เมนู

วจีเภทสฺส นิยามิกา วาจา กายิกกิริยานิยามกสฺส กมฺมนฺตสฺส อุปการิกาฯ ตทุภยานนฺตรนฺติ ทุจฺจริตทฺวยปหายกสฺส สุจริตทฺวยปาริปูริเหตุภูตสฺส สมฺมาวาจาสมฺมากมฺมนฺตทฺวยสฺส อนนฺตรํฯ อิทํ วีริยนฺติ จตุพฺพิธํ สมฺมปฺปธานวีริยํฯ อินฺทฺริยสมตาทโย สมาธิสฺส อุปการธมฺมาฯ ตพฺพิปริยายโต อปการธมฺมา เวทิตพฺพาฯ คติโยติ นิปฺผตฺติโย, กิจฺจาทิสภาเว วาฯ สมนฺเนสิตฺวาติ อุปธาเรตฺวาฯ

ทฺเวปพฺพชิตวตฺถุวณฺณนา

[376-7] ‘‘กสฺมา อารทฺธ’’นฺติ อนุสนฺธิการณํ ปุจฺฉิตฺวา ตํ วิภาเวตุํ ‘‘อยํ กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํ, เตน อชฺฌาสยานุสนฺธิวเสน อุปริ เทสนา ปวตฺตาติ ทสฺเสติฯ เตนาติ ตถาลทฺธิกตฺตาฯ อสฺสาติ ลิจฺฉวีรญฺโญฯ เทสนายาติ สณฺหสุขุมายํ สุญฺญตปฏิสํยุตฺตายํ ยถาเทสิตเทสนายํฯ นาธิมุจฺจตีติ น สทฺทหติ น ปสีทติฯ ตนฺติธมฺมํ นาม กเถนฺโตติ เยสํ อตฺถาย ธมฺโม กถียติ, ตสฺมิํ เตสํ อสติปิ มคฺคปฏิเวเธ เกวลํ สาสเน ตนฺติธมฺมํ กตฺวา กเถนฺโตฯ เอวรูปสฺสาติ สมฺมาสมฺพุทฺธตฺตา อวิปรีตธมฺมเทสนตาย เอวํปากฏธมฺมกายสฺส สตฺถุฯ ยุตฺตํ นุ โข เอตํ อสฺสาติ อสฺส ปฐมชฺฌานาทิสมธิคเมน สมาหิตจิตฺตสฺส กุลปุตฺตสฺส เอตํ ‘‘ตํ ชีว’’นฺติอาทินา อุจฺเฉทาทิคาหคหณํ อปิ นุ ยุตฺตนฺติ ปุจฺฉติฯ ลทฺธิยา ปน ฌานาธิคมมตฺเตน น ตาว วิเวจิตตฺตา ‘‘เตหิ ยุตฺต’’นฺติ วุตฺตํ ตํ วาทํ ปฏิกฺขิปิตฺวาติ ฌานลาภิโนปิ ตํ คหณํ ‘‘อยุตฺตเมวา’’ติ ตํ อุจฺเฉทวาทํ สสฺสตวาทํ วา ปฏิกฺขิปิตฺวาฯ อตฺตมนา อเหสุนฺติ ยสฺมา ขีณาสโว วิคตสมฺโมโห ติณฺณวิจิกิจฺโฉ, ‘‘ตสฺมา ตสฺส ตถา วตฺตุํ น ยุตฺต’’นฺติ อุปฺปนฺนนิจฺฉยตาย ตํ มม วจนํ สุตฺวา อตฺตมนา อเหสุนฺติ อตฺโถฯ โสปิ ลิจฺฉวี ราชา เต วิย สญฺชาตนิจฺฉยตฺตา อตฺตมโน อโหสิฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

มหาลิสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

7. ชาลิยสุตฺตวณฺณนา

ทฺเวปพฺพชิตวตฺถุวณฺณนา

[378] ‘‘โฆสิเตน เสฏฺฐินา กเต อาราเม’’ติ วตฺวา ตตฺถ โกยํ โฆสิตเสฏฺฐิ นาม, กถญฺจาเนน อาราโม การิโต, กถํ วา ตตฺถ ภควา วิหาสีติ ตํ สพฺพํ สมุทาคมโต ปฏฺฐาย สงฺเขปโตว ทสฺเสตุํ ‘‘ปุพฺเพ กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตโตติ อลฺลกปฺปรฏฺฐโตฯ ตทาติ เตสํ ตํ คามํ ปวิฏฺฐทิวเสฯ พลวปายาสนฺติ ครุตรํ พหุปายาสํฯ อสนฺนิหิเตติ เคหโต พหิ คเตฯ ภุสฺสตีติ รวติฯ โฆสกเทวปุตฺโตตฺเวว นามํ อโหสิ สรโฆสสมฺปตฺติยาฯ เวยฺยตฺติเยนาติ ปญฺญาเวยฺยตฺติเยนฯ โฆสิตเสฏฺฐิ นาม ชาโต ตาย เอว จสฺส สรสมฺปตฺติยา โฆสิตนามตาฯ

สรีรสนฺตปฺปนตฺถนฺติ หิมวนฺเต ผลมูลาหารตาย กิลนฺตสรีรา โลณมฺพิลเสวเนน ตสฺส สนฺตปฺปนตฺถํ ปีนนตฺถํฯ ตสิตาติ ปิปาสิตาฯ กิลนฺตาติ ปริสฺสนฺตกายาฯ เต กิร ตํ วฏรุกฺขํ ปตฺวา ตสฺส โสภาสมฺปตฺติํ ทิสฺวา มหานุภาวา มญฺเญ เอตฺถ อธิวตฺถา เทวตา, ‘‘สาธุ วตายํ เทวตา อมฺหากํ อทฺธานปริสฺสมํ วิโนเทยฺยา’’ติ จินฺเตสุํ, เตน วุตฺตํ ‘‘ตตฺถ อธิวตฺถา…เป.… นิสีทิํสู’’ติฯ โสติ อนาถปิณฺฑิโก คหปติฯ ภตกานนฺติ ภติยา เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺตานํ ทาสเปสกมฺมกรานํฯ ปกติภตฺตเวตนนฺติ ปกติยา ทาตพฺพภตฺตเวตนํ, ตทา อุโปสถิกตฺตา กมฺมํ อกโรนฺตานมฺปิ กมฺมกรณทิวเสน ทาตพฺพภตฺตเวตนเมวาติ อตฺโถฯ กญฺจีติ กญฺจิปิ ภตกํฯ

อุเปจฺจ ปรสฺส วาจาย อารมฺภนํ พาธนํ อุปารมฺโภ, โทสทสฺสนวเสน ฆฏฺฏนนฺติ อตฺโถ, เตนาห ‘‘อุปารมฺภาธิปฺปาเยน วาทํ อาโรเปตุกามา หุตฺวา’’ติฯ วทนฺติ นินฺทนวเสน กเถนฺติ เอเตนาติ หิ วาโท, โทโสฯ ตํ อาโรเปตุกามา, ปติฏฺฐาเปตุกามา หุตฺวาติ อตฺโถฯ ‘‘ตํ ชีวํ ตํ สรีร’’นฺติ, อิธ ยํ วตฺถุํ ชีวสญฺญิตํ, ตเทว สรีรสญฺญิตนฺติ ‘‘รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี’’ติ วาทํ คเหตฺวา วทนฺติฯ