เมนู

ปุรตฺถิเมน ยญฺญวาฏสฺสาติ รญฺโญ ทานสาลาย นาติทูเร ปุรตฺถิมทิสาภาเคติ อตฺโถ, ยโต ตตฺถ ปาตราสํ ภุญฺชิตฺวา อกิลนฺตรูปาเยว สายนฺเห สาลํ ปาปุณนฺติ ‘‘ทกฺขิเณน ยญฺญวาฏสฺสา’’ติ อาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[348] ปริหาเรนาติ ภควนฺตํ ครุํ กตฺวา อคารวปริหาเรนฯ

นิจฺจทานอนุกุลยญฺญวณฺณนา

[349] อุฏฺฐาย สมุฏฺฐายาติ ทาเน อุฏฺฐานวีริยํ สกฺกจฺจํ กตฺวาฯ อปฺปสมฺภารตโรติ อติวิย ปริตฺตสมฺภาโรฯ สมารภียติ ยญฺโญ เอเตหีติ สมารมฺภา, สมฺภารสมฺภรณวเสน ปวตฺตสตฺตปีฬาฯ อปฺปฏฺฐตโรติ ปน อติวิย อปฺปกิจฺโจติ อตฺโถฯ วิปากสญฺญิตํ อติสเยน มหนฺตํ สทิสผลํ เอตสฺสาติ มหปฺผลตโรฯ อุทยสญฺญิตํ อติสเยน มหนฺตํ นิสฺสนฺทาทิผลํ เอตสฺสาติ มหานิสํสตโรฯ ธุวทานานีติ ธุวานิ ถิรานิ อจฺฉินฺนานิ กตฺวา ทาตพฺพทานานิฯ อนุกุลยญฺญานีติ อนุกุลํ กุลานุกฺกมํ อุปาทาย ทาตพฺพทานานิ, เตนาห ‘‘อมฺหาก’’นฺติอาทิฯ นิพทฺธทานานีติ นิพนฺเธตฺวา นิยเมตฺวา ปเวณีวเสน ปวตฺติตทานานิฯ

หตฺถิทนฺเตน ปวตฺติตา ทนฺตมยสลากา, ยตฺถ ทายกานํ นามํ องฺกนฺติฯ รญฺโญติ เสตวาหนรญฺโญฯ

อาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘เสโน วิย มํสเปสิํ กสฺมา โอกฺขนฺทิตฺวา คณฺหาสี’’ติ เอวมาทีนํ สงฺคโหฯ ปุพฺพเจตนามุญฺจเจตนาอปรเจตนาสมฺปตฺติยา ทายกสฺส วเสน ตีณิ องฺคานิ, วีตราคตาวีตโทสตาวีตโมหตาปฏิปตฺติยา ทกฺขิเณยฺยสฺส วเสน ตีณีติ เอวํ ฉฬงฺคสมนฺนาคตาย ทกฺขิณายฯ อปราปรํ อุปฺปชฺชนกเจตนาวเสน มหานที วิย, มโหโฆ วิย จ อิโต จิโต จ อภิสนฺทิตฺวา โอกฺขนฺทิตฺวา ปวตฺติยา ปุญฺญเมว ปุญฺญาภิสนฺโทฯ

[350] กิจฺจปริโยสานํ นตฺถิ ทิวเส ทิวเส ทายกสฺส พฺยาปาราปชฺชนโต, เตนาห ‘‘เอเกนา’’ติอาทิฯ

กิจฺจปริโยสานํ อตฺถิ ยถารทฺธสฺส อาวาสสฺส กติปเยนาปิ กาเลน ปริสมาเปตพฺพโต, เตนาห ‘‘ปณฺณสาล’’นฺติอาทิฯ สุตฺตนฺตปริยาเยนาติ สุตฺตนฺตปาฬินเยนฯ (ม. นิ. 1.12, 13; อ. นิ. 2.58) นว อานิสํสาติ สีตปฏิฆาตาทโย ปฏิสลฺลานารามปริโยสานา นว อุทยาฯ อปฺปมตฺตตาย เจเต วุตฺตาฯ

