อริยอฏฺฐงฺคิกมคฺควณฺณนา

[393] สีหนาทนฺติ เสฏฺฐนาทํ, อภีตนาทํ เกนจิ อปฺปฏิวตฺติยนาทนฺติ อตฺโถฯ ‘‘อยํ ยถาวุตฺโต มม วาโท อวิปรีโต, ตสฺส อวิปรีตภาโว อิมํ มคฺคํ ปฏิปชฺชิตฺวา อปรปฺปจฺจยโต ชานิตพฺโพ’’ติ เอวํ อวิปรีตภาวาวโพธนตฺถํฯ ‘‘อตฺถิ กสฺสปา’’ติอาทีสุ ยํ มคฺคํ ปฏิปนฺโน สมโณ โคตโม วทนฺโต ยุตฺตปตฺตกาเล, ตถภาวโต ภูตํ, เอกํสโต หิตาวิหภาเวน อตฺถํ, ธมฺมโต อนเปตตฺตา ธมฺมํ, วินยโยคโต ปเรสํ วินยนโต จ วินยํ วทตีติ สามํเยว อตฺตปจฺจกฺขโตว ชานิสฺสติ, โส มยา สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิโต สกลวฏฺฏทุกฺขนิสฺสรณภูโต อตฺถิ กสฺสป มคฺโค, ตสฺส จ อธิคมูปายภูตา ปุพฺพภาคปฏิปทาติ อยเมตฺถ โยชนาฯ เตน ‘‘สมโณ โคตโม อิเม ธมฺเม’’ติอาทินยปฺปวตฺโต วาโท เกนจิ อสํกมฺปิโย ยถาภูตสีหนาโทติ ทสฺเสติฯ

‘‘เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสตี’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 3.134) วิย มคฺคญฺจ ปฏิปทญฺจ เอกโต กตฺวา ทสฺเสนฺโตฯ ‘‘อยเมวา’’ติ วจนํ มคฺคสฺส ปุถุภาวปฏิกฺเขปนตฺถํ, สพฺพอริยสาธารณภาวทสฺสนตฺถํ, สาสเน ปากฏภาวทสฺสนตฺถญฺจฯ เตนาห ‘‘เอกายโน อยํ ภิกฺขเว มคฺโค’’ติ, (ที. นิ. 2.373; ม. นิ. 1.106; สํ. นิ. 5.367, 384, 409)‘‘เอเสว มคฺโค นตฺถญฺโญ ทสฺสนสฺส วิสุทฺธิยา’’ติ (ธ. ป. 274),

‘‘เอกายนํ ชาติขยนฺตทสฺสี,

มคฺคํ ปชานาติ หิตานุกมฺปี;

เอเตน มคฺเคน ตริํสุ ปุพฺเพ,

ตริสฺสนฺติ เย จ ตรนฺติ โอฆ’’นฺติฯ (สํ. นิ. 5.384, 409; มหานิ. 191; จูฬนิ. 107, 121; เนตฺติ. 170);

สพฺเพสุ สุตฺตปเทเสสุ อภิธมฺมปเทเสสุ จ เอโกวายํ มคฺโค ปากโฏ ปญฺญาโต อาคโต จาติฯ