เมนู

มหาวิชิตราชยญฺญกถาวณฺณนา

[336] ปุพฺพจริตนฺติ อตฺตโน ปุริมชาติสมฺภูตํ โพธิสมฺภารภูตํ ปุญฺญจริยํฯ ตถา หิสฺส อนุคามิโนว นิธิสฺส ถาวโร นิธิ นิทสฺสิโตฯ อฑฺฒตา นาม วิภวสมฺปนฺนตา, สา ตํ ตํ อุปาทายุปาทาย วุจฺจตีติ อาห ‘‘โย โกจิ อตฺตโน สนฺตเกน วิภเวน อฑฺโฒ โหตี’’ติ ฯ ตถา มหทฺธนตาปีติ ตํ อุกฺกํสคตํ ทสฺเสตุํ ‘‘มหตา อปริมาณสงฺเขฺยน ธเนน สมนฺนาคโต’’ติ วุตฺตํฯ ภุญฺชิตพฺพโต ปริภุญฺชิตพฺพโต วิเสสโต กามา โภโค นามาติ อาห ‘‘ปญฺจกามคุณวเสนา’’ติฯ ปิณฺฑปิณฺฑวเสนาติ ภาชนาลงฺการาทิวิภาคํ อหุตฺวา เกวลํ ขณฺฑขณฺฑวเสนฯ

มาสกาทีติ อาทิ-สทฺเทน ถาลกาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ภาชนาทีติ อาทิ-สทฺเทน วตฺถเสยฺยาวสถาทิํ สงฺคณฺหาติฯ สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาเวฬุริยวชิรปวาฬานิ ‘‘สตฺตรตนานี’’ติ วทนฺติฯ สาลิวีหิอาทิ ปุพฺพณฺณํ ปุรกฺขตํสสฺสผลนฺติ กตฺวาฯ ตพฺพิปริยายโต มุคฺคมาสาทิ อปรณฺณํฯ เทวสิกํ…เป.… วเสนาติ ทิวเส ทิวเส ปริภุญฺชิตพฺพทาตพฺพวฑฺเฒตพฺพาทิวิธินา ปริวตฺตนกธนธญฺญวเสนฯ

โกฏฺฐํ วุจฺจติ ธญฺญสฺส อาฐปนฏฺฐานํ, โกฏฺฐภูตํ อคารํ โกฏฺฐาคารํ เตนาห ‘‘ธญฺเญน…เป.… คาโร จา’’ติฯ เอวํ สารคพฺภํ ‘‘โกโส’’ติ, ธญฺญสฺส อาฐปนฏฺฐานญฺจ ‘‘โกฏฺฐาคาร’’นฺติ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตโต อญฺญถา ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อถ วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยถา อสิโน ติกฺขภาวปริหารโต ปริจฺฉโท ‘‘โกโส’’ติ วุจฺจติ, เอวํ รญฺโญ ติกฺขภาวปริหรณตฺตา จตุรงฺคินี เสนา ‘‘โกโส’’ติ อาห ‘‘จตุพฺพิโธ โกโส หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี’’ติฯ ‘‘วตฺถโกฏฺฐาคารคฺคหเณเนว สพฺพสฺสาปิ ภณฺฑฏฺฐปนฏฺฐานสฺส คหิตตฺตา ติวิธํ โกฏฺฐาคารนฺติ วุตฺตํฯ ‘‘อิทํ เอวํ พหุ’’นฺติอาทิ ราชา ตมตฺถํ ชานนฺโตว ภณฺฑาคาริเกน กถาเปตฺวา ปริสาย นิสฺสทฺทภาวาปาทนตฺถญฺจ อาห เอวํ เม ปกติกฺโขโภ น ภวิสฺสตีติฯ

[337-8] พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ ชนปทสฺส อนุปทฺทวตฺถญฺเจว ยญฺญสฺส จ จิรานุปวตฺตนตฺถญฺจ, เตนาห ‘‘อยํ ราชา’’ติอาทิฯ

สตฺตานํ หิตสฺส สุขสฺส จ วิทูสนโต อหิตสฺส ทุกฺขสฺส จ อาวหนโต โจรา เอว กณฺฏกา, เตหิ โจรกณฺฏเกหิฯ ยถา คามวาสีนํ ฆาตา คามฆาตา, เอวํ ปนฺถิกานํ ทุหนา วิพาธนา ปนฺถทุหนาฯ

