เมนู

ยสฺมา ภควโต โกโสหิตํ สพฺพพุทฺธานํ อาเวณิกํ อญฺเญหิ อสาธารณํ วตฺถคุยฺหํ สุวิสุทฺธกญฺจนมณฺฑลสนฺนิกาสํ, อตฺตโน สณฺฐานสนฺนิเวสสุนฺทรตาย อาชาเนยฺยคนฺธหตฺถิโน วรงฺคปรมจารุภาวํ, วิกสมานตปนิยารวินฺทสมุชฺชลเกสราวตฺตวิลาสํ, สญฺฌาปภานุรญฺชิตชลวนนฺตราภิลกฺขิตสมฺปุณฺณจนฺทมณฺฑลโสภญฺจ อตฺตโน สิริยา อภิภุยฺย วิราชติ, ยํ พาหิรพฺภนฺตรมเลหิ อนุปกฺกิลิฏฺฐตาย, จิรกาลํ สุปริจิตพฺรหฺมจริยาธิการตาย, สุสณฺฐิตสณฺฐานสมฺปตฺติยา จ , โกปีนมฺปิ สนฺตํ อโกปีนเมว, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ภควโต หี’’ติอาทิฯ ปหูตภาวนฺติ ปุถุลภาวํฯ เอตฺเถว หิ ตสฺส สํสโย, ตนุมุทุสุกุมารตาทีสุ ปนสฺส คุเณสุ วิจารณา เอว นาโหสิฯ

[288] หิริกรโณกาสนฺติ หิริยิตพฺพฏฺฐานํฯ ฉายนฺติ ปฏิพิมฺพํฯ กถํ กีทิสนฺติ อาห ‘‘อิทฺธิยา’’ติอาทิฯ ฉายารูปกมตฺตนฺติ ภควโต ปฏิพิมฺพรูปํฯ ตญฺจ โข พุทฺธสนฺตานโต วินิมุตฺตตฺตา รูปกมตฺตํ ภควโต สรีรวณฺณสณฺฐานาวยวํ อิทฺธิมยํ พิมฺพกมตฺตํฯ ตํ ปน รูปกมตฺตํ ทสฺเสนฺโต ภควา ยถา อตฺตโน พุทฺธรูปํ น ทิสฺสติ, ตถา กตฺวา ทสฺเสติฯ นินฺเนตฺวาติ นีหริตฺวาฯ กลฺโลสีติ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเน กุสโล เฉโก อสิฯ ตถากรเณนาติ กถินสูจิํ วิย กรเณนฯ เอตฺถาติ ปหูตชิวฺหายฯ มุทุภาโว ปกาสิโต อมุทุโน ฆนสุขุมภาวาปาทนตฺถํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ทีฆภาโว, ตนุภาโว จาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[291] ‘‘อตฺถจรเกนา’’ติ อิมินา พฺยติเรกมุเขน อนตฺถจรกตํเยว วิภาเวติฯ น อญฺญตฺราติ น อญฺญสฺมิํ สุคติยนฺติ อตฺโถฯ อุปเนตฺวา อุปเนตฺวาติ ตํ ตํ โทสํ อุปเนตฺวา อุปเนตฺวา, เตนาห ‘‘สุฏฺฐุทาสาทิภาวํ อาโรเปตฺวา’’ติฯ ปาเตสีติ ปวฏฺฏนวเสน ปาเตสิฯ

โปกฺขรสาติพุทฺธูปสงฺกมนวณฺณนา

[293-6] อาคมา นูติ อาคโต นุฯ โขติ นิปาตมตฺตํฯ อิธาติ เอตฺถ, ตุมฺหากํ สนฺติกนฺติ อตฺโถฯ อธิวาเสตูติ สาทิยตุ, ตํ ปน สาทิยนํ มนสา สมฺปฏิคฺคโห โหตีติ อาห ‘‘สมฺปฏิจฺฉตู’’ติฯ

[297] ยาวทตฺถนฺติ ยาว อตฺโถ, ตาว โภชเนน ตทา กตนฺติ อตฺโถฯ โอณิตฺตนฺติ อามิสาปนยเนน สุจิกตํ, เตนาห ‘‘หตฺเถ จ ปตฺตญฺจ โธวิตฺวา’’ติฯ

[298] อนุปุพฺพิํ กถนฺติ อนุปุพฺพํ กเถตพฺพกถํ, เตนาห ‘‘อนุปฏิปาฏิกถ’’นฺติฯ กา ปน สา? ทานาทิกถาติ อาห ‘‘ทานานนฺตรํ สีล’’นฺติอาทิฯ

