เมนู

2. สามญฺญผลสุตฺตวณฺณนา

ราชามจฺจกถาวณฺณนา

[150] ราชคเหติ เอตฺถ ทุคฺคชนปทฏฺฐานวิเสสสมฺปทาทิโยคโต ปธานภาเวน ราชูหิ คหิตนฺติ ราชคหนฺติ อาห ‘‘มนฺธาตุ…เป.… วุจฺจตี’’ติฯ ตตฺถ มหาโควินฺเทน มหาสตฺเตน ปริคฺคหิตํ เรณุอาทีหิ ราชูหิ ปริคฺคหิตเมว โหตีติ มหาโควินฺทคฺคหณํฯ มหาโควินฺโทติ มหานุภาโว เอโก ปุราตโน ราชาติ เกจิฯ ปริคฺคหิตตฺตาติ ราชธานีภาเวน ปริคฺคหิตตฺตาฯ ปกาเรติ นครมาปเนน รญฺญา การิตสพฺพเคหตฺตา ราชคหํ, คิชฺฌกูฏาทีหิ ปริกฺขิตฺตตฺตา ปพฺพตราเชหิ ปริกฺขิตฺตเคหสทิสนฺติปิ ราชคหํ, สมฺปนฺนภวนตาย ราชมานํ เคหนฺติ ปิ ราชคหํ, สํวิหิตารกฺขตาย อนตฺถาวหภาเวน อุปคตานํ ปฏิราชูนํ คหํ เคหภูตนฺติปิ ราชคหํ, ราชูหิ ทิสฺวา สมฺมา ปติฏฺฐาปิตตฺตา เตสํ คหํ เคหภูตนฺติปิ ราชคหํ, อารามรามเณยฺยกาทีหิ ราชเต, นิวาสสุขตาทินา สตฺเตหิ มมตฺตวเสน คยฺหติ, ปริคฺคยฺหตีติ วา ราชคหนฺติ เอทิเส ปกาเร โส ปเทโส ฐานวิเสสภาเวน อุฬารสตฺตปริโภโคติ อาห ‘‘ตํ ปเนต’’นฺติอาทิฯ เตสนฺติ ยกฺขานํฯ วสนวนนฺติ อาปานภูมิภูตํ อุปวนํฯ

อวิเสเสนาติ ‘‘ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ’’ (ม. นิ. 1.69; 3.75; วิภ. 508), ‘‘ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, (ที. นิ. 1.226; สํ. นิ. 2.152; อ. นิ. 4.123; ปารา. 11) ‘‘เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ’’, (ที. นิ. 1.556; 3.308; ม. นิ. 1.77, 459, 509; 2.309, 315, 451, 471; 3.230; วิภ. 642) ‘‘สพฺพนิมิตฺตานํ อมนสิการา อนิมิตฺตํ เจโตสมาธิํ สมาปชฺชิตฺวา วิหรตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.459) วิย สทฺทนฺตรสนฺนิธานสิทฺเธน วิเสสปรามสเนน วินาฯ อิริยาย กายิกกิริยาย ปวตฺตนูปายภาวโต ปโถติ อิริยาปโถฯ ฐานาทีนญฺหิ คตินิวตฺติ อาทิอวตฺถาหิ วินา น กญฺจิ กายิกกิริยํ ปวตฺเตตุํ สกฺกาฯ วิหรติ ปวตฺตติ เอเตน, วิหรณญฺจาติ วิหาโร, ทิพฺพภาวาวโห วิหาโร ทิพฺพวิหาโร, มหคฺคตชฺฌานานิฯ

