปฺปหานสฺส จ ตทญฺญราคาทิเขปนสฺส อุปายภาวโต ตถา วุตฺตํ ทุฏฺฐโลหิตวิโมจนสฺส ปุพฺพทุฏฺฐมํสเขปนูปายตา วิยฯ โลกุตฺตรธมฺมเมวาติ อวธารณํ ปฏิปกฺขภาวโต สาวชฺชธมฺมนิวตฺตนปรํ ทฏฺฐพฺพํ ตสฺสาธิคมูปายานิสํสภูตานํ ตทญฺเญสํ อนวชฺชธมฺมานํ นานนฺตริยภาวโตฯ อิทฺธิวิธํ อิทฺธิปาฏิหาริยนฺติ ทสฺเสติ อิทฺธิทสฺสเนน ปรสนฺตาเน ปสาทาทีนํ ปฏิปกฺขสฺส หรณโตฯ อิมินา นเยน เสสปททฺวเยปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ สตตํ ธมฺมเทสนาติ สพฺพกาลํ เทเสตพฺพธมฺมเทสนาฯ

อิทฺธิปาฏิหาริเยนาติ สหโยเค กรณวจนํ, อิทฺธิปาฏิหาริเยน สทฺธินฺติ อตฺโถฯ อาเทสนาปาฏิหาริเยนาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ธมฺมเสนาปติสฺส อาจิณฺณนฺติ โยชนาฯ ‘‘จิตฺตาจารํ ญตฺวา’’ติ อิมินา อาเทสนาปาฏิหาริยํ ทสฺเสติฯ ‘‘ธมฺมํ เทเสสี’’ติ อิมินา อนุสาสนีปาฏิหาริยํ ‘‘พุทฺธานํ สตตํ ธมฺมเทสนา’’ติ อนุสาสนีปาฏิหาริยสฺส ตตฺถ สาติสยตาย วุตฺตํฯ สอุปารมฺภานิ ปติรูเปน อุปารมฺภิตพฺพโตฯ สโทสานิ โทสสมุจฺฉินฺทนสฺส อนุปายภาวโตฯ สโทสตฺตา เอว อทฺธานํ น ติฏฺฐนฺติ จิรกาลฏฺฐายีนิ น โหนฺติฯ อทฺธานํ อติฏฺฐนโต น นิยฺยนฺตีติ ผเลน เหตุโน อนุมานํฯ อนิยฺยานิกตาย หิ ตานิ อนทฺธนิยานิฯ