เมนู

นิคณฺฐนาฏปุตฺตวาทวณฺณนา

[177] จตฺตาโร ยามา ภาคา จตุยามา, จตุยามา เอว จาตุยามา, ภาคตฺโถ หิ อิธ ยาม-สทฺโท ยถา ‘‘รตฺติยา ปฐโม ยาโม’’ติ ฯ โส ปเนตฺถ ภาโค สํวรลกฺขโณติ อาห ‘‘จาตุยามสํวุโตติ จตุโกฏฺฐาเสน สํวเรน สํวุโต’’ติฯ ปฏิกฺขิตฺตสพฺพสีโตทโกติ ปฏิกฺขิตฺตสพฺพสีโตทกปริโภโคฯ สพฺเพน ปาปวารเณน ยุตฺโตติ สพฺพปฺปกาเรน สํวรลกฺขเณน สมนฺนาคโตฯ ธุตปาโปติ สพฺเพน นิชฺชรลกฺขเณน ปาปวารเณน วิธุตปาโปฯ ผุฏฺโฐติ อฏฺฐนฺนมฺปิ กมฺมานํ เขปเนน โมกฺขปฺปตฺติยา กมฺมกฺขยลกฺขเณน สพฺเพน ปาปวารเณน ผุฏฺโฐ ตํ ปตฺวา ฐิโตฯ โกฏิปฺปตฺตจิตฺโตติ โมกฺขาธิคเมเนว อุตฺตมมริยาทปฺปตฺตจิตฺโตฯ ยตตฺโตติ กายาทีสุ อินฺทฺริเยสุ สํยเมตพฺพสฺส อภาวโต สํยตจิตฺโตฯ สุปฺปติฏฺฐิตจิตฺโตติ นิสฺเสสโต สุฏฺฐุ ปติฏฺฐิตจิตฺโตฯ สาสนานุโลมํ นาม ปาปวารเณน ยุตฺตตาฯ เตนาห ‘‘ธุตปาโป’’ติอาทิฯ อสุทฺธลทฺธิตายาติ ‘‘อตฺถิ ชีโว, โส จ สิยา นิจฺโจ, สิยา อนิจฺโจ’’ติ เอวมาทิอสุทฺธลทฺธิตาย สพฺพาติ กมฺมปกติวิภาคาทิวิสยา สพฺพา นิชฺฌานกฺขนฺติโยฯ ทิฏฺฐิเย วาติ มิจฺฉาทิฏฺฐิโย เอว ชาตาฯ

สญฺจยเพลฏฺฐปุตฺตวาทวณฺณนา

[179-181] อมราวิกฺเขเป วุตฺตนโย เอวาติ พฺรหฺมชาเล อมราวิกฺเขปวาทสํวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.61-63) วุตฺตนโย เอว วิกฺเขปพฺยากรณภาวโต, ตเถว เจตฺถ วิกฺเขปวาทสฺส อาคตตฺตาฯ

ปฐมสนฺทิฏฺฐิกสามญฺญผลวณฺณนา

[183] ยถา เต รุจฺเจยฺยาติ อิทานิ มยา ปุจฺฉิยมาโน อตฺโถ ยถา ตว จิตฺเต โรเจยฺยฯ ฆรทาสิยา กุจฺฉิสฺมิํ ชาโต อนฺโตชาโตฯ ธเนน กีโต ธนกฺกีโตฯ พนฺธคฺคาหคหิโต กรมรานีโตฯ สามนฺติ สยเมวฯ ทาสพฺยนฺติ ทาสภาวํฯ โกจิ ทาโสปิ สมาโน อลโส กมฺมํ อกโรนฺโต ‘‘กมฺมกาโร’’ติ น วุจฺจตีติ อาห ‘‘อนลโส กมฺมกรณสีโลเยวา’’ติฯ ปฐมเมวาติ อาสนฺนตรฏฺฐานูปสงฺกมนโต ปเคว ปุเรตรเมวฯ ปจฺฉาติ สามิกสฺส นิปชฺชาย ปจฺฉาฯ สยนโต อวุฏฺฐิเตติ รตฺติยา วิภายนเวลาย เสยฺยโต อวุฏฺฐิเตฯ ปจฺจูสกาลโต ปฏฺฐายาติ อตีตาย รตฺติยา ปจฺจูสกาลโต ปฏฺฐายฯ ยาว สามิโน รตฺติํ นิทฺโทกฺกมนนฺติ อปราย ปโทสเวลายํ ยาว นิทฺโทกฺกมนํฯ กิํ การนฺติ กิํ กรณียํ, กิํการภาวโต ปุจฺฉิตฺวา กาตพฺพเวยฺยาวจฺจนฺติ อตฺโถฯ