เนตฺติยํ ปน ‘‘จตสฺโส อารุปฺปสมาปตฺติโย อาเนญฺชา วิหารา’’ติ วุตฺตํ ฯ ตํ ตาสํ เมตฺตาฌานาทีนํ พฺรหฺมวิหารตา วิย ภาวนาวิเสสภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อฏฺฐกถาสุ ปน ทิพฺพภาวาวหสามญฺญโต ตาปิ ‘‘ทิพฺพวิหารา’’ ตฺเวว วุตฺตาฯ หิตูปสํหาราทิวเสน ปวตฺติยา พฺรหฺมภูตา เสฏฺฐภูตา วิหาราติ พฺรหฺมวิหารา, เมตฺตาฌานาทิกาฯ อนญฺญสาธารณตฺตา อริยานํ วิหาราติ อริยวิหารา, จตสฺโสปิ ผลสมาปตฺติโยฯ สมงฺคีปริทีปนนฺติ สมงฺคิภาวปริทีปนํฯ อิริยาปถสมาโยคปริทีปนํ อิตรวิหารสมาโยคปริทีปนสฺส วิเสสวจนสฺส อภาวโต, อิริยาปถสมาโยคปริทีปนสฺส จ อตฺถสิทฺธตฺตาฯ วิหรตีติ เอตฺถ วิ-สทฺโท วิจฺเฉทตฺถโชตโน, หรตีติ เนติ, ปวตฺเตตีติ อตฺโถฯ ตตฺถ กสฺส เกน วิจฺฉินฺทนํ, กถํ กสฺส ปวตฺตนนฺติ อนฺโตลีนํ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘โส หี’’ติอาทิฯ

โคจรคามทสฺสนตฺถํ ‘‘ราชคเห’’ติ วตฺวา พุทฺธานํ อนุรูปนิวาสนฏฺฐานทสฺสนตฺถํ ‘‘อมฺพวเน’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อิทมสฺสา’’ติอาทิฯ เอตนฺติ เอตํ ‘‘ราชคเห’’ติ ภุมฺมวจนํ สมีปตฺเถ ‘‘คงฺคาย คาโว จรนฺติ, กูเป คคฺคกุล’’นฺติ จ ยถาฯ กุมาเรน ภโตติ กุมารภโต, โส เอว โกมารภจฺโจ ยถา ภิสคฺคเมว เภสชฺชํฯ โทสาภิสนฺนนฺติ วาตปิตฺตาทิวเสน อุสฺสนฺนโทสํฯ วิเรเจตฺวาติ โทสปโกปโต วิเวเจตฺวาฯ

อฑฺฒเตฬสหีติ อฑฺเฒน เตรสหิ อฑฺฒเตรสหิ ภิกฺขุสเตหิฯ ตานิ ปน ปญฺญาสาย อูนานิ เตรสภิกฺขุสตานิ โหนฺตีติ อาห ‘‘อฑฺฒสเตนา’’ติอาทิฯ

ราชตีติ ทิพฺพติ, โสภตีติ อตฺโถฯ รญฺเชตีติ รเมติฯ รญฺโญติ ปิตุ พิมฺพิสารรญฺโญฯ สาสนฏฺเฐน หิํสนฏฺเฐน สตฺตุฯ

ภาริเยติ ครุเก อญฺเญสํ อสกฺกุเณยฺเย วาฯ สุวณฺณสตฺถเกนาติ สุวณฺณมเยน สตฺถเกนฯ อโยมยญฺหิ รญฺโญ สรีรํ อุปเนตุํ อยุตฺตนฺติ วทติฯ สุวณฺณสตฺถเกนาติ วา สุวณฺณปริกฺขเตน สตฺถเกน พาหุํ ผาลาเปตฺวาติ สิราเวธวเสน พาหุํ ผลาเปตฺวา อุทเกน สมฺภินฺทิตฺวา ปาเยสิ เกวลสฺส โลหิตสฺส คพฺภินิตฺถิยา ทุชฺชีรภาวโตฯ ธุราติ ธุรภูตา, คณสฺส , โธรยฺหาติ อตฺโถฯ ธุรํ นีหรามีติ คณธุรํ คณพนฺธิยํ นิพฺพตฺเตมิฯ ‘‘ปุพฺเพ โข’’ติอาทิ ขนฺธกปาฬิ เอวฯ

