น อชฺฌตฺติกา ภควโต สามุกฺกํสิกภาเวน อปฺปเวทิตตฺตาฯ ยทตฺถนฺติ เยสํ อตฺถายฯ เตติ เต อริยผลธมฺเมฯ เต หิ สจฺฉิกาตพฺพาติฯ

จตุอริยผลวณฺณนา

[373] ตสฺมาติ วฏฺฏทุกฺเข สํโยชนโตฯ ‘‘มคฺคโสตํ อาปนฺโน’’ติ ผลฏฺฐสฺส วเสน วุตฺตํฯ มคฺคฏฺโฐ หิ มคฺคโสตํ อาปชฺชติฯ เตเนวาห ‘‘โสตาปนฺเน’’ติ, ‘‘โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺเน’’ติ (ม. นิ. 3.379) จฯ อปตนธมฺโมติ อนุปฺปชฺชน- (ม. นิ. 3.379) สภาโวฯ ธมฺมนิยาเมนาติ มคฺคธมฺมนิยาเมนฯ เหฏฺฐิมนฺตโต สตฺตมภวโต อุปริ อนุปฺปชฺชนธมฺมตาย วา นิยโตฯ ปรํ อยนํ ปราคติฯ

ตนุตฺตํ นาม ปวตฺติยา มนฺทตา, วิรฬตา จาติ อาห ‘‘ตนุตฺตา’’ติอาทิฯ เหฏฺฐาภาคิยานนฺติ เหฏฺฐาภาคสฺส กามภวสฺสปจฺจยภาเวน หิตานํฯ โอปปาติโกติ อุปปาติโก อุปปตเน สาธุการีติ กตฺวาฯ วิมุจฺจตีติ วิมุตฺติ, จิตฺตเมว วิมุตฺติ เจโตวิมุตฺตีติ อาห ‘‘สพฺพกิเลส…เป.… อธิวจน’’นฺติฯ จิตฺตสีเสน เจตฺถ สมาธิ คหิโต ‘‘จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาวย’’นฺติฯ อาทีสุ (สํ. นิ. 1.23; เปฏโก. 22; มิ. ป. 2.9) วิยฯ ปญฺญาวิมุตฺตีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย, เตนาห ‘‘ปญฺญาว ปญฺญาวิมุตฺตี’’ติฯ สามนฺติ อตฺตนาว, อปรปฺปจฺจเยนาติ อตฺโถฯ อภิญฺญาติ ย-การโลเปน นิทฺเทโสติ อาห ‘‘อภิชานิตฺวา’’ติฯ

อริยอฏฺฐงฺคิกมคฺควณฺณนา

[374-5] อริยสาวโก นิพฺพานํ, อริยผลญฺจ ปฏิปชฺชติ เอตายาติ ปฏิปทา, สา จ ตสฺส ปุพฺพภาโค เอวาติ อิธ ‘‘ปุพฺพภาคปฏิปทายา’’ติ อริยมคฺคมาหฯ ‘‘อฏฺฐ องฺคานิ อสฺสา’’ติ อญฺญปทตฺถสมาสํ อกตฺวา อฏฺฐงฺคานิ อสฺส สนฺตีติ อฏฺฐงฺคิโกติ ปทสิทฺธิ ทฏฺฐพฺพาฯ

สมฺมา อวิปรีตํ ยาถาวโต จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ปจฺจกฺขโต ทสฺสนสภาวา สมฺมา ทสฺสนลกฺขณาฯ สมฺมเทว นิพฺพานารมฺมเณ จิตฺตสฺส อภินิโรปนสภาโว สมฺมา อภินิโรปนลกฺขโณฯ