เมนู

ปริตสฺสิตวิปฺผนฺทิตวารวณฺณนา

[105-117] มริยาทวิภาคทสฺสนตฺถนฺติ สสฺสตาทิทิฏฺฐิทสฺสนสฺส สมฺมาทสฺสเนน สงฺกราภาววิภาวนตฺถํฯ ตทปิ เวทยิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อชานตํ อปสฺสตนฺติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ ‘‘อิทํ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ เอวํคหิกํ เอวํปรามฏฺฐํ เอวํคหิตํ โหติ เอวํอภิสมฺปราย’’นฺติ ยถาภูตํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตานํฯ ตถา ยสฺมิํ เวทยิเต อวีตตณฺหตาย เอวํ ทิฏฺฐิคตํ อุปาทิยนฺติ, ตํ เวทยิตํ สมุทยาทิโต ยถาภูตํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตานํ, เอเตน อนาวรณญาณสมนฺตจกฺขูหิ ยถา ตถาคตานํ ยถาภูตเมตฺถ ญาณทสฺสนํ, น เอวํ ทิฏฺฐิคติกานํ, อถ โข ตณฺหาทิฏฺฐิปรามาโสเยวาติ ทสฺเสติฯ เตเนว จายํ เทสนา มริยาทวิภาคทสฺสนตฺถา ชาตาฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘ยถาภูตํ ธมฺมานํ สภาวํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตาน’’นฺติ อวิเสเสน วุตฺตํฯ น หิ สงฺขตธมฺมสภาวํ อชานนมตฺเตน มิจฺฉา อภินิวิสนฺตีติฯ สามญฺญโชตนา วิเสเส อวติฏฺฐตีติ อยํ วิเสสโยชนา กตาฯ เวทยิตนฺติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ ทิฏฺฐิปญฺญาปนวเสน ปวตฺตํ ทิฏฺฐิยา อนุภูตํ อนุภวนํฯ ตณฺหาคตานนฺติ ตณฺหาย คตานํ อุปคตานํ, ปวตฺตานํ วาฯ ตญฺจ โข ปเนตนฺติ จ ยถาวุตฺตํ เวทยิตํ ปจฺจามสติฯ ตญฺหิ วฏฺฏามิสภูตํ ทิฏฺฐิตณฺหาสลฺลานุวิทฺธตาย สอุพฺพิลตฺตา จญฺจลํ, น มคฺคผลสุขํ วิย เอกรูเปน อวติฏฺฐตีติฯ เตเนวาห ‘‘ปริตสฺสิเตนา’’ติอาทิฯ

อถ วา เอวํ วิเสสการณโต ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ วิภชิตฺวา อิทานิ อวิเสสการณโต ตานิ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺร ภิกฺขเว’’ติอาทิกา เทสนา อารทฺธาฯ สพฺเพสญฺหิ ทิฏฺฐิคติกานํ เวทนา อวิชฺชา ตณฺหา จ อวิสิฏฺฐการนฺติฯ ตตฺถ ตทปีติ ‘‘สสฺสตํ อตฺตานญฺจ โลกญฺจ ปญฺญเปนฺติ’’ติ เอตฺถ ยเทตํ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ ปญฺญาปนํ, ตทปิฯ สุขาทิเภทํ ติวิธเวทยิตํ ยถากฺกมํ ทุกฺขสลฺลานิจฺจโต, อวิเสเสน สมุทยตฺถงฺคมสฺสาทาทีนวนิสฺสรณโต วา ยถาภูตํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตานํ, ตโต เอว จ สุขาทิปตฺถนาสมฺภวโต ตณฺหาย อุปคตตฺตา ตณฺหาคตานํ ตณฺหาปริตสฺสิเตน ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตเมว ทิฏฺฐิจลนเมว, ‘‘อสติ อตฺตนิ โก เวทนํ อนุภวตี’’ติ กายวจีทฺวาเรสุ ทิฏฺฐิยา โจปนปฺปตฺติมตฺตเมว วา, น ปน ทิฏฺฐิยา ปญฺญาเปตพฺโพ สสฺสโต โกจิ ธมฺโม อตฺถีติ อตฺโถฯ เอกจฺจสสฺสตวาทาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

ผสฺสปจฺจยวารวณฺณนา

[118] เยน ตณฺหาปริตสฺสิเตน เอตานิ ทิฏฺฐิคตานิ ปวตฺตนฺติ, ตสฺส เวทยิตํ ปจฺจโย, เวทยิตสฺสาปิ ผสฺโส ปจฺจโยติ เทสนา ทิฏฺฐิยา ปจฺจยปรมฺปรนิทฺธารณนฺติ อาห ‘‘ปรมฺปรปจฺจยทสฺสนตฺถ’’นฺติ, เตน ยถา ปญฺญาปนธมฺโม ทิฏฺฐิ, ตปฺปจฺจยธมฺมา จ ยถาสกํ ปจฺจยวเสเนว อุปฺปชฺชนฺติ, น ปจฺจเยหิ วินา, เอวํ ปญฺญาเปตพฺพา ธมฺมาปิ รูปเวทนาทโย, น เอตฺถ โกจิ อตฺตา วา โลโก วา สสฺสโตติ อยมตฺโถ ทสฺสิโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ

เนตํฐานํวิชฺชติวารวณฺณนา

[131] ตสฺส ปจฺจยสฺสาติ ผสฺสปจฺจยสฺส ทิฏฺฐิเวทยิเตติ ทิฏฺฐิยา ปจฺจยภูเต เวทยิเต, ผสฺสปธาเนหิ อตฺตโน ปจฺจเยหิ นิปฺผาเทตพฺเพติ อตฺโถฯ วินาปิ จกฺขาทิวตฺถูหิ, สมฺปยุตฺตธมฺเมหิ จ เกหิจิ เวทนา อุปฺปชฺชติ, น ปน กทาจิ ผสฺเสน วินาติ ผสฺโส เวทนาย พลวการณนฺติ อาห ‘‘พลวภาวทสฺสนตฺถ’’นฺติฯ สนฺนิหิโตปิ หิ วิสโย สเจ ผุสนาการรหิโต โหติ จิตฺตุปฺปาโท, น ตสฺส อารมฺมณปจฺจเยน ปจฺจโย โหตีติ ผสฺโสว สมฺปยุตฺตธมฺมานํ วิเสสปจฺจโยฯ ตถา หิ ภควตา จิตฺตุปฺปาทํ วิภชนฺเตน ผสฺโสเยว ปฐมํ อุทฺธโฏ, เวทนาย ปน อธิฏฺฐานเมวฯ