โปตฺถนิยนฺติ ฉุริกํ, ยํ ‘‘นขร’’นฺติปิ [โปถนิกนฺติ ฉุริกํ, ยํ ขรนฺติปิ (สารตฺถ. ฏี. 3.339) โปถนิกนฺติ ฉุริกํ, ขรนฺติปิ (วิ. วิ. ฏี. 2.จูฬวคฺควณฺณนา 339)] วุจฺจติฯ ทิวา ทิวสฺสาติ ทิวสฺสปิ ทิวา, มชฺฌนฺหิกเวลายนฺติ อตฺโถฯ

ตสฺสา สรีรํ เลหิตฺวา ยาเปติ อตฺตูปกฺกเมน มรณํ น ยุตฺตนฺติฯ น หิ อริยสาวกา อตฺตานํ วินิปาเตนฺตีติฯ มคฺคผลสุเขนาติ มคฺคผลสุขาวเหน โสตาปตฺติมคฺคผลสุขูปสญฺหิเตน จงฺกเมน ยาเปติฯ เจติยงฺคเณติ คนฺธปุปฺผาทีหิ ปูชนฏฺฐานภูเต เจติยงฺคเณ นิสชฺชนตฺถายาติ ภิกฺขุสงฺฆนิสีทนตฺถายฯ จาตุมหาราชิกเทวโลเก…เป.… ยกฺโข หุตฺวา นิพฺพตฺติ ตตฺถ พหุลํ นิพฺพตฺตปุพฺพตาย จิรปริจิตนิกนฺติวเสนฯ

โขเภตฺวาติ ปุตฺตสิเนหสฺส พลวภาวโต, สหชาตปีติเวคสฺส จ สวิปฺผารตาย ตํสมุฏฺฐานรูปธมฺเมหิ ผรณวเสน สกลสรีรํ อาโลเฬตฺวาฯ เตนาห ‘‘อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ อฏฺฐาสี’’ติฯ ปิตุคุณนฺติ ปิตุ อตฺตนิ สิเนหคุณํฯ มุญฺจาเปตฺวาติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท ปการตฺโถ, เตน ‘‘อภิมารกปุริสเปสนาทิปฺปกาเรนา’’ติ วุตฺเต เอว ปกาเร ปจฺจามสติฯ วิตฺถารกถานโยติ อชาตสตฺตุปสาทนาทิวเสน วิตฺถารโต วตฺตพฺพาย กถาย นยมตฺตํฯ กสฺมา ปเนตฺถ วิตฺถารนยา กถา น วุตฺตาติ อาห ‘‘อาคตตฺตา ปน สพฺพํ น วุตฺต’’นฺติฯ

โกสลรญฺโญติ มหาโกสลรญฺโญฯ ปณฺฑิตาธิวจนนฺติ ปณฺฑิตเววจนํฯ วิทนฺตีติ ชานนฺติฯ เวเทน ญาเณน กรณภูเตน อีหติ ปวตฺตตีติ เวเทหิฯ

เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ทิวเสฯ อนสเนน วาติ วา-สทฺโท อนิยมตฺโถ, เตน เอกจฺจมโนทุจฺจริตทุสฺสีลฺยาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ ตถา หิ โคปาลกูโปสโถ อภิชฺฌาสหคตจิตฺตสฺส วเสน วุตฺโต, นิคณฺฐุโปสโถ โมสวชฺชาทิวเสนฯ ยถาห ‘‘โส เตน อภิชฺฌาสหคเตน เจตสา ทิวสํ อตินาเมตี’’ติ (อ. นิ. 1.71), ‘‘อิติ ยสฺมิํ สมเย สจฺเจ สมาทเปตพฺพา, มุสาวาเท ตสฺมิํ สมเย สมาทเปนฺตี’’ติ (อ. นิ. 1.71) จ อาทิฯ เอตฺถาติ อุโปสถสทฺเทฯ อตฺถุทฺธาโรติ วตฺตพฺพอตฺถานํ อุทฺธารณํฯ

