สีลกฺขนฺธวณฺณนา

[450-453] สีลกฺขนฺธสฺสาติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ, ปการตฺโถ วา, เตน ‘‘อริยสฺส สมาธิกฺขนฺธสฺส…เป.… ปติฏฺฐาเปสี’’ติ อยํ เอตฺตโก ปาโฐ ทสฺสิโตติ ทฏฺฐพฺพํ เตนาห ‘‘เตสุ ทสฺสิเตสู’’ติ, อุทฺเทสวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ ภควตา วุตฺตนเยเนวาติ สามญฺญผลเทสนาทีสุ ภควตา เทสิตนเยเนว, เตนสฺส สุตฺตสฺส สตฺถุภาสิตภาวํ ชินวจนภาวํ ทสฺเสติฯ สาสเน น สีลเมว สาโรติ อริยมคฺคสาเร ภควโต สาสเน ยถา ทสฺสิตํ สีลํ สาโร เอว น โหติ สารวโต มหโต รุกฺขสฺส ปปฏิกฏฺฐานิยตฺตาฯ ยทิ เอวํ กสฺมา อิธ คหิตนฺติ อาห ‘‘เกวลญฺเหตํ ปติฏฺฐามตฺตกเมวา’’ติฯ ฌานาทิอุตฺตริมนุสฺสธมฺเม อธิคนฺตุกามสฺส อธิฏฺฐานมตฺตํ ตตฺถ อปฺปติฏฺฐิตสฺส เตสํ อสมฺภวโตฯ อถ วา น สีลเมว สาโรติ กามญฺเจตฺถ สาสเน ‘‘มคฺคสีลํ, ผลสีล’’นฺติ อิทํ โลกุตฺตรสีลมฺปิ สารเมว, ตถาปิ น สีลกฺขนฺโธ เอว สาโร อถ โข สมาธิกฺขนฺโธปิ ปญฺญากฺขนฺโธปิ สาโร เอวาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ปุริโม เอว สาโร, เตนาห ‘‘อิโต อุตฺตรี’’ติอาทิฯ

สมาธิกฺขนฺธวณฺณนา

[454] กสฺมา ปเนตฺถ เถโร สมาธิกฺขนฺธํ ปุฏฺโฐ อินฺทฺริยสํวราทิเก วิสฺสชฺเชสิ, นนุ เอวํ สนฺเต อญฺญํ ปุฏฺโฐ อญฺญํ พฺยากโรนฺโต อมฺพํ ปุฏฺโฐ ลพุชํ พฺยากโรนฺโต วิย โหตีติ อีทิสี โจทนา อิธ อโนกาสาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘กถญฺจ มาณว ภิกฺขุ…เป.… สมาธิกฺขนฺธํ ทสฺเสตุกาโม อารภี’’ติ อาห, เตเนตฺถ อินฺทฺริยสํวราทโยปิ สมาธิอุปการตํ อุปาทาย สมาธิกฺขนฺธปกฺขิกานิ อุทฺทิฏฺฐานีติ ทสฺเสติ รูปชฺฌานาเนว อาคตานิ, น อรูปชฺฌานานิ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานเทสนานนฺตรํ อภิญฺญาเทสนาย อวสโรติ กตฺวาฯ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานปาทิกา หิ สปริภณฺฑา ฉปิ อภิญฺญาโยฯ โลกิยา อภิญฺญา ปน สิชฺฌมานา ยสฺมา อฏฺฐสุ สมาปตฺตีสุ จุทฺทสวิเธน จิตฺตปริทมเนน วินา น อิชฺฌนฺติ, ตสฺมา อภิญฺญาสุ เทสิยมานาสุ อรูปชฺฌานานิปิ เทสิตาเนว โหนฺติ นานนฺตริยภาวโต, เตนาห ‘‘อาเนตฺวา ปน ทีเปตพฺพานี’’ติฯ วุตฺตนเยน เทสิตาเนว กตฺวา สํวณฺณเกหิ ปกาเสตพฺพานีติ อตฺโถฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘จตุตฺถชฺฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ อิมินาว อรูปชฺฌานมฺปิ สงฺคหิตนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘จตุตฺถชฺฌาเนน หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ จตุตฺถชฺฌานญฺหิ รูปวิราคภาวนาวเสน ปวตฺตํ ‘‘อรูปชฺฌาน’’นฺติ วุจฺจตีติฯ