ยสฺมา อาวาสํ เทนฺเตน นาม สพฺพมฺปิ ปจฺจยชาตํ ทินฺนเมว โหติฯ ทฺเว ตโย คาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา กิญฺจิ อลทฺธา อาคตสฺสปิ ฉายูทกสมฺปนฺนํ อารามํ ปวิสิตฺวา นฺหายิตฺวา ปติสฺสเย มุหุตฺตํ นิปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย นิสินฺนสฺส กาเย พลํ อาหริตฺวา ปกฺขิตฺตํ วิย โหติ ฯ พหิ วิจรนฺตสฺส จ กาเย วณฺณธาตุ วาตาตเปหิ กิลมติ, ปติสฺสยํ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย มุหุตฺตํ นิปนฺนสฺส วิสภาคสนฺตติ วูปสมฺมติ, สภาคสนฺตติ ปติฏฺฐาติ, วณฺณธาตุ อาหริตฺวา ปกฺขิตฺตา วิย โหติฯ พหิ วิจรนฺตสฺส จ ปาเท กณฺฏโก วิชฺฌติ, ขาณุ ปหรติ, สรีสปาทิปริสฺสยา เจว โจรภยญฺจ อุปฺปชฺชติ, ปติสฺสยํ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย นิปนฺนสฺส สพฺเพ เต ปริสฺสยา น โหนฺติ, สชฺฌายนฺตสฺส ธมฺมปีติสุขํ, กมฺมฏฺฐานํ มนสิ กโรนฺตสฺส อุปสมสุขญฺจ อุปฺปชฺชติ พหิทฺธา วิกฺเขปาภาวโตฯ พหิ วิจรนฺตสฺส จ กาเย เสทา มุจฺจนฺติ, อกฺขีนิ ผนฺทนฺติ, เสนาสนํ ปวิสนกฺขเณ มญฺจปีฐาทีนิ น ปญฺญายนฺติ, มุหุตฺตํ นิสินฺนสฺส ปน อกฺขีนํ ปสาโท อาหริตฺวา ปกฺขิตฺโต วิย โหติ, ทฺวารวาตปานมญฺจปีฐาทีนิ ปญฺญายนฺติฯ เอตสฺมิญฺจ อาวาเส วสนฺตํ ทิสฺวา มนุสฺสา จตูหิ ปจฺจเยหิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อาวาสํ เทนฺเตน นาม สพฺพมฺปิ ปจฺจยชาตํ ทินฺนเมว โหตี’’ติ, ตสฺมา เอเต ยถาวุตฺตา สพฺเพปิ อานิสํสา เวทิตพฺพาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อปฺปมตฺตตาย เจเต วุตฺตา’’ติฯ

สีตนฺติ อชฺฌตฺตํ ธาตุกฺโขภวเสน วา พหิทฺธา อุตุวิปริณามวเสน วา อุปฺปชฺชนกสีตํฯ อุณฺหนฺติ อคฺคิสนฺตาปํ, ตสฺส วนฑาหาทีสุ (วนทาหาทีสุ วา สารตฺถ. ฏี. จูฬวคฺค 3.295) สมฺภโว เวทิตพฺโพฯ ปฏิหนฺตีติ ปฏิพาหติ, ยถา ตทุภยวเสน กายจิตฺตานํ พาธนํ น โหติ, เอวํ กโรติฯ สีตุณฺหพฺภาหเต หิ สรีเร วิกฺขิตฺตจิตฺโต ภิกฺขุ โยนิโส ปทหิตุํ น สกฺโกติฯ วาฬมิคานีติ สีหพฺยคฺฆาทิจณฺฑมิเคฯ คุตฺตเสนาสนญฺหิ อารญฺญกมฺปิ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย นิสินฺนสฺส เต ปริสฺสยา น โหนฺตีติฯ สรีสเปติ เย เกจิ สรนฺเต คจฺฉนฺเต ทีฆชาติเก สปฺปาทิเกฯ

มกเสติ นิทสฺสนมตฺตเมตํ, ฑํสาทีนมฺปิ เอเตสฺเวว (เอตเนว สารตฺถ. ฏี. จูฬวคฺค 3.295) สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ สิสิเรติ สิสิรกาลวเสน, สตฺตาหวทฺทลิกาทิวเสน จ อุปฺปนฺเน สิสิรสมฺผสฺเสฯ วุฏฺฐิโยติ ยทา ตทา อุปฺปนฺนา วสฺสวุฏฺฐิโย ปฏิหนตีติ โยชนาฯ