เตน ทานกถา ตาว ปจุรชเนสุปิ ปวตฺติยา สพฺพสาธารณตฺตา, สุกรตฺตา, สีเล ปติฏฺฐานสฺส อุปายภาวโต จ อาทิโต กเถตพฺพาฯ ปริจฺจาคสีโล หิ ปุคฺคโล ปริคฺคหิตวตฺถูสุ นิสฺสงฺคภาวโต สุเขเนว สีลานิ สมาทิยติ, ตตฺถ จ สุปฺปติฏฺฐิโต โหติฯ สีเลน ทายกปฏิคฺคาหกสุทฺธิโต ปรานุคฺคหํ วตฺวา ปรปีฬานิวตฺติวจนโต, กิริยธมฺมํ วตฺวา อกิริยธมฺมวจนโต, โภคสมฺปตฺติเหตุํ วตฺวา ภวสมฺปตฺติเหตุวจนโต จ ทานกถานนฺตรํ สีลกถา กเถตพฺพา, ตญฺเจ ทานสีลํ วฏฺฏนิสฺสิตํ, อยํ ภวสมฺปตฺติ ตสฺส ผลนฺติ ทสฺสนตฺถํ อิเมหิ จ ทานสีลมเยหิ ปณีตปณีตตราทิเภทภินฺเนหิ ปุญฺญกิริยวตฺถูหิ เอตา จาตุมหาราชิกาทีสุ ปณีตปณีตตราทิเภทภินฺนา อปริเมยฺยา ทิพฺพโภคสมฺปตฺติโย ลทฺธพฺพาติ ทสฺสนตฺถํ ตทนนฺตรํ สคฺคกถาฯ สฺวายํ สคฺโค ราคาทีหิ อุปกฺกิลิฏฺโฐ, สพฺพถานุปกฺกิลิฏฺโฐ อริยมคฺโคติ ทสฺสนตฺถํ สคฺคานนฺตรํ มคฺโค กเถตพฺโพฯ มคฺคญฺจ กเถนฺเตน ตทธิคมุปายสนฺทสฺสนตฺถํ สคฺคปริยาปนฺนาปิ, ปเคว อิตเร สพฺเพปิ กามา นาม พหฺวาทีนวา อนิจฺจา อทฺธุวา วิปริณามธมฺมาติ กามานํ อาทีนโว, หีนา คมฺมา โปถุชฺชนิกา อนริยา อนตฺถสญฺหิตาติ เตสํ โอกาโร ลามกภาโว, สพฺเพปิ ภวา กิเลสานํ วตฺถุภูตาติ ตตฺถ สํกิเลโส, สพฺพสํกิเลสวิปฺปมุตฺตํ นิพฺพานนฺติ เนกฺขมฺเม อานิสํโส จ กเถตพฺโพติ อยมตฺโถ โพธิโตติ เวทิตพฺโพฯ มคฺโคติ เจตฺถ อิติ-สทฺเทน อาทิอตฺถทีปนโต ‘‘กามานํ อาทีนโว’’ติ เอวมาทีนํ สงฺคโหติ เอวมยํ อตฺถวณฺณนา กตาติ เวทิตพฺพาฯ ‘‘ตสฺส อุปฺปตฺติอาการทสฺสนตฺถ’’นฺติ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ มคฺคญาณํ อสงฺขตธมฺมารมฺมณํ, น สงฺขตธมฺมารมฺมณนฺติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘ตญฺหี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปฏิวิชฺฌนฺตนฺติ อสมฺโมหปฏิเวธวเสน ปฏิวิชฺฌนฺตํ, เตนาห ‘‘กิจฺจวเสนา’’ติฯ

โปกฺขรสาติอุปาสกตฺตปฏิเวทนากถาวณฺณนา

[299] เอตฺถ จ ‘‘ทิฏฺฐธมฺโม’’ติอาทิ ปาฬิยํ ทสฺสนํ นาม ญาณทสฺสนโต อญฺญมฺปิ อตฺถิ, ตนฺนิวตฺตนตฺถํ ‘‘ปตฺตธมฺโม’’ติ วุตฺตํฯ ปตฺติ จ ญาณสมฺปตฺติโต อญฺญมฺปิ วิชฺชตีติ ตโต วิเสสทสฺสนตฺถํ ‘‘วิทิตธมฺโม’’ติ วุตฺตํฯ สา ปเนสา วิทิตธมฺมตา เอกเทสโตปิ โหตีติ นิปฺปเทสโต วิทิตภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปริโยคาฬฺหธมฺโม’’ติ วุตฺตํฯ เตนสฺส สจฺจาภิสมฺโพธํเยว ทีเปติฯ มคฺคญาณญฺหิ เอกาภิสมยวเสน ปริญฺญาทิกิจฺจํ สาเธนฺตํ นิปฺปเทเสน จตุสจฺจธมฺมํ สมนฺตโต โอคาฬฺหํ นาม โหติ, เตนาห ‘‘ทิฏฺโฐ อริยสจฺจธมฺโม เอเตนาติ ทิฏฺฐธมฺโม’’ติฯ ติณฺณา วิจิกิจฺฉาติ สปฺปฏิภยกนฺตารสทิสา โสฬสวตฺถุกา, อฏฺฐวตฺถุกา จ ติณฺณา วิติณฺณา วิจิกิจฺฉาฯ วิคตา กถงฺกถาติ ปวตฺติอาทีสุฯ ‘‘เอวํ นุ โข, น นุ โข’’ติ เอวํ ปวตฺติกา วิคตา สมุจฺฉินฺนา กถงฺกถาฯ เวสารชฺชปฺปตฺโตติ สารชฺชกรานํ ปาปธมฺมานํ ปหีนตฺตา, ตปฺปฏิปกฺเขสุ จ สีลาทิคุเณสุ สุปฺปติฏฺฐิตตฺตา เวสารชฺชํ วิสารทภาวํ เวยฺยตฺติยํ ปตฺโต อธิคโตฯ สายํ เวสารชฺชปฺปตฺติ สุปฺปติฏฺฐิตภาโวติ กตฺวา อาห ‘‘สตฺถุสาสเน’’ติฯ อตฺตนา ปจฺจกฺขโต ทิฏฺฐตฺตา อธิคตตฺตา น ปรํ ปจฺเจติ, น ตสฺส ปโร ปจฺเจตพฺโพ อตฺถีติ อปรปฺปจฺจโยฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ อวุตฺตํ, ตํ ปรโต อาคมิสฺสติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อมฺพฏฺฐสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