นนุ จ อตฺถมตฺตํ ปติ สทฺทา อภินิวิสนฺตีติ น เอเกน สทฺเทน อเนเก อตฺถา อภิธียนฺตีติ? สจฺจเมตํ สทฺทวิเสเส อเปกฺขิเต, เตสํ ปน อตฺถานํ อุโปสถสทฺทวจนียตา สามญฺญํ อุปาทาย วุจฺจมาโน อยํ วิจาโร อุโปสถสทฺทสฺส อตฺถุทฺธาโรติ วุตฺโตฯ เหฏฺฐา ‘‘เอวํ เม สุต’’นฺติอาทีสุ อาคเต อตฺถุทฺธาเรปิ เอเสว นโยฯ กามญฺจ ปาติโมกฺขุทฺเทสาทิวิสโยปิ อุโปสถสทฺโท สามญฺญรูโป เอว วิเสสสทฺทสฺส อวาจกภาวโต, ตาทิสํ ปน สามญฺญํ อนาทิยิตฺวา อยมตฺโถ วุตฺโตติ เวทิตพฺพํฯ สีลสุทฺธิวเสน อุเปเตหิ สมคฺเคหิ วสียติ อนุฏฺฐียตีติ อุโปสโถ, ปาติโมกฺขุทฺเทโสฯ สมาทานวเสน อธิฏฺฐานวเสน วา อุเปจฺจ อริยวาสาทิอตฺถํ วสิตพฺพโต อุโปสโถ, สีลํฯ อนสนาทิวเสน อุเปจฺจ วสิตพฺพโต อนุวสิตพฺพโต อุโปสโถฯ อุปวาโสติ สมาทานํฯ อุโปสถกุลภูตตาย นวมหตฺถินิกายปริยาปนฺเน หตฺถินาเค กิญฺจิ กิริยํ อนเปกฺขิตฺวา รูฬฺหิวเสน สมญฺญามตฺตํ อุโปสโถติ อาห ‘‘อุโปสโถ นาคราชาติอาทีสุ ปญฺญตฺตี’’ติฯ ทิวเส ปน อุโปสถสทฺทปฺปวตฺติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตา เอวฯ สุทฺธสฺส เว สทา ผคฺคูติ เอตฺถ ปน สุทฺธสฺสาติ สพฺพโส กิเลสมลาภาเวน สุทฺธสฺสฯ เวติ นิปาตมตฺตํฯ เวติ วา พฺยตฺตนฺติ อตฺโถฯ สทา ผคฺคูติ นิจฺจกาลมฺปิ ผคฺคุณนกฺขตฺตเมวฯ ยสฺส หิ ผคฺคุณมาเส อุตฺตรผคฺคุณทิวเส ติตฺถนฺหานํ กโรนฺตสฺส สํวจฺฉริกปาปปวาหนํ โหตีติ ลทฺธิ, ตํ ตโต วิเวเจตุํ อิทํ ภควตา วุตฺตํฯ สุทฺธสฺสุโปสโถ สทาติ ยถาวุตฺตสุทฺธิยา สุทฺธสฺส อุโปสถงฺคานิ วตสมาทานานิ จ อสมาทิยโตปิ นิจฺจํ อุโปสโถ, อุโปสถวาโส เอวาติ อตฺโถฯ ปญฺจทสนฺนํ ติถีนํ ปูรณวเสน ปนฺนรโสฯ

พหุโส , อติสยโต วา กุมุทานิ เอตฺถ สนฺตีติ กุมุทวตี, ติสฺสํ กุมุทวติยาฯ จตุนฺนํ มาสานํ ปาริปูริภูตาติ จาตุมาสีฯ สา เอว ปาฬิยํ จาตุมาสินีติ วุตฺตาติ อาห ‘‘อิธ ปน จาตุมาสินีติ วุจฺจตี’’ติฯ ตทา กตฺติกมาสสฺส ปุณฺณตาย มาสปุณฺณตาฯ วสฺสานสฺส อุตุโน ปุณฺณตาย อุตุปุณฺณตาฯ กตฺติกมาสลกฺขิตสฺส สํวจฺฉรสฺส ปุณฺณตาย สํวจฺฉรปุณฺณตาฯ ‘‘มา’’ อิติ จนฺโท วุจฺจติ ตสฺส คติยา ทิวสสฺส มินิตพฺพโตฯ เอตฺถ ปุณฺโณติ เอติสฺสา รตฺติยา สพฺพกลาปาริปูริยา ปุณฺโณฯ ตทา หิ จนฺโท สพฺพโส ปริปุณฺโณ หุตฺวา ทิสฺสติฯ