วาตาตโป โฆโรติ รุกฺขคจฺฉาทีนํ อุมฺมูลภญฺชนาทิวเสน ปวตฺติยา โฆโร สรชอรชาทิเภโท วาโต เจว คิมฺหปริฬาหสมเยสุ อุปฺปตฺติยา โฆโร สูริยาตโป จฯ ปฏิหญฺญตีติ ปฏิพาหียติฯ เลณตฺถนฺติ นานารมฺมณโต จิตฺตํ นิวตฺเตตฺวา ปฏิสลฺลานารามตฺถํฯ สุขตฺถนฺติ วุตฺตปริสฺสยาภาเวน ผาสุวิหารตฺถํฯ ฌายิตุนฺติ อฏฺฐติํสาย อารมฺมเณสุ ยตฺถ กตฺถจิ จิตฺตํ อุปนิพนฺธิตฺวา อุปนิชฺฌายิตุํฯ วิปสฺสิตุนฺติ อนิจฺจาทิโต สงฺขาเร สมฺมสิตุํฯ

วิหาเรติ ปติสฺสเยฯ การเยติ การาเปยฺยฯ รมฺเมติ มโนรเม นิวาสสุเขฯ วาสเยตฺถ พหุสฺสุเตติ กาเรตฺวา ปน เอตฺถ วิหาเรสุ พหุสฺสุเต สีลวนฺเต กลฺยาณธมฺเม นิวาเสยฺย, เต นิวาเสนฺโต ปน เตสํ พหุสฺสุตานํ ยถา ปจฺจเยหิ กิลมโถ น โหติ, เอวํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ วตฺถเสนาสนานิ จ ทเทยฺย อุชุภูเตสุ อชฺฌาสยสมฺปนฺเนสุ กมฺมกมฺมผลานํ, รตนตฺตยคุณานญฺจ สทฺทหเนน วิปฺปสนฺเนน เจตสาฯ

อิทานิ คหฏฺฐปพฺพชิตานํ อญฺญมญฺญูปการิตํ ทสฺเสตุํ ‘‘เต ตสฺสา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ เตติ พหุสฺสุตาฯ ตสฺสาติ อุปาสกสฺสฯ ธมฺมํ เทเสนฺตีติ สกลวฏฺฏทุกฺขปนูทนํ สทฺธมฺมํ เทเสนฺติฯ ยํ โส ธมฺมํ อิธญฺญายาติ โส อุปาสโก ยํ สทฺธมฺมํ อิมสฺมิํ สาสเน สมฺมาปฏิปชฺชเนน ชานิตฺวา อคฺคมคฺคาธิคเมน อนาสโว หุตฺวา ปรินิพฺพาติ เอกาทสคฺคิวูปสเมน สีติ ภวติฯ

สีตปฏิฆาตาทโย วิปสฺสนาวสานา เตรส, อนฺนาทิลาโภ, ธมฺมสฺสวนํ, ธมฺมาวโพโธ, ปรินิพฺพานนฺติ เอวํ สตฺตรสฯ

[351] อตฺตโน สนฺตกาติ อตฺตนิยาฯ ทุปฺปริจฺจชนํ โลภํ นิคฺคณฺหิตุํ อสกฺโกนฺตสฺสฯ สงฺฆสฺส วา คณสฺส วา สนฺติเกติ โยชนาฯ

ตตฺถาติ ยถาคหิเต สรเณฯ นตฺถิ ปุนปฺปุนํ กตฺตพฺพตา วิญฺญูชาติกสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ชีวิตปริจฺจาคมยํ ปุญฺญ’’นฺติ ‘‘สเจ ตฺวํ น ยถาคหิตํ สรณํ ภินฺทิสฺสติ, เอวาหํ ตํ มาเรมี’’ติ ยทิปิ โกจิ ติณฺเหน สตฺเถน ชีวิตา โวโรเปยฺย, ตถาปิ ‘‘เนวาหํ พุทฺธํ น พุทฺโธติ, ธมฺมํ น ธมฺโมติ, สงฺฆํ น สงฺโฆติ วทามี’’ติ ทฬฺหตรํ กตฺวา คหิตสรณสฺส วเสน วุตฺตํฯ