เทโว วิยาติ อาธิปจฺจปริวาราทิสมฺปตฺติสมนฺนาคโต ปธานเทโว วิยฯ โส วตสฺสาหนฺติ โส วต อสฺสํ อหํฯ โส ราชา วิย อหมฺปิ ภเวยฺยํ, กถํ ปุญฺญานิ กเรยฺยํ, ยทิ ปุญฺญานิ อุฬารานิ กเรยฺยนฺติ โยชนาฯ ‘‘โส วตสฺส’สฺส’’นฺติ ปาเฐ โส ราชา อสฺส อหํ อสฺสํ วต, ยทิ ปุญฺญานิ กเรยฺยนฺติ โยชนาฯ เตนาห ‘‘อยเมวตฺโถ’’ติฯ อสฺสนฺติ อุตฺตมปุริสปฺปโยเค อหํ-สทฺโท อปฺปยุตฺโตปิ ปยุตฺโต เอว โหติฯ ยาวชีวํ น สกฺขิสฺสามิ ทาตุนฺติ ยาวชีวํ ทานตฺถาย อุสฺสาหํ กโรนฺโตปิ ยํ ราชา เอกํ ทิวสํ เทติ , ตโต สตภาคมฺปิ ทาตุํ น สกฺขิสฺสามิฯ ตสฺมา ปพฺพชิสฺสามีติ ปพฺพชฺชายํ อุสฺสาหํ กตฺวาติ โยชนาฯ

กาเยน สํวุโตติ กาเยน สํวริตพฺพํ กายทฺวาเรน ปวตฺตนกํ ปาปธมฺมํ สํวริตฺวา วิหเรยฺยาติ อยเมตฺถ อตฺโถติ อาห ‘‘กาเยน ปิหิโต หุตฺวา’’ติอาทิฯ ฆาสจฺฉาทเนน ปรมตายาติ ฆาสจฺฉาทนปริเยสเน สลฺเลขวเสน ปรมตาย, อุกฺกฏฺฐภาเว สณฺฐิโต ฆาสจฺฉาทนเมว วา ปรมํ ปรา โกฏิ เอตสฺส, น ตโต ปรํ กิญฺจิ อามิสชาตํ ปริเยสติ ปจฺจาสิสติ จาติ ฆาสจฺฉาทนปรโม, ตพฺภาโว ฆาสจฺฉาทนปรมตา, ตสฺสา ฆาสจฺฉาทนปรมตายฯ วิเวกฏฺฐกายานนฺติ คณสงฺคณิกโต ปวิวิตฺเต ฐิตกายานํฯ เนกฺขมฺมาภิรตานนฺติ ฌานาภิรตานํฯ ตาย เอว ฌานาภิรติยา ปรมํ อุตฺตมํ โวทานํ วิสุทฺธิํ ปตฺตตาย ปรมโวทานปฺปตฺตานํฯ กิเลสูปธิอภิสงฺขารูปธีนํ อจฺจนฺตวิคเมน นิรุปธีนํฯ วิสงฺขารคตานนฺติ อธิคตนิพฺพานานํฯ เอตฺถ จ ปฐโม วิเวโก อิตเรหิ ทฺวีหิ วิเวเกหิ สหาปิ ปตฺตพฺโพ วินาปิ, ตถา ทุติโยฯ ตติโย ปน อิตเรหิ ทฺวีหิ สเหว ปตฺตพฺโพ, น วินาติ ทฏฺฐพฺพํฯ คเณ ชนสมาคเม สนฺนิปตนํ คณสงฺคณิกา, ตํ ปหาย เอโก วิหรติ จรติ ปุคฺคลวเสน อสหายตฺตาฯ จิตฺเต กิเลสานํ สนฺนิปตนํ จิตฺตกิเลสสงฺคณิกา, ตํ ปหาย เอโก วิหรติ กิเลสวเสน อสหายตฺตาฯ