จตุปริกฺขารวณฺณนา

[339] ตสฺมิํ ตสฺมิํ กิจฺเจ อนุยนฺติ อนุวตฺตนฺตีติ อนุยนฺตา, อนุยนฺตา เอว อานุยนฺตา ยถา ‘‘อนุภาโว เอว อานุภาโว’’ติฯ อสฺสาติ รญฺโญฯ เตติ อานุยนฺตขตฺติยาทโยฯ อตฺตมนา น ภวิสฺสนฺติ ‘‘อมฺเห เอตฺถ พหิ กโรตี’’ติฯ นิพนฺธวิปุลาคโม คาโม นิคโม, วิวฑฺฒิตมหาอาโย มหาคาโมติ อตฺโถฯ ชนปท-สทฺโท เหฏฺฐา วุตฺตตฺโถ เอวฯ ฉนฺนํ ปกตีนํ วเสน รญฺโญ หิตสุขาภิพุทฺธิ, ตเทกเทสา จ อานุยนฺตาทโยติ วุตฺตํ ‘‘ยํ ตุมฺหากํ อนุชานนํ มม ภเวยฺย ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติฯ

อมา สห ภวนฺติ กิจฺเจสูติ อมจฺจา, รชฺชกิจฺจโวสาสนกาฯ เต ปน รญฺโญ ปิยา, สหปวตฺตนกา จ โหนฺตีติ อาห ‘‘ปิยสหายกา’’ติฯ รญฺโญ ปริสติ ภวาติ ปาริสชฺชา , เต ปน เกติ อาห ‘‘เสสา อาณตฺติกรา’’ติ, ยถาวุตฺตอานุยนฺตขตฺติยาที หิ อวเสสา รญฺโญ อาณากราติ อตฺโถฯ สติปิ เทยฺยธมฺเม อานุภาวสมฺปตฺติยา, ปริวารสมฺปตฺติยา จ อภาเว ตาทิสํ ทาตุํ น สกฺกา, วุฑฺฒกาเล จ ตาทิสานมฺปิ ราชูนํ ตทุภยํ หายเตวาติ อาห ‘‘มหลฺลกกาเล…เป.… น สกฺกา’’ติฯ อนุมติยาติ อนุชานเนน, ปกฺขาติ สปกฺขา ยญฺญสฺส องฺคภูตาฯ ปริกฺขโรนฺตีติ ปริกฺขารา, สมฺภาราฯ อิเม ตสฺส ยญฺญสฺส องฺคภูตา ปริวารา วิย โหนฺตีติ อาห ‘‘ปริวารา ภวนฺตี’’ติฯ

อฏฺฐปริกฺขารวณฺณนา

[340] ยสสาติ อานุภาเวน, เตนาห ‘‘อาณาฐปนสมตฺถตายา’’ติฯ สทฺทหตีติ ‘‘ทาตา ทานสฺส ผลํ ปจฺจนุโภตี’’ติ ปตฺติยายติฯ ทาเน สูโรติ ทานสูโร เทยฺยธมฺเม อีสกมฺปิ สงฺคํ อกตฺวา มุตฺตจาโคฯ สฺวายมตฺโถ กมฺมสฺสกตญฺญาณสฺส ติกฺขวิสทภาเวน เวทิตพฺโพ, เตนาห ‘‘น สทฺธามตฺตเกเนวา’’ติอาทิฯ ยสฺส หิ กมฺมสฺสกตา ปจฺจกฺขโต วิย อุปฏฺฐาติ, โส เอวํ วุตฺโตฯ ยํ ทานํ เทตีติ ยํ เทยฺยธมฺมํ ปรสฺส เทติฯ ตสฺส ปติ หุตฺวาติ ตพฺพิสยํ โลภํ สุฏฺฐุ อภิภวนฺโต ตสฺส อธิปติ หุตฺวา เทติ อนธิภวนียตฺตาฯ ‘‘น ทาโส, น สหาโย’’ติ วตฺวา ตทุภยํ อนฺวยโต, พฺยติเรกโต จ ทสฺเสตุํ ‘‘โย หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ทาโส หุตฺวา เทติ ตณฺหาย ทานสฺส ทาสพฺยตํ อุปคตตฺตาฯ สหาโย หุตฺวา เทติ ตสฺส ปิยภาวานิสฺสชฺชนโตฯ สามี หุตฺวา เทติ ตตฺถ ตณฺหาทาสพฺยโต อตฺตานํ โมเจตฺวา อภิภุยฺย ปวตฺตนโตฯ สามิปริโภคสทิสา เหตสฺสายํ ปวตฺตตีติฯ