[352] สรณํ อุปคเตน กายวาจาจิตฺเตหิ สกฺกจฺจํ วตฺถุตฺตยปูชา กาตพฺพา, ตตฺถ จ สํกิเลโส ปริหนิตพฺโพ, สิกฺขาปทานิ ปน สมาทานมตฺตํ, สมฺปตฺตวตฺถุโต วิรมณมตฺตญฺจาติ สรณคมนโต สีลสฺส อปฺปฏฺฐตรตา, อปฺปสมารมฺภตรตา จ เวทิตพฺพาฯ สพฺเพสํ สตฺตานํ ชีวิตทานาทินา ทณฺฑนิธานโต, สกลโลกิยโลกุตฺตรคุณาธิฏฺฐานโต จสฺส มหปฺผลมหานิสํสตรตา ทฏฺฐพฺพาฯ

วกฺขมานนเยน จ เวรเหตุตาย เวรํ วุจฺจติ ปาณาติปาตาทิปาปธมฺโม, ตํ มณติ ‘‘มยิ อิธ ฐิตาย กถํ อาคจฺฉสี’’ติ ตชฺเชนฺตี วิย นีหรตีติ เวรมณี, ตโต วา ปาปธมฺมโต วิรมติ เอตายาติ ‘‘วิรมณี’’ติ วตฺตพฺเพ นิรุตฺตินเยน อิการสฺส เอการํ กตฺวา ‘‘เวรมณี’’ติ วุตฺตาฯ อสมาทินฺนสีลสฺส สมฺปตฺตโต ยถาอุปฏฺฐิตวีติกฺกมิตพฺพวตฺถุโต วิรติ สมฺปตฺตวิรติฯ สมาทานวเสน อุปฺปนฺนา วิรติ สมาทานวิรติฯ เสตุ วุจฺจติ อริยมคฺโค, ตปฺปริยาปนฺนา หุตฺวา ปาปธมฺมานํ สมุจฺเฉทวเสน ฆาตนวิรติ เสตุฆาตวิรติฯ อิทานิ ติสฺโส วิรติโย สรูปโต ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปริหรตีติ อวีติกฺกมวเสน ปริวชฺเชติฯ น หนามีติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ, เตน ‘‘อทินฺนํ นาทิยามี’’ติ เอวํ อาทีนํ สงฺคโห, วา-สทฺเทน วา, เตนาห ‘‘สิกฺขาปทานิ คณฺหนฺตสฺสา’’ติฯ

มคฺคสมฺปยุตฺตาติ สมฺมาทิฏฺฐิยาทิมคฺคสมฺปยุตฺตาฯ อิทานิ ตาสํ วิรตีนํ อารมฺมณโต วิภาคํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปุริมา ทฺเวติ สมฺปตฺตสมาทานวิรติโยฯ ปจฺฉิมาติ เสตุฆาตวิรติฯ สพฺพานิปิ ภินฺนานิ โหนฺติ เอกชฺฌํ สมาทินฺนตฺตาฯ

ตเทว ภิชฺชติ วิสุํ วิสุํ สมาทินฺนตฺตา ฯ คหฏฺฐวเสน เจตํ วุตฺตํฯ เภโท นาม นตฺถิ ปฏิปกฺขสมุจฺฉินฺทเนน อกุปฺปสภาวตฺตา, เตนาห ‘‘ภวนฺตเรปี’’ติฯ โยนิสิทฺธนฺติ มนุสฺสติรจฺฉานานํ อุทฺธํ ติริยเมว ทีฆตา วิย ชาติสิทฺธนฺติ อตฺโถฯ โพธิสตฺเต กุจฺฉิคเต โพธิสตฺตมาตุสีลํ วิย ธมฺมตาย สภาเวเนว สิทฺธํ ธมฺมตาสิทฺธํ, มคฺคธมฺมตาย วา อริยมคฺคานุภาเวน สิทฺธํ ธมฺมตาสิทฺธํฯ ทิฏฺฐิอุชุกรณํ นาม ภาริยํ ทุกฺขํ, ตสฺมา สรณคมนํ สิกฺขาปทสมาทานโต มหฏฺฐตรเมว, น อปฺปฏฺฐตรนฺติ อธิปฺปาโยฯ ยถา ตถา วา คณฺหนฺตสฺสาปีติ อาทรคารวํ อกตฺวา สมาทิยนฺตสฺสาปิฯ สาธุกํ คณฺหนฺตสฺสาปีติ สกฺกจฺจํ สีลานิ สมาทิยนฺตสฺสาปิ, น ทิคุณํ, ติคุณํ วา อุสฺสาโห กรณีโยฯ

