เมนู

ทุติยวาทาทีนญฺหิ ปุริมปุริมวาทสงฺคหิตสฺเสว อตฺตโน ตทุตฺตรุตฺตริภโวปปนฺนสฺส สมุจฺเฉทโต ยุชฺชติ อปรนฺตกปฺปิกตา, ตถา จ ‘‘โน จ โข โภ อยํ อตฺตา เอตฺตาวตา สมฺมา สมุจฺฉินฺโน โหตี’’ติอาทิ วุตฺตํ, ยํ ปน ตตฺถ วุตฺตํ ‘‘อตฺถิ โข โภ อญฺโญ อตฺตา’’ติ, ตํ มนุสฺสกายวิเสสาเปกฺขาย วุตฺตํ, น สพฺพถา อญฺญภาวโตติ? โน น ยุตฺโต, อิธโลกปริยาปนฺนตฺเตปิ จ ปฐมวาทวิสยสฺส อนาคตกาลสฺเสว ตสฺส อธิปฺเปตตฺตา ปฐมวาทิโนปิ อปรนฺตกปฺปิกตาย น โกจิ วิโรโธติฯ

ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทวณฺณนา

[93] ทิฏฺฐธมฺโมติ ทสฺสนภูเตน ญาเณน อุปลทฺธธมฺโมฯ ตตฺถ โย อนินฺทฺริยวิสโย, โสปิ สุปากฏภาเวน อินฺทฺริยวิสโย วิย โหตีติ อาห ‘‘ทิฏฺฐธมฺโมติ ปจฺจกฺขธมฺโม วุจฺจตี’’ติฯ เตเนว จ ‘‘ตตฺถ ตตฺถ ปฏิลทฺธตฺตภาวสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ วุตฺตํฯ

[95] อนฺโตนิชฺฌายนลกฺขโณติ ญาติโภคโรคสีลทิฏฺฐิพฺยสเนหิ ผุฏฺฐสฺส เจตโส อนฺโต อพฺภนฺตรํ นิชฺฌายนํ โสจนํ อนฺโตนิชฺฌายนํ, ตํ ลกฺขณํ เอตสฺสาติ อนฺโตนิชฺฌายนลกฺขโณฯ ตนฺนิสฺสิตลาลปฺปนลกฺขโณติ ตํ โสกํ สมุฏฺฐานเหตุํ นิสฺสิตํ ตนฺนิสฺสิตํ, ภุสํ วิลาปนํ ลาลปฺปนํ, ตนฺนิสฺสิตญฺจ ลาลปฺปนญฺจ ตนฺนิสฺสิตลาลปฺปนํ, ตํ ลกฺขณํ เอตสฺสาติ ตนฺนิสฺสิตลาลปฺปนลกฺขโณฯ ญาติพฺยสนาทินา ผุฏฺฐสฺส ปริเทเวนาปิ อสกฺกุณนฺตสฺส อนฺโตคตโสกสมุฏฺฐิโต ภุโส อายาโส อุปายาโสฯ โส ปน ยสฺมา เจตโส อปฺปสนฺนากาโร โหติ, ตสฺมา ‘‘วิสาทลกฺขโณ’’ติ วุตฺโตฯ

[96] วิตกฺกนํ วิตกฺกิตํ, ตํ ปน อภินิโรปนสภาโว วิตกฺโกเยวาติ อาห ‘‘อภิ…เป.… วิตกฺโก’’ติฯ เอส นโย วิจาริตนฺติ เอตฺถาปิฯ โขภกรสภาวตฺตา วิตกฺกวิจารานํ ตํสหิตํ ฌานํ สอุพฺพิลนํ วิย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สกณฺฑกํ วิย ขายตี’’ติฯ

[97] ยาย อุพฺพิลาปนปีติยา อุปฺปนฺนาย จิตฺตํ ‘‘อุพฺพิลาวิต’’นฺติ วุจฺจติ, สา ปีติ อุพฺพิลาวิตตฺตํ ยสฺมา ปน จิตฺตสฺส อุพฺพิลภาโว ตสฺสา ปีติยา สติ โหติ, นาสติ, ตสฺมา สา ‘‘อุพฺพิลภาวการณ’’นฺติ วุตฺตาฯ