สมิตปาปา สมณา, พาหิตปาปา พฺราหฺมณา อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน, ปพฺพชฺชามตฺตสมณา ชาติมตฺตพฺราหฺมณา ปน กปณาทิคฺคหเณเนเวตฺถ คหิตาติ อธิปฺปาโยฯ ทุคฺคตาติ ทุกฺกรชีวิกํ อุปคตา กสิรวุตฺติกา, เตนาห ‘‘ทลิทฺทมนุสฺสา’’ติฯ อทฺธิกาติ อทฺธานมคฺคคามิโนฯ วณิพฺพกาติ ทายกานํ คุณกิตฺตนวเสน, กมฺมผลกิตฺตนมุเขน จ ยาจนกา เสยฺยถาปิ นคฺคจริยาทโย, เตนาห ‘‘อิฏฺฐํ ทินฺน’’นฺติอาทิฯ ‘‘ปสตมตฺต’’นฺติ วีหิตณฺฑุลาทิวเสน วุตฺตํ, ‘‘สราวมตฺต’’นฺติ ยาคุภตฺตาทิวเสนฯ โอปานํ วุจฺจติ โอคาเหตฺวา ปาตพฺพโต นทิตฬากาทีนํ สพฺพสาธารณติตฺถํ โอปานํ วิย ภูโตติ โอปานภูโต, เตนาห ‘‘อุทปานภูโต’’ติอาทิฯ สุตเมว สุตชาตนฺติ ชาต-สทฺทสฺส อนตฺถนฺตรวาจกตมาห ยถา ‘‘โกสชาต’’นฺติฯ

อตีตาทิอตฺถจินฺตนสมตฺถตา นามสฺส รญฺโญ อนุมานวเสน, อิติกตฺตพฺพตาวเสน จ เวทิตพฺพา , น พุทฺธานํ วิย ตตฺถ ปจฺจกฺขทสฺสิตายาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อตีเต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อฑฺฒตาทโย ตาว ยญฺญสฺส ปริกฺขารา โหนฺตุ เตหิ วินา ตสฺส อสิชฺฌนโต, สุชาตตา สุรูปตา ปน กถนฺติ อาห ‘‘เอเตหิ กิรา’’ติอาทิฯ เอตฺถ จ เกจิ ‘‘ยถา อฑฺฒตาทโย ยญฺญสฺส เอกํสโต องฺคานิ, น เอวมภิชาตตา, อภิรูปตา จาติ ทสฺเสตุํ กิรสทฺทคฺคหณ’’นฺติ วทนฺติ ‘‘อยํ ทุชฺชาโต’’ติอาทิ วจนสฺส อเนกนฺติกตํ มญฺญมานา, ตยิทํ อสารํ, สพฺพสาธารณวเสน เหส ยญฺญารมฺโภ ตตฺถ สิยา เกสญฺจิ ตถาปริวิตกฺโกติ ตสฺสาปิ อวกาสาภาวาทสฺสนตฺถํ ตถา วุตฺตตฺตาฯ กิร-สทฺโท ปน ตทา พฺราหฺมเณน จินฺติตาการสูจนตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เอวมาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘อยํ วิรูโป ทลิทฺโท อปฺเปสกฺโข อสฺสทฺโธ อปฺปสฺสุโต อนตฺถญฺญู น เมธาวี’’ติ เอเตสํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