เอตฺถ จ ‘‘ตทหุโปสเถ ปนฺนรเส’’ติ ปทานิ ทิวสวเสน วุตฺตานิ, ‘‘โกมุทิยา’’ติอาทีนิ รตฺติวเสนฯ

ราชามจฺจปริวุโตติ ราชกุลสมุทาคเตหิ อมจฺเจหิ ปริวุโตฯ อถ วา อนุยุตฺตกราชูหิ เจว อมจฺเจหิ จ ปริวุโตฯ จตุรุปกฺกิเลสาติ อพฺภา มหิกา ธูมรโช ราหูติ อิเมหิ จตูหิ อุปกฺกิเลเสหิฯ สนฺนิฏฺฐานํ กตํ อฏฺฐกถายํฯ

ปีติวจนนฺติ ปีติสมุฏฺฐานํ วจนํฯ ยญฺหิ วจนํ ปฏิคฺคาหกนิรเปกฺขํ เกวลํ อุฬาราย ปีติยา วเสน สรสโต สหสาว มุขโต นิจฺฉรติ, ตํ อิธ ‘‘อุทาน’’นฺติ อธิปฺเปตํฯ เตนาห ‘‘ยํ ปีติวจนํ หทยํ คเหตุํ น สกฺโกตี’’ติอาทิฯ

โทเสหิ อิตา คตา อปคตาติ โทสินา ต-การสฺส น-การํ กตฺวา ยถา ‘‘กิเลเส ชิโต วิชิตาวีติ ชิโน’’ติฯ อนีย-สทฺโท กตฺตุอตฺเถ เวทิตพฺโพติ อาห ‘‘มนํ รมยตี’’ติ ‘‘รมณียา’’ติ ยถา ‘‘นิยฺยานิกา ธมฺมา’’ติฯ ชุณฺหวเสน รตฺติยา สุรูปตาติ อาห ‘‘วุตฺตโทสวิมุตฺตายา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อพฺภาทโย วุตฺตโทสา, ตพฺพิคเมเนว จสฺสา ทสฺสนียตา, เตน, อุตุสมฺปตฺติยา จ ปาสาทิกตา เวทิตพฺพาฯ ลกฺขณํ ภวิตุํ ยุตฺตาติ เอติสฺสา รตฺติยา ยุตฺโต ทิวโส มาโส อุตุ สํวจฺฉโรติ เอวํ ทิวสมาสอุตุสํวจฺฉรานํ สลฺลกฺขณํ ภวิตุํ ยุตฺตา ลกฺขญฺญา, ลกฺขณียาติ อตฺโถฯ

‘‘ยํ โน ปยิรุปาสโต จิตฺตํ ปสีเทยฺยา’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา’’ติ เอตฺถ ปรมตฺถสมโณ จ ปรมตฺถพฺราหฺมโณ จ อธิปฺเปโต, น ปพฺพชฺชามตฺตสมโณ, น ชาติมตฺตพฺราหฺมโณ จาติ อาห ‘‘สมิตปาปตาย สมณํฯ พาหิตปาปตาย พฺราหฺมณ’’นฺติฯ พหุวจเน วตฺตพฺเพ เอกวจนํ, เอกวจเน วา วตฺตพฺเพ พหุวจนํ วจนพฺยตโยฯ อฏฺฐกถายํ ปน เอกวจนวเสเนว พฺยตโย ทสฺสิโตฯ อตฺตนิ, ครุฏฺฐานิเย จ เอกสฺมิมฺปิ พหุวจนปฺปโยโค นิรูฬฺโหติฯ สพฺเพนปีติ ‘‘รมณียา วตา’’ติอาทินา สพฺเพน วจเนนฯ โอภาสนิมิตฺตกมฺมนฺติ โอภาสภูตนิมิตฺตกมฺมํ ปริพฺยตฺตํ นิมิตฺตกรณนฺติ อตฺโถฯ เทวทตฺโต จาติฯ

