มกฺขลิโคสาลวาทวณฺณนา

[168] อุภเยนาติ เหตุปจฺจยปฏิเสธนวจเนนฯ สํกิเลสปจฺจยนฺติ สํกิลิสฺสนสฺส มลีนภาวสฺส การณํฯ วิสุทฺธิปจฺจยนฺติ สงฺกิกิเลสโต วิสุทฺธิยา โวทานสฺส การณํฯ อตฺตกาโรติ เตน เตน สตฺเตน อตฺตนา กาตพฺพกมฺมํ อตฺตนา นิปฺผาเทตพฺพปโยโคฯ ปรการนฺติ ปรสฺส วาหสา อิชฺฌนกปโยชนํฯ เตนาห ‘‘เยนา’’ติอาทิฯ มหาสตฺตนฺติ อนฺติมภวิกํ มหาโพธิสตฺตํ, ปจฺเจกโพธิสตฺตสฺสปิ เอตฺเถว สงฺคโห เวทิตพฺโพฯ มนุสฺสโสภคฺยตนฺติ มนุสฺเสสุ สุภคภาวํฯ เอวนฺติ วุตฺตปฺปกาเรนฯ กมฺมวาทสฺส กิริยวาทสฺส ปฏิกฺขิปเนน ‘‘อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปาก’’นฺติอาทิ (อ. นิ. 4.232) นยปฺปวตฺเต ชินจกฺเก ปหารํ เทติ นามฯ นตฺถิ ปุริสกาเรติ ยถาวุตฺตอตฺตการปรการาภาวโต เอว สตฺตานํ ปจฺจตฺตปุริสกาโร นาม โกจิ นตฺถีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘เยนา’’ติอาทิฯ นตฺถิ พลนฺติ สตฺตานํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกนิพฺพานสมฺปตฺติอาวหํ พลํ นาม กิญฺจิ นตฺถิฯ เตนาห ‘‘ยมฺหี’’ติอาทิฯ นิทสฺสนมตฺตญฺเจตํ, สํกิเลสิกมฺปิ จายํ พลํ ปฏิกฺขิปเตวฯ ยทิ วีริยาทีนิ ปุริสการเววจนานิ, กสฺมา วิสุํ คหณนฺติ อาห ‘‘อิทํ โน วีริเยนา’’ติอาทิฯ สทฺทตฺถโต ปน ตสฺสา ตสฺสา กิริยาย อุสฺสนฺนฏฺเฐน พลํฯ สูรวีรภาวาวหฏฺเฐน วีริยํฯ ตเทว ทฬฺหภาวโต, โปริสธุรํ วหนฺเตน ปวตฺเตตพฺพโต จ ปุริสถาโมฯ ปรํ ปรํ ฐานํ อกฺกมนปฺปวตฺติยา ปุริสปรกฺกโมติ วุตฺโตติ เวทิตพฺพํฯ

สตฺตโยคโต รูปาทีสุ สตฺตวิสตฺตตาย สตฺตาฯ ปาณนโต อสฺสสนปสฺสสนวเสน ปวตฺติยา ปาณาฯ เต ปน โส เอกินฺทฺริยาทิวเสน วิภชิตฺวา วทตีติ อาห ‘‘เอกินฺทฺริโย’’ติอาทิฯ อณฺฑโกสาทีสุ ภวนโต ‘‘ภูตา’’ติ วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘อณฺฑโกส…เป.… วทตี’’ติ ฯ ชีวนโต ปาณํ ธาเรนฺตา วิย วฑฺฒนโต ชีวาฯ เตนาห ‘‘สาลิยวา’’ติอาทิฯ นตฺถิ เอเตสํ สํกิเลสวิสุทฺธีสุ วโสติ อวสาฯ นตฺถิ เนสํ พลํ วีริยํ จาติ อพลา อวีริยาฯ นิยตาติ อจฺเฉชฺชสุตฺตาวุตาเภชฺชมณิโน วิย นิยตปฺปวตฺติตาย คติชาติพนฺธาปวคฺควเสน นิยาโมฯ ตตฺถ ตตฺถ คมนนฺติ ฉนฺนํ อภิชาตีนํ ตาสุ ตาสุ คตีสุ อุปคมนํ สมวาเยน สมาคโมฯ สภาโวเยวาติ ยถา กณฺฏกสฺส ติขิณตา, กปิตฺถผลานํ ปริมณฺฑลตา, มิคปกฺขีนํ วิจิตฺตาการตา, เอวํ สพฺพสฺสาปิ โลกสฺส เหตุปจฺจเยน วินา ตถา ตถา ปริณาโม อยํ สภาโว เอว อกิตฺติโมเยวฯ เตนาห ‘‘เยน หี’’ติอาทิฯ ฉฬาภิชาติโย ปรโต วิตฺถารียนฺติฯ ‘‘สุขญฺจ ทุกฺขญฺจ ปฏิสํเวเทนฺตี’’ติ วทนฺโต อทุกฺขมสุขภูมิํ สพฺเพน สพฺพํ น ชานาตีติ อุลฺลิงฺคนฺโต ‘‘อญฺญา อทุกฺขมสุขภูมิ นตฺถีติ ทสฺเสตี’’ติ อาหฯ

ปมุขโยนีนนฺติ มนุสฺสติรจฺฉานาทีสุ ขตฺติยพฺราหฺมณาทิสีหพฺยคฺฆาทิวเสน ปธานโยนีนํฯ สฏฺฐิสตานีติ ฉสหสฺสานิฯ ‘‘ปญฺจ จ กมฺมุโน สตานี’’ติ ปทสฺส อตฺถทสฺสนํ ‘‘ปญฺจกมฺมสตานิ จา’’ติฯ ‘‘เอเสว นโย’’ติ อิมินา ‘‘เกวลํ ตกฺกมตฺตเกน นิรตฺถกํ ทิฏฺฐิํ ทีเปตี’’ติ อิมเมวตฺถํ อติทิสติฯ