ปริวตฺตหารวณฺณนา

อาฆาตาทีนํ อกรณํ ขนฺติโสรจฺจานิ อนุพฺรูเหตฺวา ปฏิสงฺขานภาวนาพลสิทฺธิยา อุภยหิตปฏิปตฺติํ อาวหติฯ อาฆาตาทโย ปน ปวตฺติยมานา ทุพฺพณฺณตํ ทุกฺขเสยฺยํ โภคหานิํ อกิตฺติํ ปเรหิ ทุรุปสงฺกมนตญฺจ นิปฺผาเทนฺตา นิรยาทีสุ มหาทุกฺขํ อาวหนฺติฯ ปาณาติปาตาทีหิ ปฏิวิรติ อวิปฺปฏิสาราทิกลฺยาณํ ปรมฺปรํ อาวหติฯ ปาณาติปาตาทิ ปน วิปฺปฏิสาราทิอกลฺยาณํ ปรมฺปรํ, คมฺภีรตาทิวิเสสยุตฺตํ ญาณํ วิเนยฺยานํ ยถารหํ วิชฺชาภิญฺญาทิคุณวิเสสํ อาวหติ สพฺพเญยฺยํ ยถาสภาวาวโพธโตฯ ตถา คมฺภีรตาทิวิเสสรหิตํ ปน ญาณํ เญยฺเยสุ สาวรณโต ยถาวุตฺตคุณวิเสสํ นาวหติฯ สพฺพาปิ เจตา ทิฏฺฐิโย ยถารหํ สสฺสตุจฺเฉทภาวโต อนฺตทฺวยภูตา สกฺกายตีรํ นาติวตฺตนฺติ อนิยฺยานิกสภาวตฺตาฯ นิยฺยานิกสภาวตฺตา ปน สมฺมาทิฏฺฐิ สปริกฺขารา มชฺฌิมปฏิปทาภูตา อติกฺกมฺม สกฺกายตีรํ ปารํ อาคจฺฉติฯ เวทนานํ สมุทยาทิยถาภูตเวทนํ อนุปาทาวิมุตฺติํ อาวหติ มคฺคภาวโตฯ เวทนานํ สมุทยาทิอสมฺปฏิเวโธ สํสารจารกาวโรธํ อาวหติ สงฺขารานํ ปจฺจยภาวโตฯ เวทยิตสภาวปฏิจฺฉาทโก สมฺโมโห ตทภินนฺทนํ อาวหติ ฯ ยถาภูตาวโพโธ ปน ตตฺถ นิพฺเพทํ วิราคญฺจ อาวหติฯ มิจฺฉาภินิเวเส อโยนิโสมนสิการสหิตา ตณฺหา อเนกวิหิตํ ทิฏฺฐิชาลํ ปสาเรติฯ ยถาวุตฺตตณฺหาสมุจฺเฉโท ปฐมมคฺโค ตํ ทิฏฺฐิชาลํ สงฺโกเจติฯ สสฺสตวาทาทิปญฺญาปนสฺส ผสฺโส ปจฺจโย โหติ อสติ ผสฺเส ตทภาวโตฯ ทิฏฺฐิพนฺธนพนฺธานํ ผสฺสายตนาทีนํ อนิโรเธน ผสฺสาทิอนิโรโธ สํสารทุกฺขสฺส อนิวตฺติเยว, ยาถาวโต ผสฺสายตนาทิปริญฺญา สพฺพทิฏฺฐิทสฺสนานิ อติวตฺตติ, ผสฺสายตนาทิอปริญฺญา ตํทิฏฺฐิคหนํ นาติวตฺตติ, ภวเนตฺติสมุจฺเฉโท อายติํ อตฺตภาวสฺส อนิพฺพตฺติยา สํวตฺตติ, อสมุจฺฉินฺนาย ภวเนตฺติยา อนาคเต ภวปฺปพนฺโธ ปริวตฺตติเยวาติ อยํ ปริวตฺโต หาโรฯ

เววจนหารวณฺณนา

‘‘มม มยฺหํ เม’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘ภิกฺขเว สมณา ตปสฺสิโน’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘ปเร อญฺเญ ปฏิวิรุทฺธา’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘อวณฺณํ อกิตฺติํ นินฺท’’นฺติ ปริยายวจนํฯ ‘‘ภาเสยฺยุํ ภเณยฺยุํ กเรยฺยุ’’นฺติ ปริยายวจนํฯ ‘‘ธมฺมสฺส วินยสฺส สตฺถุสาสนสฺสา’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘สงฺฆสฺส สมูหสฺส คณสฺสา’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘ตตฺร ตตฺถ เตสู’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘ตุมฺเหหิ โว ภวนฺเตหี’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘อาฆาโต โทโส พฺยาปาโท’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘อปฺปจฺจโย โทมนสฺสํ เจตสิกทุกฺข’’นฺติ ปริยายวจนํฯ ‘‘เจตโส อนภิรทฺธิ จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส’’ติ ปริยายวจนํฯ ‘‘น กรณียา น อุปฺปาเทตพฺพา น ปวตฺเตตพฺพา’’ติ ปริยายวจนํฯ อิติ อิมินา นเยน สพฺพปเทสุ เววจนํ วตฺตพฺพนฺติ อยํ เววจโน หาโรฯ

