ติตฺถิยปริวาสกถาวณฺณนา

[404] อิทนฺติ ‘‘ราชคเห คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺตํ มํ…เป.… ปญฺหํ ปุจฺฉี’’ติ อิทํ วจนํฯ กามํ ยทา นิคฺโรโธ ปญฺหํ ปุจฺฉิ, ภควา จสฺส วิสฺสชฺเชสิ, น ตทา คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรติ, ราชคหสมีเป ปน วิหรตีติ กตฺวา ‘‘ราชคเห คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺตํ ม’’นฺติ วุตฺตํ, คิชฺฌกูเฏ วิหรณญฺจสฺส ตทา อวิจฺฉินฺนนฺติ, เตนาห ‘‘ยํ ตํ ภควา’’ติอาทิฯ โยเคติ นเย, ทุกฺขนิสฺสรณูปาเยติ อตฺโถฯ

[405] ยํ ปริวาสํ สามเณรภูมิยํ ฐิโต ปริวสตีติ โยชนาฯ ยสฺมา สามเณรภูมิยํ ฐิเตน ปริวสิตพฺพํ, น คิหิภูเตน, ตสฺมา อปริวสิตฺวาเยว ปพฺพชฺชํ ลภติฯ อากงฺขติ ปพฺพชฺชํ, อากงฺขติ อุปสมฺปทนฺติ เอตฺถ ปน ปพฺพชฺชา-คฺคหณํ วจนสิลิฏฺฐตาวเสเนว ‘‘ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺย’’นฺติ (ปาจิ. 50) เอตฺถ ทิรตฺตคฺคหณํ วิยฯ คามปฺปเวสนาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน เวสิยาวิธวาถุลฺลกุมาริปณฺฑกภิกฺขุนิโคจรตา, สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวเจสุ กิํกรณีเยสุ ทกฺขานลสาทิตา, อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีสุ ติพฺพฉนฺทตา, ยสฺส ติตฺถายตนโต อิธาคโต, ตสฺส อวณฺเณ, รตนตฺตยสฺส จ วณฺเณ อนตฺตมนตา, ตทุภยํ ยถากฺกมํ วณฺเณ จ อวณฺเณ จ อตฺตมนตาติ อิเมสํ สงฺคโห เวทิตพฺโพ, เตนาห ‘‘อฏฺฐ วตฺตานิ ปูเรนฺเตนา’’ติฯ ฆํสิตฺวา โกฏฺเฏตฺวาติ อชฺฌาสยสฺส วีมํสนวเสน สุวณฺณํ วิย ฆํสิตฺวา โกฏฺเฏตฺวาฯ

คณมชฺเฌ นิสีทิตฺวาติ อุปสมฺปทากมฺมสฺส คณปฺปโหนกานํ ภิกฺขูนํ มชฺเฌ สงฺฆตฺเถโร วิย ตสฺส อนุคฺคหตฺถํ นิสีทิตฺวาฯ วูปกฏฺโฐติ วิวิตฺโตฯ ตาทิสสฺส สีลวิโสธเน อปฺปมาโท อวุตฺตสิทฺโธติ อาห ‘‘กมฺมฏฺฐาเน สติํ อวิชหนฺโต’’ติฯ เปสิตจิตฺโตติ นิพฺพานํ ปติ เปสิตจิตฺโต ตํนินฺโน ตปฺโปโณ ตปฺปพฺภาโรฯ ชาติกุลปุตฺตาปิ อาจารสมฺปนฺนา เอว อรหตฺตาธิคมาย ปพฺพชฺชาเปกฺขา โหนฺตีติ เตปิ เตหิ เอกสงฺคเห กโรนฺโต อาห ‘‘กุลปุตฺตาติ อาจารกุลปุตฺตา’’ติ, เตนาห ‘‘สมฺมเทวาติ เหตุนาว การเณเนวา’’ติฯ ‘‘โอติณฺโณมฺหิ ชาติยา’’ติอาทินา นเยน หิ สํเวคปุพฺพิกํ ยถานุสิฏฺฐํ ปพฺพชฺชํ สนฺธาย อิธ ‘‘สมฺมเทวา’’ติ วุตฺตํฯ เหตุนาติ ญาเยนฯ ปาปุณิตฺวาติ ปตฺวา อธิคนฺตฺวาฯ สมฺปาเทตฺวาติ อเสกฺขา สีลสมาธิปญฺญา นิปฺผาเทตฺวา, ปริปูเรตฺวา วาติ อตฺโถฯ

