ตสฺมา ตตฺถ อวสราภาวโต อิเธว รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานานนฺตรเมว ทสฺสิตํ วิปสฺสนาญาณํฯ ยสฺมา จาติ จ-สทฺโท สมุจฺจยตฺโถ, เตน น เกวลํ ตเทว, อถ โข อิทมฺปิ การณํ วิปสฺสนาญาณสฺส อิเธว ทสฺสเนติ อิมมตฺถํ ทีเปติฯ ทิพฺเพน จกฺขุนา เภรวมฺปิ รูปํ ปสฺสโตติ เอตฺถ ‘‘อิทฺธิวิธญาเณน เภรวํ รูปํ นิมฺมินิตฺวา จกฺขุนา ปสฺสโต’’ติปิ วตฺตพฺพํ, เอวมฺปิ อภิญฺญาลาภิโน อปริญฺญาตวตฺถุกสฺส ภยํ สนฺตาโส อุปฺปชฺชติฯ อุจฺจาวาลิกวาสิ มหานาคตฺเถรสฺส วิยฯ ปาฏิเยกฺกํ สนฺทิฏฺฐิกํ สามญฺญผลํฯ เตนาห ภควา –

‘‘ยโต ยโต สมฺมสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ลภตี ปีติปาโมชฺชํ, อมตํ ตํ วิชานต’’นฺติอาทิฯ (ธ. ป. 374);

มโนมยิทฺธิญาณกถาวณฺณนา

[236-7] มเนน นิพฺพตฺติตนฺติ อภิญฺญามเนน นิพฺพตฺติตํฯ หตฺถปาทาทิ องฺเคหิ จ กปฺปรชณฺณุอาทิ ปจฺจงฺเคหิ จฯ สณฺฐานวเสนาติ กมลทลาทิสทิสสณฺฐานมตฺตวเสน, น รูปาภิฆาตารหภูตปฺปสาทิอินฺทฺริยวเสนฯ สพฺพากาเรหีติ วณฺณสณฺฐานอวยววิเสสาทิสพฺพากาเรหิฯ เตน อิทฺธิมตาฯ สทิสภาวทสฺสนตฺถเมวาติ สณฺฐานโตปิ วณฺณโตปิ อวยววิเสสโตปิ สทิสภาวทสฺสนตฺถเมวฯ สชาติยํ ฐิโต, น นาคิทฺธิยา อญฺญชาติรูโปฯ

อิทฺธิวิธญาณาทิกกถาวณฺณนา

[239] สุปริกมฺมกตมตฺติกาทโย วิย อิทฺธิวิธญาณํ วิกุพฺพนกิริยาย นิสฺสยภาวโตฯ

[241] สุขนฺติ อกิจฺเฉน, อกสิเรนาติ อตฺโถฯ

[243] มนฺโท อุตฺตานเสยฺยกทารโกปิ ‘‘ทหโร’’ติ วุจฺจตีติ ตโต วิเสสนตฺถํ ‘‘ยุวา’’ติ วุตฺตํฯ ยุวาปิ โกจิ อนิจฺฉนโก อมณฺฑนชาติโก โหตีติ ตโต วิเสสนตฺถํ ‘‘มณฺฑนกชาติโก’’ติอาทิ วุตฺตํ, เตนาห ‘‘ยุวาปีติ’’อาทิฯ กาฬติลปฺปมาณา พินฺทโว กาฬติลกานิ กาฬา วา กมฺมาสา, ติลปฺปมาณา พินฺทโว ติลกานิฯ วงฺคํ นาม วิยงฺคํฯ โยพฺพนปีฬกาทโย มุขทูสิปีฬกาฯ