อภยทานตาย สีลสฺส ทานภาโว, อนวเสสํ วา สตฺตนิกายํ ทยติ เตน รกฺขตีติ ทานํ, สีลํฯ ‘‘อคฺคานี’’ติ ญาตตฺตา อคฺคญฺญานิฯ จิรรตฺตตาย ญาตตฺตา รตฺตญฺญานิฯ ‘‘อริยานํ สาธูนํ วํสานี’’ติ ญาตตฺตา วํสญฺญานิฯ ‘‘โปราณานี’’ติอาทีสุ ปุริมานํ เอตานิ โปราณานิฯ สพฺพโส เกนจิปิ ปกาเรน สาธูหิ น กิณฺณานิ น ขิตฺตานิ น ฉฑฺฑิตานีติ อสงฺกิณฺณานิฯ อยญฺจ นโย เนสํ ยถา อตีเต, เอวํ เอตรหิ, อนาคเต จาติ อาห ‘‘อสงฺกิณฺณปุพฺพานิ น สงฺกิยนฺติ น สงฺกิยิสฺสนฺตี’’ติฯ ตโต เอว อปฺปปิกุฏฺฐานิ น ปฏิกฺขิตฺตานิฯ น หิ กทาจิปิ วิญฺญู สมณพฺราหฺมณา หิํสาทิปาปธมฺมํ อนุชานนฺติฯ อปริมาณานํ สตฺตานํ อภยํ เทตีติ สพฺเพสุ ภูเตสุ นิหิตทณฺฑตฺตา สกลสฺสปิ สตฺตนิกายสฺส ภยาภาวํ เทติฯ น หิ อริยสาวกโต กสฺสจิ ภยํ โหติฯ อเวรนฺติ เวราภาวํฯ อพฺยาปชฺฌนฺติ นิทฺทุกฺขตํฯ

นนุ จ ปญฺจสีลํ สพฺพกาลิกํ, น จ เอกนฺตโต วิมุตฺตายตนํ, สรณคมนํ ปน พุทฺธุปฺปาทเหตุกํ, เอกนฺตวิมุตฺตายตนญฺจ, ตตฺถ กถํ สรณาคมนโต ปญฺจสีลสฺส มหปฺผลตาติ อาห ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ เชฏฺฐกนฺติ อุตฺตมํฯ ‘‘สรณคมเนเยว ปติฏฺฐายา’’ติ อิมินา ตสฺส สีลสฺส สรณคมเนน อภิสงฺขตตมาหฯ

[353] อีทิสเมวาติ เอวํ สํกิเลสํ ปฏิปกฺขเมว หุตฺวาฯ เหฏฺฐา วุตฺเตหิ คุเณหีติ เอตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตคุณา นาม สรณคมนํ, สีลสมฺปทา, อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตาติ เอวํ อาทโยฯ

ปฐมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตนฺโต น กิลมตีติ โยชนาฯ ตานีติ ปฐมชฺฌานาทีนิฯ ‘‘ปฐมชฺฌาน’’นฺติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทโส อยนฺติ อาห ‘‘เอกํ กปฺป’’นฺติ, เอกํ มหากปฺปนฺติ อตฺโถฯ หีนํ ปน ปฐมชฺฌานํ, มชฺฌิมญฺจ อสงฺเขฺยยฺยกปฺปสฺส ตติยํ ภาคํ, อุปฑฺฒกปฺปญฺจ อายุํ เทติฯ ‘‘ทุติยํ อฏฺฐกปฺเป’’ติ อาทีสุปิ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ, มหากปฺปวเสเนว จ คเหตพฺพํฯ ยสฺมา วา ปณีตานิเยเวตฺถ ฌานานิ อธิปฺเปตานิ มหปฺผลตรภาวทสฺสนปรตฺตา เทสนาย, ตสฺมา ‘‘ปฐมชฺฌานํ เอกํ กปฺป’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตเทวาติ จตุตฺถชฺฌานเมวฯ ยทิ เอวํ กถํ อารุปฺปตาติ อาห ‘‘อากาสานญฺจายตนาที’’ติอาทิฯ