[471-480] น จิตฺเตกคฺคตามตฺตเกเนวาติ เอตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยานุสาเรน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ โลกิยสฺส สมาธิกฺขนฺธสฺส อธิปฺเปตตฺตา ‘‘น จิตฺเต…เป.… อตฺถี’’ติ วุตฺตํฯ อริย-สทฺโท เจตฺถ สุทฺธปริยาโย, น โลกุตฺตรปริยาโยฯ ตถา เหฏฺฐาปิ โลกิยาภิญฺญาปฏิสมฺภิทาหิ วินาว อรหตฺเต อธิคเต นตฺเถว อุตฺตริํกรณียนฺติ สกฺกา วตฺตุํ ยทตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ, ตสฺส สิทฺธตฺตาฯ อิธ ปน โลกิยาภิญฺญาปิ อาคตา เอวฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สุภสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

11. เกวฏฺฏสุตฺตวณฺณนา

เกวฏฺฏคหปติปุตฺตวตฺถุวณฺณนา

[481] ปาวาริกมฺพวเนติ ปาวาริกเสฏฺฐิโน อมฺพพหุเล อุปวเนฯ ตํ กิร โส เสฏฺฐี ภควโต อนุจฺฉวิกํ คนฺธกุฏิํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานกุฏิมณฺฑปาทีนิ สมฺปาเทตฺวา ปาการปริกฺขิตฺตํ ทฺวารโกฏฺฐกสมฺปนฺนํ กตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส นิยฺยาเตสิ, ปุริมโวหาเรน ปน ‘‘ปาวาริกมฺพวน’’นฺติ วุจฺจติ, ตสฺมิํ ปาวาริกมฺพวเนฯ เกวฏฺโฏติ อิทํ ตสฺส นามํ เกวฏฺเฏหิ สํรกฺขิตตฺตา, เตสํ วา สนฺติเก สํวฑฺฒิตตฺตาติ เกจิฯ ‘‘คหปติปุตฺตสฺสา’’ติ เอตฺถ กามํ ตทา โส คหปติฏฺฐาเน ฐิโต, ปิตุ ปนสฺส อจิรกาลํกตตาย ปุริมสมญฺญาย ‘‘คหปติปุตฺโต’’ ตฺเวว โวหรียติ, เตนาห ‘‘คหปติ มหาสาโล’’ติฯ มหาวิภวตาย มหาสาโร, คหปตีติ อตฺโถ ร-การสฺส ล-การํ กตฺวา ‘‘มหาสาโล สุขุมาโล อห’’นฺติอาทีสุ (อ. นิ. 3.39) วิยฯ สทฺธาสมฺปนฺโนติ โปถุชฺชนิกาย สทฺธาย วเสน สทฺธา สมนฺนาคโตฯ

สมิทฺธาติ สมฺมเทว อิทฺธา, อิทฺธิยา วิภวสมฺปตฺติยา เวปุลฺลปฺปตฺตาติ อตฺโถฯ ‘‘เอหิ ตฺวํ ภิกฺขุ อนฺวทฺธมาสํ, อนุมาสํ, อนุสํวจฺฉรํ วา มนุสฺสานํ ปสาทาย อิทฺธิปาฏิหาริยํ กโรหี’’ติ เอกสฺส ภิกฺขุโน อาณาปนํ ตสฺมิํ ฐาเน ตสฺส ฐปนํ นาม โหตีติ อาห ‘‘ฐานนฺตเร ฐเปตู’’ติฯ อุตฺตริมนุสฺสานํ ธมฺมโตติ อุตฺตริมนุสฺสานํ พุทฺธาทีนํ อธิคมธมฺมโตฯ นิทฺธารเณ เจตํ นิสฺสกฺกํฯ อิทฺธิปาฏิหาริยญฺหิ ตโต นิทฺธาเรติฯ มนุสฺสธมฺมโต อุตฺตรีติ ปกติมนุสฺสธมฺมโต อุปริฯ ปชฺชลิตปทีโปติ ปชฺชลนฺโต ปทีโปฯ

[482] น ธํเสมีติ คุณสมฺปตฺติโต น จาเวมิ, เตนาห ‘‘สีลเภท’’นฺติอาทิฯ วิสฺสาสํ วฑฺเฒตฺวา ภควติ อตฺตโน วิสฺสตฺถภาวํ พฺรูเหตฺวา วิภูตํ ปากฏํ กตฺวาฯ