นิฏฺฐาเปตุนฺติ นิคมนวเสน ปริโยสาเปตุํฯ ‘‘พฺรหฺมจริยปริโยสานํ…เป.… วิหาสี’’ติ อิมินา เอว หิ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนา ปริโยสาปิตาฯ ตํ ปน นิคเมนฺโต ‘‘อญฺญตโร โข ปนา…เป.… อโหสี’’ติ วุตฺตํ ธมฺมสงฺคาหเกหิฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต น วิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

9. โปฏฺฐปาทสุตฺตวณฺณนา

โปฏฺฐปาทปริพฺพาชกวตฺถุวณฺณนา

[406] สาวตฺถิยนฺติ สมีปตฺเถ ภุมฺมนฺติ อาห ‘‘สาวตฺถิํ อุปนิสฺสายา’’ติฯ เชตสฺส กุมารสฺส วเนติ เชเตน นาม ราชกุมาเรน โรปิเต อุปวเนฯ นิวาสผาสุตาทินา ปพฺพชิตา อารมนฺติ เอตฺถาติ อาราโม, วิหาโรฯ โผโฏ ปาเทสุ ชาโตติ โปฏฺฐปาโทฯ วตฺถจฺฉายาฉาทนปพฺพชูปคตตฺตา ฉนฺนปริพฺพาชโกฯ พฺราหฺมณมหาสาโลติ มหาวิภวตาย มหาสารตาปตฺโต พฺราหฺมโณฯ สมยนฺติ สามญฺญนิทฺเทโส, ตํ ตํ สมยนฺติ อตฺโถฯ ปวทนฺตีติ ปการโต วทนฺติ, อตฺตนา อตฺตนา อุคฺคหิตนิยาเมน ยถา ตถา สมยํ วทนฺตีติ อตฺโถฯ ‘‘ปภุตโย’’ติ อิมินา โตเทยฺยชาณุโสณีโสณทณฺฑาทิเก สงฺคณฺหาติ, ปริพฺพาชกาทโยติ อาทิ-สทฺเทน ฉนฺนปริพฺพาชกาทิเกฯ ตินฺทุกาจีรเมตฺถ อตฺถีติ ตินฺทุกาจีโร, อาราโมฯ ตถา เอกา สาลา เอตฺถาติ เอกสาลโก, ตสฺมิํ ตินฺทุกาจีเร เอกสาลเกฯ

อเนกาการานวเสสเญยฺยตฺถวิภาวนโต, อปราปรุปฺปตฺติโต จ ภควโต ญาณํ ตตฺถ ปตฺถฏํ วิย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปตฺถริตฺวา’’ติ, ยโต ตสฺส ญาณชาลตา วุจฺจติ, เวเนยฺยานํ ตทนฺโตคธตา เหฏฺฐา วุตฺตาเยวฯ เวเนยฺยสตฺตปริคฺคณฺหนตฺถํ สมนฺนาหาเร กเต ปฐมํ เนสํ เวเนยฺยภาเวเนว อุปฏฺฐานํ โหติ, อถ สรณคมนาทิวเสน กิจฺจนิปฺผตฺติ วีมํสียตีติ อาห ‘‘กิํ นุ โข ภวิสฺสตีติ อุปปริกฺขนฺโต’’ติ ฯ นิโรธนฺติ สญฺญานิโรธํฯ นิโรธา วุฏฺฐานนฺติ ตโต นิโรธโต วุฏฺฐานํ สญฺญุปฺปตฺติํฯ สพฺพพุทฺธานํ ญาเณน สํสนฺทิตฺวาติ ยถา เต นิโรธํ, นิโรธโต วุฏฺฐานญฺจ พฺยากริํสุ, พฺยากริสฺสนฺติ จ, ตถา พฺยากรณวเสน สํสนฺทิตฺวาฯ หตฺถิสาริปุตฺโตติ หตฺถิสาริโน ปุตฺโตฯ ‘‘ยุคนฺธรปพฺพตํ ปริกฺขิปิตฺวา’’ติ อิทํ ปริกปฺปวจนํ ‘‘ตาทิสํ อตฺถิ เจ, ตํ วิยา’’ติฯ เมฆวณฺณนฺติ รตฺตเมฆวณฺณํ, สญฺฌาปฺปภานุรญฺชิตเมฆสงฺกาสนฺติ อตฺโถฯ