-สทฺโท อตฺตูปนยเน, เตน ยถา ราชา อชาตสตฺตุ อตฺตโน ปิตุ อริยสาวกสฺส สตฺถุอุปฏฺฐากสฺส ฆาตเนน มหาปราโธ , เอวํ ภควโต มหาอนตฺถกรสฺส เทวทตฺตสฺส อวสฺสยภาเวน ปีติ อิมมตฺถํ อุปเนติฯ ตสฺส ปิฏฺฐิฉายายาติ ตสฺส ชีวกสฺส ปิฏฺฐิอปสฺสเยน, ตํ ปมุขํ กตฺวา ตํ อปสฺสายาติ อตฺโถฯ วิกฺเขปปจฺเฉทนตฺถนฺติ ภาวินิยา อตฺตโน กถาย อุปฺปชฺชนกวิกฺเขปนสฺส ปจฺฉินฺทนตฺถํ, อนุปฺปตฺติอตฺถนฺติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘ตสฺสํ หี’’ติอาทิฯ

[151] ‘‘โส กิรา’’ติอาทิ โปราณฏฺฐกถาย อาคตนโยฯ เอเสว นโย ปรโต มกฺขลิปทนิพฺพจเนปิ อุปสงฺกมนฺตีติ อุปคตาฯ ตเทว ปพฺพชฺชํ อคฺคเหสีติ ตเทว นคฺครูปํ ปพฺพชฺชํ กตฺวา คณฺหิฯ

ปพฺพชิตสมูหสงฺขาโต สงฺโฆติ ปพฺพชิตสมูหตามตฺเตน สงฺโฆ, น นิยฺยานิกทิฏฺฐิสุวิสุทฺธสีลสามญฺญวเสน สํหตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ อสฺส อตฺถีติ อสฺส สตฺถุปฏิญฺญสฺส ปริวารภูโต อตฺถิฯ สฺเววาติ ปพฺพชิตสมูหสงฺขาโตวฯ เกจิ ปน ‘‘ปพฺพชิตสมูหวเสน สงฺฆี, คหฏฺฐสมูหวเสน คณี’’ติ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํ คเณ เอว โลเก สงฺฆ-สทฺทสฺส นิรูฬฺหตฺตาฯ อาจารสิกฺขาปนวเสนาติ อเจลก วตจริยาทิอาจารสิกฺขาปนวเสนฯ ปากโฏติ สงฺฆีอาทิภาเวน ปกาสิโตฯ ‘‘อปฺปิจฺโฉ’’ติ วตฺวา ตตฺถ ลพฺภมานํ อปฺปิจฺฉตฺตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อปฺปิจฺฉตาย วตฺถมฺปิ น นิวาเสตี’’ติ วุตฺตํฯ น หิ ตสฺมิํ สาสนิเก วิย สนฺตคุณนิคูหณลกฺขณา อปฺปิจฺฉตา ลพฺภตีติฯ ยโสติ กิตฺติสทฺโทฯ ‘‘ตรนฺติ เอเตน สํสาโรฆ’’นฺติ เอวํ สมฺมตตฺตา ติตฺถํ วุจฺจติ ลทฺธีติ อาห ‘‘ติตฺถกโรติ ลทฺธิกโร’’ติฯ สาธุสมฺมโตติ ‘‘สาธู’’ติ สมฺมโต, น สาธูหิ สมฺมโตติ อาห ‘‘อยํ สาธู’’ติอาทิฯ ‘‘อิมานิ เม วตสมาทานานิ เอตฺตกํ กาลํ สุจิณานี’’ติ ปพฺพชิตโต ปฏฺฐาย อติกฺกนฺตา พหู รตฺติโย ชานาตีติ รตฺตญฺญูฯ ตา ปนสฺส รตฺติโย จิรกาลภูตาติ กตฺวา จิรํ ปพฺพชิตสฺส อสฺสาติ จิรปพฺพชิโตฯ ตตฺถ จิรปพฺพชิตตาคหเณน พุทฺธิสีลตํ ทสฺเสติ, รตฺตญฺญุตาคหเณน ตตฺถ สมฺปชานตํฯ อทฺธานนฺติ ทีฆกาลํฯ กิตฺตโก ปน โสติ อาห ‘‘ทฺเว ตโย ราชปริวฏฺเฏ’’ติ, ทฺวินฺนํ ติณฺณํ ราชูนํ รชฺชํ อนุสาสนปฏิปาฏิโยติ อตฺโถฯ ‘‘อทฺธคโต’’ติ วตฺวา กตํ วโยคหณํ โอสานวยาเปกฺขนฺติ อาห ‘‘ปจฺฉิมวยํ อนุปฺปตฺโต’’ติฯ อุภยนฺติ ‘‘อทฺธคโต, วโยอนุปฺปตฺโต’’ติ ปททฺวยํฯ

