[193] ปาติโมกฺขสํวรสํวุโตติ ปาติโมกฺขสํวเรน ปิหิตกายวจีทฺวาโร, ตถาภูโต จ ยสฺมา เตน สํวเรน อุเปโต นาม โหติ , ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ปาติโมกฺขสํวเรน สมนฺนาคโต’’ติฯ ‘‘อาจารโคจรสมฺปนฺโน’’ติอาทิ ตสฺเสว ปาติโมกฺขสํวรสมนฺนาคมสฺส ปจฺจยทสฺสนํฯ อปฺปมตฺตเกสูติ อสญฺจิจฺจ อาปนฺนอนุขุทฺทเกสุ เจว สหสา อุปฺปนฺนอกุสลจิตฺตุปฺปาเทสุ จฯ ภยทสฺสาวีติ ภยทสฺสนสีโลฯ สมฺมา อาทิยิตฺวาติ สกฺกจฺจํ ยาวชีวํ อวีติกฺกมวเสน อาทิยิตฺวาฯ ตํ ตํ สิกฺขาปทนฺติ ตํ ตํ สิกฺขาโกฏฺฐาสํฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ‘‘ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต’’ติ ปาเฐฯ สงฺเขโปติ สงฺเขปวณฺณนาฯ วิตฺถาโร วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 1.14) วุตฺโต, ตสฺมา โส ตตฺถ, ตํสํวณฺณนาย (วิสุทฺธิ. ฏี. 1.14) จ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ

อาจารโคจรคฺคหเณเนวาติ ‘‘อาจารโคจรสมฺปนฺโน’’ติ วจเนเนวฯ เตนาห ‘‘กุสเล กายกมฺมวจีกมฺเม คหิเตปี’’ติฯ อธิกวจนํ อญฺญมตฺถํ โพเธตีติ กตฺวา ตสฺส อาชีวปาริสุทฺธิสีลสฺส อุปฺปตฺติทฺวารทสฺสนตฺถํ…เป.… กุสเลนาติ วุตฺตํ, สพฺพโส อเนสนปฺปหาเนน อนวชฺเชนาติ อตฺโถฯ ยสฺมา ‘‘กตเม จ ถปติ กุสลา สีลา กุสลํ กายกมฺมํ กุสลํ วจีกมฺม’’นฺติ (ม. นิ. 2.265) สีลสฺส กุสลกายวจีภาวํ ทสฺเสตฺวา ‘‘อาชีวปริสุทฺธมฺปิ โข อหํ ถปติ สีลสฺมิํ วทามี’’ติ (ม. นิ. 2.265) เอวํ ปวตฺตาย มุณฺฑิกสุตฺตเทสนาย ‘‘กายกมฺมวจีกมฺเมน สมนฺนาคโต กุสเลน, ปริสุทฺธาชีโว’’ติ อยํ เทสนา เอกสงฺคหา อญฺญทตฺถุ สํสนฺทติ สเมตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘มุณฺฑิกสุตฺตวเสน วา เอวํ วุตฺต’’นฺติฯ สีลสฺมิํ วทามีติ ‘‘สีล’’นฺติ วทามิ, ‘‘สีลสฺมิํ อนฺโตคธํ ปริยาปนฺน’’นฺติ วทามีติ วา อตฺโถฯ ปริยาทานตฺถนฺติ ปริคฺคหตฺถํฯ

ติวิเธน สีเลนาติ จูฬสีลํ มชฺฌิมสีลํ มหาสีลนฺติ เอวํ ติวิเธน สีเลนฯ มนจฺฉฏฺเฐสุ อินฺทฺริเยสุ, น กายปญฺจเมสุฯ ยถาลาภยถาพลยถาสารุปฺปปฺปการวเสน ติวิเธน สนฺโตเสนฯ

จูฬมชฺฌิมมหาสีลวณฺณนา

[194-211] ‘‘สีลสฺมิ’’นฺติ อิทํ นิทฺธารเณ ภุมฺมนฺติ อาห ‘‘เอกํ สีลํ โหตีติ อตฺโถ’’ติฯ อยเมว อตฺโถติ ปจฺจตฺตวจนตฺโถ เอวฯ พฺรหฺมชาเลติ พฺรหฺมชาลวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.7)ฯ

[212] อตฺตานุวาทปรานุวาททณฺฑภยาทีนิ อสํวรมูลกานิฯ สีลสฺสาสํวรโตติ สีลสฺส อสํวรณโต, สีลสํวราภาวโตติ อตฺโถฯ ภเวยฺยาติ อุปฺปชฺเชยฺยฯ ยถาวิธานวิหิเตนาติ ยถาวิธานสมฺปาทิเตนฯ อวิปฺปฏิสาราทินิมิตฺตํ อุปฺปนฺนเจตสิกสุขสมุฏฺฐาเนหิ ปณีตรูเปหิ ผุฏฺฐสรีรสฺส อุฬารํ กายิกํ สุขํ ภวตีติ อาห ‘‘อวิปฺปฏิสาร…เป.… ปฏิสํเวเทตี’’ติฯ

อินฺทฺริยสํวรกถาวณฺณนา

[213] วิเสโส กมฺมตฺถาเปกฺขตาย สามญฺญสฺส น เตหิ ปริจตฺโตติ อาห ‘‘จกฺขุ-สทฺโท กตฺถจิ พุทฺธจกฺขุมฺหิ วตฺตตี’’ติฯ วิชฺชมานเมว หิ อภิเธยฺเย วิเสสตฺถํ วิเสสนฺตรนิวตฺตนวเสน วิเสสสทฺโท วิภาเวติ, น อวิชฺชมานํฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ อญฺเญหิ อสาธารณํ พุทฺธานํเยว จกฺขุทสฺสนนฺติ พุทฺธจกฺขุ, อาสยานุสยญาณํ, อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณญฺจฯ สมนฺตโต สพฺพโส ทสฺสนฏฺเฐน สมนฺตจกฺขุ, สพฺพญฺญุตญฺญาณํฯ อริยมคฺคตฺตยปญฺญาติ เหฏฺฐิเม อริยมคฺคตฺตเย ปญฺญาฯ อิธาติ ‘‘จกฺขุนา รูป’’นฺติ อิมสฺมิํ ปาเฐฯ อยํ จกฺขุ-สทฺโท ปสาท…เป.… วตฺตติ นิสฺสยโวหาเร นิสฺสิตสฺส วตฺตพฺพโต ยถาฯ ‘‘มญฺจา อุกฺกุฏฺฐิํ กโรนฺตี’’ติฯ อสมฺมิสฺสนฺติ กิเลสทุกฺเขน อโวมิสฺสํฯ เตนาห ‘‘ปริสุทฺธ’’นฺติ ฯ สติ หิ สุวิสุทฺเธ อินฺทฺริยสํวเร, ปธานภูตปาปธมฺมวิคเมน อธิจิตฺตานุโยโค หตฺถคโต เอวํ โหตีติ อาห ‘‘อธิจิตฺตสุขํ ปฏิสํเวเทตี’’ติฯ