สมฺมเทว นิจฺจสญฺญาทิปฏิปกฺขวิธมนวเสน ปวตฺตมานา ปุพฺพภาคิเย เอว โพธิปกฺขิยธมฺเม สมฺมาเนนฺตี วิปสฺสนา วิปสฺสกสฺส อนปฺปกํ ปีติโสมนสฺสํ สมาวหตีติ อาห ‘‘วิปสฺสนา…เป.… อภาวา’’ติฯ เตนาห ภควา –

‘‘ยโต ยโต สมฺมสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ลภตี ปีติปาโมชฺชํ, อมตํ ตํ วิชานต’’นฺติฯ (ธ. ป. 374);

ยสฺมา อยํ เทสนา อิมินา อนุกฺกเมน อิมานิ ญาณานิ นิพฺพตฺเตนฺตสฺส วเสน ปวตฺติตา, ตสฺมา ‘‘วิปสฺสนาญาเณ ปติฏฺฐาย นิพฺพตฺเตนฺโต’’ติ เหฏฺฐิมํ เหฏฺฐิมํ อุปริมสฺส อุปริมสฺส ปติฏฺฐาภูตํ กตฺวา วุตฺตํฯ สมานรูปนิมฺมานํ นาม มโนมยิทฺธิยา อญฺเญหิ อสาธารณกิจฺจนฺติ อาห ‘‘อตฺตโน…เป.… มหปฺผลา’’ติฯ วิกุพฺพนทสฺสนสมตฺถตายาติ หตฺถิอสฺสาทิวิวิธรูปกรณํ วิกุพฺพนํ, ตสฺส ทสฺสนสมตฺถภาเวนฯ อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ นาม ปุริมชาตีสุ อิจฺฉิติจฺฉิโต ขนฺธปฺปเทโสฯ สมาเปนฺโตติ ปริโยสาเปนฺโตฯ

กูฏทนฺตอุปาสกตฺตปฏิเวทนากถาวณฺณนา

[354-8] สพฺเพ เต ปาณโยติ ‘‘สตฺต จ อุสภสตานี’’ติอาทินา วุตฺเต สพฺเพ ปาณิโนฯ อากุลภาโวติ ภควโต สนฺติเก ธมฺมสฺส สุตตฺตา ปาณีสุ อนุทฺทยํ อุปฏฺฐเปตฺวา ฐิตสฺส ‘‘กถญฺหิ นาม มยา ตาว พหู ปาณิโน มารณตฺถาย พนฺธาปิตา’’ติ จิตฺเต ปริพฺยากุลภาโว อุทปาทิฯ สุตฺวาติ ‘‘พนฺธนโต โมจิตา’’ติ สุตฺวาฯ กามจฺฉนฺทวิคเมน กลฺลจิตฺตตา อโรคจิตฺตตา, พฺยาปาทวิคเมน เมตฺตาวเสน มุทุจิตฺตตา อกถินจิตฺตตา, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปฺปหาเนน วิกฺเขปวิคมนโต วินีวรณจิตฺตตา เตหิ น ปิหิตจิตฺตตา, ถินมิทฺธวิคเมน อุทคฺคจิตฺตตา สํปคฺคณฺหนวเสน อลีนจิตฺตตา, วิจิกิจฺฉาวิคเมน สมฺมาปฏิปตฺติยา อธิมุตฺตตาย ปสนฺนจิตฺตตา จ โหตีติ อาห ‘‘กลฺลจิตฺตนฺติอาทิ อนุปุพฺพิกถานุภาเวน วิกฺขมฺภิตนีวรณตํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

กูฏทนฺตสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