ปุพฺเพ ปิตรา สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา เทสนาย สุตปุพฺพตํ สนฺธายาห ‘‘ฌานาภิญฺญาทิ…เป.… โสตุกาโม’’ติฯ ทสฺสเนนาติ น ทสฺสนมตฺตํ, ทิสฺวา ปน เตน สทฺธิํ อาลาปสลฺลาปํ กตฺวา ตโต อกิริยวาทํ สุตฺวา เตสํ อนตฺตมโน อโหสิฯ คุณกถายาติ อภูตคุณกถายฯ เตนาห ‘‘สุฏฺฐุตรํ อนตฺตมโน หุตฺวา’’ติฯ ยทิ อนตฺตมโน, กสฺมา ตุณฺหี อโหสีติ อาห ‘‘อนตฺตมโน สมาโนปี’’ติอาทิฯ

[152] โคสาลายาติ เอวํ นามเก คาเมฯ วสฺสานกาเล คุนฺนํ ติฏฺฐนสาลาติ เอเกฯ

[153] ปฏิกิฏฺฐตรนฺติ นิหีนตรํฯ ตนฺตาวุตานีติ ตนฺเต ปสาเรตฺวา วีตานิฯ ‘‘สีเต สีโต’’ติอาทินา ฉหากาเรหิ ตสฺส นิหีนสฺส นิหีนตรตํ ทสฺเสติฯ

[154] วจฺจํ กตฺวาปีติ ปิ-สทฺเทน โภชนํ ภุญฺชิตฺวาปิ เกนจิ อสุจินา มกฺขิโต ปีติ อิมมตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ วาลิกถูปํ กตฺวาติ วตฺตวเสน วาลิกาย ถูปํ กตฺวาฯ

[156] ปลิพุทฺธนกิเลโสติ สํสาเร ปลิพุทฺธนกิจฺโจ ราคาทิกิเลโส เขตฺตวตฺถุปุตฺตทาราทิวิสโยฯ

โกมารภจฺจชีวกกถาวณฺณนา

[157] น ยถาธิปฺปายํ วตฺตตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘อนตฺโถ วต เม’’ติฯ ชีวกสฺส ตุณฺหีภาโว มม อธิปฺปายสฺส มทฺทนสทิโส, ตสฺมา ตํ ปุจฺฉิตฺวา กถาปเนน มม อธิปฺปาโย ปูเรตพฺโพติ อยเมตฺถ รญฺโญ อชฺฌาสโยติ ทสฺเสนฺโต ‘‘หตฺถิมฺหิ นุ โข ปนา’’ติอาทิมาหฯ กิํ ตุณฺหีติ กิํ การณา ตุณฺหี, กิํ ตํ การณํ, เยน ตุวํ ตุณฺหีติ วุตฺตํ โหติฯ เตนาห ‘‘เกน การเณน ตุณฺหี’’ติฯ