เมนู

[316] สมสโมติ สโมเยว หุตฺวา สโมฯ หีโนปมวเสนปิ สมตา วุจฺจตีติ ตํ นิวตฺเตนฺโต ‘‘ฐเปตฺวา เอกเทสสมตฺต’’นฺติอาทิมาหฯ กุลโกฏิปริทีปนนฺติ กุลอาทิปริทีปนํ อถาปิ สิยาติ อถาปิ ตุมฺหากํ เอวํ ปริวิตกฺโก สิยาฯ พฺราหฺมณภาวํ สาเธติ วณฺโณฯ มนฺตชาตีสุปิ เอเสว นโยฯ สีลเมว สาเธสฺสติ พฺราหฺมณภาวํฯ กสฺมาติ เจ? อาห ‘‘ตสฺมิญฺหิสฺสา’’ติอาทิฯ สมฺโมหมตฺตํ วณฺณาทโยติ วณฺณมนฺตชาติโย หิ พฺราหฺมณภาวสฺส องฺคนฺติ สมฺโมหมตฺตเมตํ อสมเวกฺขิตาภิมานภาวโตฯ

สีลปญฺญากถาวณฺณนา

[317] กถิโต พฺราหฺมเณน ปญฺโหติ ‘‘สีลวา จ โหตี’’ติอาทินา ทฺวินฺนเมว องฺคานํ วเสน ยถาปุจฺฉิโต ปญฺโห ยาถาวโต วิสฺสชฺชิโต เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ยถาวิสฺสชฺชิเต อตฺเถฯ ตสฺสาติ โสณทณฺฑสฺสฯ สีลปริสุทฺธาติ สีลสมฺปตฺติยา สพฺพโส สุทฺธา อนุปกฺกิลิฏฺฐาฯ กุโต ทุสฺสีเล ปญฺญา อสมาหิตตฺตา ตสฺสฯ ชเฬ เอฬมูเค กุโต สีลนฺติ ชเฬ เอฬมูเค ทุปฺปญฺเญ กุโต สีลํ สีลวิภาคสฺส, สีลปริโสธนูปายสฺส จ อชานนโตฯ ปกฏฺฐํ อุกฺกฏฺฐํ ญาณํ ปญฺญาณนฺติ, ปากติกํ ญาณํ นิวตฺเตตุํ ‘‘ปญฺญาณ’’นฺติ วุตฺตนฺติ ตยิทํ ปกาเรหิ ชานนโต ปญฺญาวาติ อาห ‘‘ปญฺญาณนฺติ ปญฺญา เยวา’’ติฯ

สีเลนโธตาติ สมาธิปทฏฺฐาเนน สีเลน สกลสํกิเลสมลวิสุทฺธิยา โธตา วิสุทฺธา, เตนาห ‘‘กถํ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ โธวตีติ สุชฺฌติฯ มหาสฏฺฐิวสฺสตฺเถโร วิยาติ สฏฺฐิวสฺสมหาเถโร วิยฯ เวทนาปริคฺคหมตฺตมฺปีติ เอตฺถ เวทนาปริคฺคโห นาม ยถาอุปฺปนฺนํ เวทนํ สภาวรสโต อุปธาเรตฺวา ‘‘อยํ เวทนา ผสฺสํ ปฏิจฺจ, โส ผสฺโส อนิจฺโจ ทุกฺโข วิปริณามธมฺโม’’ติ ลกฺขณตฺตยํ อาโรเปตฺวา ปวตฺติตวิปสฺสนาฯ เอวํ วิปสฺสนฺเตน ‘‘สุเขน สกฺกา สา เวทนา อธิวาเสตุํ ‘‘เวทนา เอว เวทิยตี’’ติฯ เวทนํ วิกฺขมฺเภตฺวาติ ยถาอุปฺปนฺนํ ทุกฺขํ เวทนํ อนนุวตฺติตฺวา วิปสฺสนํ อารภิตฺวา วีถิํ ปฏิปนฺนาย วิปสฺสนาย ตํ วิโนเทตฺวาฯ