อธมฺมการีติ ธมฺมโต อเปตสฺส อยุตฺตสฺส กรณสีโล, อตฺตโน วิชิเต ชนปทาทีนํ ตโต อนตฺถโต ตายเนน ขตฺติโย โย ขตฺตธมฺโม, ตสฺส วา อกรณสีโลติ อตฺโถฯ ทสฺสโว เอว ขีลสทิสตฺตา ทสฺสุขีลํฯ ยถา หิ เขตฺเต ขีลํ กสนาทีนํ สุขปฺปวตฺติํ , มูลสนฺตาเนน สสฺสสฺส พุทฺธิญฺจ วิพนฺธติ, เอวํ ทสฺสโว รชฺเช ราชาณาย สุขปฺปวตฺติํ, มูลวิรุฬฺหิยา ชนปทานํ ปริพุทฺธิญฺจ วิพนฺธนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทสฺสโว เอว ขีลสทิสตฺตา ทสฺสุขีล’’นฺติฯ วธ-สทฺโท หิํสนตฺโถปิ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘มารเณน วา โกฏฺฏเนน วา’’ติฯ อทฺทุพนฺธนาทินาติ อาทิ-สทฺเทน รชฺชุพนฺธนสงฺขลิกพนฺธนาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ชานิยาติ ธนชานิยา, เตนาห ‘‘สตํ คณฺหถา’’ติอาทิฯ ปญฺจสิขมุณฺฑกรณนฺติ กากปกฺขกรณํฯ โคมยสิญฺจนนฺติ สีเส ฉกโณทกาวเสจนํฯ กุทณฺฑกพนฺธนนฺติ คทฺทุลพนฺธนํฯ เอวมาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน ขุรมุณฺฑํ กริตฺวา ภสฺมปุฏโปถนาทิํ สงฺคณฺหาติฯ อูหนิสฺสามีติ อุทฺธริสฺสามิ, อปเนสฺสามีติ อตฺโถฯ อุสฺสหนฺตีติ ปุพฺเพ ตตฺถ กตปริจยตาย อุสฺสาหํ กาตุํ สกฺโกนฺติฯ อนุปฺปเทตูติ อนุ อนุ ปเทตุ, เตนาห ‘‘ทินฺเน อปฺปโหนฺเต’’ติอาทิฯ สกฺขิกรณปณฺณาโรปนานิ วฑฺฒิยา สห วา วินา วา ปุน คเหตุกามสฺส, อิธ ปน ตํ นตฺถีติ อาห ‘‘สกฺขิํ อกตฺวา’’ติอาทิ, เตนาห ‘‘มูลจฺเฉชฺชวเสนา’’ติฯ ปการโต ภณฺฑานิ อาภรติ สมฺภรติ ปริจยติ เอเตนาติ ปาภตํ, ภณฺฑมูลํฯ

ทิวเส ทิวเส ทาตพฺพภตฺตํ เทวสิกภตฺตํฯ ‘‘อนุมาสํ, อนุโปสถ’’นฺติอาทินา ทาตพฺพํ เวตนํ มาสิกาทิปริพฺพยํฯ ตสฺส ตสฺส กุลานุรูเปน กมฺมานุรูเปน สูรภาวานุรูเปนาติ ปจฺเจกํ อนุรูป-สทฺโท โยเชตพฺโพฯ เสนาปจฺจาทิ ฐานนฺตรํฯ สกกมฺมปสุตตฺตา , อนุปทฺทวตฺตา จ ธนธญฺญานํ ราสิโก ราสิการภูโตฯ เขเมน ฐิตาติ อนุปทฺทเวน ปวตฺตา, เตนาห ‘‘อภยา’’ติ, กุโตจิปิ ภยรหิตาติ อตฺโถฯ

จตุปริกฺขารวณฺณนา

[339] ตสฺมิํ ตสฺมิํ กิจฺเจ อนุยนฺติ อนุวตฺตนฺตีติ อนุยนฺตา, อนุยนฺตา เอว อานุยนฺตา ยถา ‘‘อนุภาโว เอว อานุภาโว’’ติฯ อสฺสาติ รญฺโญฯ เตติ อานุยนฺตขตฺติยาทโยฯ อตฺตมนา น ภวิสฺสนฺติ ‘‘อมฺเห เอตฺถ พหิ กโรตี’’ติฯ นิพนฺธวิปุลาคโม คาโม นิคโม, วิวฑฺฒิตมหาอาโย มหาคาโมติ อตฺโถฯ ชนปท-สทฺโท เหฏฺฐา วุตฺตตฺโถ เอวฯ ฉนฺนํ ปกตีนํ วเสน รญฺโญ หิตสุขาภิพุทฺธิ, ตเทกเทสา จ อานุยนฺตาทโยติ วุตฺตํ ‘‘ยํ ตุมฺหากํ อนุชานนํ มม ภเวยฺย ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติฯ

อมา สห ภวนฺติ กิจฺเจสูติ อมจฺจา, รชฺชกิจฺจโวสาสนกาฯ เต ปน รญฺโญ ปิยา, สหปวตฺตนกา จ โหนฺตีติ อาห ‘‘ปิยสหายกา’’ติฯ รญฺโญ ปริสติ ภวาติ ปาริสชฺชา , เต ปน เกติ อาห ‘‘เสสา อาณตฺติกรา’’ติ, ยถาวุตฺตอานุยนฺตขตฺติยาที หิ อวเสสา รญฺโญ อาณากราติ อตฺโถฯ สติปิ เทยฺยธมฺเม อานุภาวสมฺปตฺติยา, ปริวารสมฺปตฺติยา จ อภาเว ตาทิสํ ทาตุํ น สกฺกา, วุฑฺฒกาเล จ ตาทิสานมฺปิ ราชูนํ ตทุภยํ หายเตวาติ อาห ‘‘มหลฺลกกาเล…เป.… น สกฺกา’’ติฯ อนุมติยาติ อนุชานเนน, ปกฺขาติ สปกฺขา ยญฺญสฺส องฺคภูตาฯ ปริกฺขโรนฺตีติ ปริกฺขารา, สมฺภาราฯ อิเม ตสฺส ยญฺญสฺส องฺคภูตา ปริวารา วิย โหนฺตีติ อาห ‘‘ปริวารา ภวนฺตี’’ติฯ