ปญฺญตฺติหารวณฺณนา

อาฆาโต วตฺถุวเสน ทสวิเธน เอกูนวีสติวิเธน วา ปญฺญตฺโตฯ อปฺปจฺจโย อุปวิจารวเสน ฉธา ปญฺญตฺโตฯ อานนฺโทปีติอาทิวเสน นวธา ปญฺญตฺโตฯ ปีติ สามญฺญโต ขุทฺทิกาทิวเสน ปญฺจธา ปญฺญตฺตาฯ โสมนสฺสํ อุปวิจารวเสน ฉธา ปญฺญตฺตํฯ สีลํ วาริตฺตจาริตฺตาทิวเสน อเนกธา ปญฺญตฺตํฯ คมฺภีรตาทิวิเสสยุตฺตํ ญาณํ จิตฺตุปฺปาทวเสน จตุธา, ทฺวาทสวิเธน วา, วิสยเภทโต อเนกธา จ ปญฺญตฺตํฯ ทิฏฺฐิสสฺสตาทิวเสน ทฺวาสฏฺฐิยา เภเทหิ, ตทนฺโตคธวิภาเคน อเนกธา จ ปญฺญตฺตาฯ เวทนา ฉธา อฏฺฐสตธา อเนกธา จ ปญฺญตฺตาฯ ตสฺสา สมุทโย ปญฺจธา ปญฺญตฺโต, ตถา อตฺถงฺคโมฯ อสฺสาโท ทุวิเธน ปญฺญตฺโตฯ อาทีนโว ติวิเธน ปญฺญตฺโตฯ นิสฺสรณํ เอกธา จตุธา จ ปญฺญตฺตํ…เป.… อนุปาทาวิมุตฺติ ทุวิเธน ปญฺญตฺตาฯ

‘‘อชานตํ อปสฺสต’’นฺติ วุตฺตา อวิชฺชา วิสยเภเทน จตุธา อฏฺฐธา จ ปญฺญตฺตาฯ ‘‘ตณฺหาคตาน’’นฺติอาทินา วุตฺตา ตณฺหา ฉธา อฏฺฐสตธา อเนกธา จ ปญฺญตฺตาฯ ผสฺโส นิสฺสยวเสน ฉธา ปญฺญตฺโตฯ อุปาทานํ จตุธา ปญฺญตฺตํฯ ภโว ทฺวิธา อเนกธา จ ปญฺญตฺโตฯ ชาติ เววจนวเสน ฉธา ปญฺญตฺตาฯ ตถา ชรา สตฺตธา ปญฺญตฺตาฯ มรณํ อฏฺฐธา นวธา จ ปญฺญตฺตํฯ โสโก ปญฺจธา ปญฺญตฺโตฯ ปริเทโว ฉธา ปญฺญตฺโตฯ ทุกฺขํ จตุธา ปญฺญตฺตํ, ตถา โทมนสฺสํฯ อุปายาโส จตุธา ปญฺญตฺโตฯ ‘‘สมุทโย โหตี’’ติ ปภวปญฺญตฺติ, ‘‘ยถาภูตํ ปชานาตี’’ติ ทุกฺขสฺส ปริญฺญาปญฺญตฺติ, สมุทยสฺส ปหานปญฺญตฺติ, นิโรธสฺส สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ, มคฺคสฺส ภาวนาปญฺญตฺติฯ

‘‘อนฺโตชาลีกตา’’ติอาทิ สพฺพทิฏฺฐีนํ สงฺคหปญฺญตฺติฯ ‘‘อุจฺฉินฺนภวเนตฺติโก’’ติอาทิ ทุวิเธน ปรินิพฺพานปญฺญตฺติฯ เอวํ อาฆาตาทีนํ อกุสลกุสลาทิธมฺมานํ ยถาปภวปญฺญตฺติอาทิวเสน, ตถา ‘‘อาฆาโต’’ติ พฺยาปาทสฺส เววจนปญฺญตฺติ, ‘‘อปฺปจฺจโย’’ติ โทมนสฺสสฺส เววจนปญฺญตฺตีติอาทินา นเยน ปญฺญตฺติเภโท วิภชิตพฺโพติ อยํ ปญฺญตฺติหาโรฯ