สํสุมารปติเตนาติ กุมฺภีเลน วิย ภูมิยํ อุเรน นิปชฺชเนนฯ ปญฺญาย สีลํ โธวิตฺวาติ อขณฺฑาทิภาวาปาทเนน สีลํ อาทิมชฺฌปริโยสาเนสุ ปญฺญาย สุวิโสธิตํ กตฺวาฯ

[318] ‘‘กสฺมา อาหา’’ติ อุปริเทสนาย การณํ ปุจฺฉติฯ ลชฺชา นาม ‘‘สีลสฺส ชาติยา จ คุณโทสปกาสเนน สมเณน โคตเมน ปุจฺฉิตปญฺหํ วิสฺสชฺเชสี’’ติ ปริสาย ปญฺญาตตาฯ เอตฺตกปรมาติ เอตฺตกอุกฺกํสโกฏิกา ปญฺจ สีลานิ, เวทตฺตยวิภาวนํ ปญฺญญฺจ ลกฺขณาทิโต นิทฺธาเรตฺวา ชานนํ นตฺถิ, เกวลํ ตตฺถ วจีปรมา มยนฺติ ทสฺเสตีติ อาห ‘‘สีลปญฺญาณนฺติ วจนเมว ปรมํ อมฺหาก’’นฺติฯ ‘‘อยํ ปน วิเสโส’’ติ อิทํ นิยฺยาตนาเปกฺขํ สีลนิทฺเทเส, เตนาห ‘‘สีลมิจฺเจว นิยฺยาติต’’นฺติฯ สามญฺญผเล ปน ‘‘สามญฺญผล’’ มิจฺเจว นิยฺยาติตํ, ปญฺญานิทฺเทเส ปน ฌานปญฺญํ อธิฏฺฐานํ กตฺวา วิปสฺสนาปญฺญาวเสเนว ปญฺญานิยฺยาตนํ กตํ, เตนาห ‘‘ปฐมชฺฌานาทีนี’’ติฯ

โสณทณฺฑอุปาสกตฺตปฏิเวทนากถาวณฺณนา

[321-2] นตฺตาติ ปุตฺตปุตฺโตฯ อคารวํ นาม นตฺถิ, น จายํ ภควติ อคารเวน ‘‘อหญฺเจว โข ปนา’’ติอาทิมาห, อถ โข อตฺตลาภปริหานิภเยนฯ อยญฺหิ ยถา ตถา อตฺตโน มหาชนสฺส สมฺภาวนํ อุปฺปาเทตฺวา โกหญฺเญน ปเร วิมฺหาเปตฺวา ลาภุปฺปาทํ นิชิคิสนฺโต วิจรติ, ตสฺมา ตถา อโวจ, เตนาห ‘‘อิมินา กิรา’’ติอาทิฯ

ตงฺขณานุรูปายาติ ยาทิสี ตทา ตสฺส อชฺฌาสยปฺปวตฺติ, ตทนุรูปายาติ อตฺโถฯ ตสฺส ตทา ตาทิสสฺส วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิตสฺส ญาณสฺส ปริปากสฺส อภาวโต เกวลํ อพฺภุทยนิสฺสิโต เอว อตฺโถ ทสฺสิโตติ อาห ‘‘ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกมตฺถํ สนฺทสฺเสตฺวา’’ติ, ปจฺจกฺขโต วิภาเวตฺวาติ อตฺโถฯ กุสเล ธมฺเมติ เตภูมเก กุสเล ธมฺเม, ‘‘จตุภูมเก’’ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติเยว, เตเนวาห ‘‘อายติํ นิพฺพานตฺถาย วาสนาภาคิยา วา’’ติฯ ตตฺถาติ กุสลธมฺเม ยถา สมาทปิเตฯ นฺติ พฺราหฺมณํ สมุตฺเตเชตฺวาติ สมฺมเทว อุปรูปริ นิสาเนตฺวา ปุญฺญกิริยาย ติกฺขวิสทภาวํ อาปาเทตฺวาฯ