เมนู

อภิสญฺญานิโรธกถาวณฺณนา

[411] สุการณนฺติ สุนฺทรํ อตฺถาวหํ หิตาวหํ การณํฯ นานาติตฺเถสุ นานาลทฺธีสุ นิยุตฺตาติ นานาติตฺถิกา, เต เอว นานาติตฺถิยา ก-การสฺส ย-การํ กตฺวาฯ กุตูหลเมตฺถ อตฺถีติ โกตูหลา, สา เอว สาลาติ โกตูหลสาลา, เตนาห ‘‘โกตูหลุปฺปตฺติฏฺฐานโต’’ติฯ สญฺญานิโรเธติ สญฺญาสีเสนายํ เทสนา, ตสฺมา สญฺญาสหคตา สพฺเพปิ ธมฺมา สงฺคยฺหนฺติ, ตตฺถ ปน จิตฺตํ ปธานนฺติ อาห ‘‘จิตฺตนิโรเธ’’ติฯ อจฺจนฺตนิโรธสฺส ปน เตหิ อนธิปฺเปตตฺตา, อวิสยตฺตา จ ‘‘ขณิกนิโรเธ’’ติ อาหฯ กามํ โสปิ เตสํ อวิสโยว, อตฺถโต ปน นิโรธกถา วุจฺจมานา ตตฺเถว ติฏฺฐตีติ ตถา วุตฺตํฯ กิตฺติโฆโสติ ‘‘อโห พุทฺธานุภาโว ภวนฺตรปฏิจฺฉนฺนํ การณํ เอวํ หตฺถามลกํ วิย ปจฺจกฺขโต ทสฺเสติ, สาวเก จ เอทิเส สํวรสมาทาเน ปติฏฺฐาเปตี’’ติ ถุติโฆโส ยาว ภวคฺคา ปตฺถรติฯ ปฏิภาคกิริยนฺติ ปฬาสวเสน ปฏิภาคภูตํ ปโยคํ กโรนฺโตฯ ภวนฺตรสมยนฺติ ตตฺร ตตฺร วุฏฺฐนสมยํ อภูตปริกปฺปิตํ กิญฺจิ อุปฺปาทิยํ วตฺถุํ อตฺตโน สมยํ กตฺวาฯ กิญฺจิเทว สิกฺขาปทนฺติ ‘‘เอลมูเคน ภวิตพฺพํ , เอตฺตกํ, เวลํ เอกสฺมิํเยว ฐาเน นิสีทิตพฺพ’’นฺติ เอวมาทิกํ กิญฺจิเทว การณํ สิกฺขาโกฏฺฐาสํ กตฺวา ปญฺญเปนฺติฯ นิโรธกถนฺติ นิโรธสมาปตฺติกถํฯ

เตสูติ โกตูหลสาลายํ สนฺนิปติเตสุ ติตฺถิยสมณพฺราหฺมเณสุฯ เอกจฺเจติ เอเกฯ ปุริโมติ ‘‘อเหตู อปฺปจฺจยา’’ติ เอวํวาทีฯ ยฺวายํ อิธ อุปฺปชฺชตีติ โยชนาฯ สมาปตฺตินฺติ อสญฺญภาวาวหํ สมาปตฺติํฯ นิโรเธติ สญฺญานิโรเธฯ เหตุํ อปสฺสนฺโตติ เยน เหตุนา อสญฺญภเว สญฺญาย นิโรโธ สพฺพโส อนุปฺปาโท, เยน จ ตโต จุตสฺส อิธ ปญฺจโวการภเว ตสฺสา อุปฺปาโท, ตํ อวิสยตาย อปสฺสนฺโตฯ

นฺติ ปฐมวาทิํฯ นิเสเธตฺวาติ ‘‘น โข นาเมตํ โภ เอวํ ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ ปฏิกฺขิปิตฺวาฯ อสญฺญิกภาวนฺติ มุญฺฉาปตฺติยา กิริยมยสญฺญาวเสน วิคตสญฺญิภาวํฯ วกฺขติ หิ ‘‘วิสญฺญี หุตฺวา’’ติฯ วิกฺขมฺภนวเสน กิเลสานํ สนฺตาปเนน อตฺตนฺตโปฯ โฆรตโปติ ทุกฺกรตาย ภีมตโปฯ ปริมาริตินฺทฺริโยติ นิพฺพิเสวนภาวาปาทเนน สพฺพโส มิลาปิตจกฺขาทินฺทฺริโยฯ ภคฺโคติ ภญฺชิตกุสลชฺฌาสโยฯ เอวมาหาติ ‘‘เอวํ สญฺญา หิ โภ ปุริสสฺส อตฺตา’’ติอาทิอากาเรน สญฺญานิโรธมาหฯ อิมินา นเยน อิโต ปเรสุ ทฺวีสุ ฐาเนสุ ยถารหํ โยชนา เวทิตพฺพาฯ

