สญฺญาอตฺตกถาวณฺณนา

[417] เทสนาย สณฺหภาเวน สารมฺภมกฺขิสฺสาทิมลวิโสธนโต สุตมยญาณํ นฺหาปิตํ วิย, สุขุมภาเวน ตนุเลปนวิลิตฺตํ วิย, ติลกฺขณพฺภาหตตาย กุณฺฑลาทิอลงฺการวิภูสิตํ วิย จ โหติ, ตทนุปเสวโต ญาณสฺส จ ตถาภาโว ตํสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส ตถาภาวาปตฺติ, นิโรธกถาย นิเวสนญฺจสฺส สิริสยนปฺปเวสนสทิสนฺติ อาห ‘‘สณฺหสุขุม…เป.… อาโรปิโตปี’’ติฯ ตตฺถาติ ตสฺสํ นิโรธกถายํฯ สุขํ อวินฺทนฺโต มนฺทพุทฺธิตาย อลภนฺโตฯ มลวิทูสิตตาย คูถฏฺฐานสทิสํฯ อตฺตโน ลทฺธิํ อตฺตทิฏฺฐิํฯ อนุมติํ คเหตฺวาติ อนุญฺญํ คเหตฺวา ‘‘เอทิโส เม อตฺตา’’ติ อนุชานาเปตฺวา, อตฺตโน ลทฺธิยํ ปติฏฺฐเปตฺวาติ อตฺโถฯ กํ ปนาติ โอฬาริโก, มโนมโย, อรูปีติ ติณฺณํ อตฺตวาทานํ วเสน ติวิเธสุ กตมนฺติ อตฺโถฯ ปริหรนฺโตติ วิทฺธํสนโต ปริหรนฺโต, นิคูหนฺโตติ อธิปฺปาโยฯ ยสฺมา จตุสนฺตติรูปปฺปพนฺธํ เอกตฺตวเสน คเหตฺวา รูปีภาวโต ‘‘โอฬาริโก อตฺตา’’ติ ปจฺเจติ อตฺตวาที, อนฺนปาโนปธานตญฺจสฺส ปริกปฺเปตฺวา ‘‘สสฺสโต’’ติ มญฺญติ, รูปีภาวโต เอว จ สญฺญาย อญฺญตฺตํ ญายาคตเมว, ยํ เวทวาทิโน ‘‘อนฺนมโย, ปานมโย’’ติ จ ทฺวิธา โวหรนฺติ, ตสฺมา ปริพฺพาชโก ตํ สนฺธายา ‘‘โอฬาริกํ โข’’ติ อาหฯ

ตตฺถ ยทิ อตฺตา รูปี, น สญฺญี, สญฺญาย อรูปภาวตฺตา, รูปธมฺมานญฺจ อสญฺชานนสภาวตฺตา, รูปี จ สมาโน ยทิ ตว มเตน นิจฺโจ, สญฺญา อปราปรํ ปวตฺตนโต ตตฺถ ตตฺถ ภิชฺชตีติ เภทสพฺภาวโต อนิจฺจา, เอวมฺปิ ‘‘อญฺญา สญฺญา, อญฺโญ อตฺตา’’ติ สญฺญาย อภาวโต อเจตโนติ น กมฺมสฺส การโก, ผลสฺส จ น อุปภุญฺชโกติ อาปนฺนเมว, เตนาห ‘‘โอฬาริโก จ หิ เต’’ติอาทิฯ ปจฺจาคจฺฉโตติ ปจฺจาคจฺฉนฺตสฺส , ชานโตติ อตฺโถฯ ‘‘อญฺญา จ สญฺญา อุปฺปชฺชนฺติ, อญฺญา จ สญฺญา นิรุชฺฌนฺตี’’ติ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ อุปฺปาทปุพฺพโก นิโรโธ, น จ อุปฺปนฺนํ อนิรุชฺฌกํ นาม อตฺถีติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘จตุนฺนญฺจ ขนฺธาน’’นฺติอาทิฯ