อาถพฺพณปโยคนฺติ อาถพฺพณเวทวิหิตํ อาถพฺพณิกานํ วิสญฺญิภาวาปาทนปโยคํฯ อาถพฺพณํ ปโยเชตฺวาติ อาถพฺพณเวเท อาคตอคฺคิชุหนปุพฺพกํ มนฺตชปฺปนํ ปโยเชตฺวา สีสจฺฉินฺนตาทิทสฺสเนน สญฺญานิโรธมาหฯ ตสฺสาติ ยสฺส สีสจฺฉินฺนตาทิ ทสฺสิตํ, ตสฺสฯ

ยกฺขทาสีนนฺติ เทวทาสีนํ, ยา ‘‘เทวตาภติโยติปิ’’ วุจฺจนฺติฯ มทนิทฺทนฺติ สุรามทนิมิตฺตกํ สุปนํ เทวตูปหารนฺติ นจฺจนคายนาทินา เทวตานํ ปูชํฯ สุราปาตินฺติ ปาติปุณฺณํ สุรํฯ ทิวาติ อติทิวา อุสฺสูเรฯ

เอลมูคกถา วิยาติ อิเมสํ ปณฺฑิตมานีนํ กถา อนฺธพาลกถาสทิสีฯ จตฺตาโร นิโรเธติ อญฺญมญฺญวิธุเร จตฺตาโร นิโรเธ เอเต ปญฺญเปนฺติฯ น จ อญฺญมญฺญวิรุทฺธนานาสภาเวน เตน ภวิตพฺพํ, อถ โข เอกสภาเวน, เตนาห ‘‘อิมินา จา’’ติอาทิฯ อญฺเญเนวาติ อิเมหิ วุตฺตาการโต อญฺญากาเรเนว ภวิตพฺพํฯ ‘‘อยํ นิโรโธ, อยํ นิโรโธ’’ติ อาเมฑิตวจนํ สตฺถา อตฺตโน เทสนาวิลาเสน อเนกาการโวการํ นิโรธํ วิภาเวสฺสตีติ ทสฺสนตฺถํ กตํ อโห นูนาติ เอตฺถ อโหติ อจฺฉริเย, นูนาติ อนุสฺสรเณ นิปาโตฯ ตสฺมา อโห นูน ภควา อนญฺญสาธารณเทสนตฺตา นิโรธมฺปิ อโห อจฺฉริยํ กตฺวา กเถยฺย มญฺเญติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘อโห นูน สุคโต’’ติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ อจฺฉริยวิภาวนโต เอว เจตฺถ ทฺวิกฺขตฺตุํ วจนํ, อจฺฉริยตฺโถปิ เจตฺถ อโห-สทฺโทฯ โส ยสฺมา อนุสฺสรณมุเขเนว เตน คหิโต, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อโห นูนาติ อนุสฺสรณตฺเถ’’ติฯ กาลปุคฺคลาทิวิภาเคน พหุเภทตฺตา อิเมสํ นิโรธธมฺมานนฺติ พหุวจนํ, กุสล-สทฺทโยเคน สามิวจนํ ภุมฺมตฺเถ ทฏฺฐพฺพํฯ จิณฺณวสิตายาติ นิโรธสมาปตฺติยํ วสีภาวสฺส จิณฺณตฺตาฯ สภาวํ ชานาตีติ นิโรธสฺส สภาวํ ยาถาวโต ชานาติฯ

อเหตุกสญฺญุปฺปาทนิโรธกถาวณฺณนา

[412] ฆรมชฺเฌเยว ปกฺขลิตาติ ฆรโต พหิ คนฺตุกามา ปุริสา มคฺคํ อโนตริตฺวา ฆราชิเรน สมตเล วิวฏงฺคเณ เอว ปกฺขลนํ ปตฺตา, เอวํ สมฺปทมิทนฺติ อตฺโถฯ อสาธารโณ เหตุ, สาธารโณ ปจฺจโยติ เอวมาทิ วิภาเคน อิธ ปโยชนํ นตฺถิ สญฺญาย อการณภาวปฏิกฺเขปตฺตา โจทนายาติ วุตฺตํ ‘‘การณสฺเสว นาม’’นฺติฯ

ปาฬิยํ ‘‘อุปฺปชฺชนฺติปิ นิรุชฺฌนฺติปี’’ติ วุตฺตํ, ตตฺถ ‘‘สเหตู สปฺปจฺจยา สญฺญา อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปนฺนา ปน นิรุชฺฌนฺติเยว, น ติฏฺฐนฺตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘นิรุชฺฌนฺตี’’ติ วจนํ, น นิโรธสฺส สเหตุสปฺปจฺจยภาวทสฺสนตฺถํฯ