[98] อาโภโคติ วา จิตฺตสฺส อาภุคฺคภาโว, อารมฺมเณ โอณตภาโวติ อตฺโถฯ สุเขน หิ จิตฺตํ อารมฺมเณ อภินตํ โหติ, น ทุกฺเขน วิย อปนตํ, นาปิ อทุกฺขมสุเขน วิย อนภินตํ อนปนตญฺจฯ ตตฺถ ‘‘ขุปฺปิปาสาทิอภิภูตสฺส วิย มนุญฺญโภชนาทีสุ กาเมหิ วิเวจิยมานสฺสุปาทารมฺมณปตฺถนา วิเสสโต อภิวฑฺฒติ, อุฬารสฺส ปน กามรสสฺส ยาวทตฺถํ ติตฺตสฺส มนุญฺญรสโภชนํ ภุตฺตาวิโน วิย สุหิตสฺส โภตฺตุกามตา กาเมสุ ปาตพฺยตา น โหติ, วิสยสฺสาคิทฺธตาย วิสเยหิ ทุมฺโมจิเยหิปิ ชลูกา วิย สยเมว มุญฺจตี’’ติ จ อโยนิโส อุมฺมุชฺชิตฺวา กามคุณสนฺตปฺปิตตาย สํสารทุกฺขวูปสมํ พฺยากาสิ ปฐมวาทีฯ กามาทีนํ อาทีนวทสฺสิตาย, ปฐมาทิชฺฌานสุขสฺส สนฺตภาวทสฺสิตาย จ ปฐมาทิชฺฌานสุขติตฺติยา สํสารทุกฺขุปจฺเฉทํ พฺยากํสุ ทุติยาทิวาทิโน, อิธาปิ อุจฺเฉทวาเท วุตฺตปฺปกาโร วิจาโร ยถาสมฺภวํ อาเนตฺวา วตฺตพฺโพฯ อยํ ปเนตฺถ วิเสโส – เอกสฺมิญฺหิ อตฺตภาเว ปญฺจ วาทา ลพฺภนฺติฯ เตเนว หิ ปาฬิยํ ‘‘อญฺโญ อตฺตา’’ติ อญฺญคฺคหณํ น กตํฯ กถํ ปเนตฺถ อจฺจนฺตนิพฺพานปญฺญาปกสฺส อตฺตโน ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทสฺส สสฺสตทิฏฺฐิยา สงฺคโห, น ปน อุจฺเฉททิฏฺฐิยาติ? ตํตํสุขวิเสสสมงฺคิตาปฏิลทฺเธน พนฺธวิโมกฺเขน สุทฺธสฺส อตฺตโน สกรูเป อวฏฺฐานทีปนโตฯ

เสสาติ เสสา ปญฺจปญฺญาส ทิฏฺฐิโยฯ ตาสุ อนฺตานนฺติกวาทาทีนํ สสฺสตทิฏฺฐิภาโว ตตฺถ ตตฺถ ปกาสิโตเยวฯ

[101-3] กิํ ปน การณํ ปุพฺพนฺตาปรนฺตา เอว ทิฏฺฐาภินิเวสสฺส วิสยภาเวน ทสฺสิตา, น ปน ตทุภยเมกชฺฌนฺติ? อสมฺภวโตฯ น หิ ปุพฺพนฺตาปรนฺเตสุ วิย ตทุภยวินิมุตฺเต มชฺฌนฺเต ทิฏฺฐิกปฺปนา สมฺภวติ อิตฺตรกาลตฺตา, อถ ปน ปจฺจุปฺปนฺนภโว ตทุภยเวมชฺฌํ, เอวํ สติ ทิฏฺฐิกปฺปนกฺขโม ตสฺส อุภยสภาโว ปุพฺพนฺตาปรนฺเตสุเยว อนฺโตคโธติ กถมทสฺสิตํฯ อถ วา ปุพฺพนฺตาปรนฺตวนฺตตาย ‘‘ปุพฺพนฺตาปรนฺโต’’ติ มชฺฌนฺโต วุจฺจติ , โส จ ‘‘ปุพฺพนฺตาปรนฺตกปฺปิกา วา ปุพฺพนฺตาปรนฺตานุทิฏฺฐิโน’’ติ วทนฺเตน ปุพฺพนฺตาปรนฺเตหิ วิสุํ กตฺวา วุตฺโตเยวาติ ทฏฺฐพฺโพฯ

อฏฺฐกถายมฺปิ ‘‘สพฺเพปิ เต อปรนฺตกปฺปิเก ปุพฺพนฺตาปรนฺตกปฺปิเก’’ติ เอเตน สามญฺญนิทฺเทเสน, เอกเสเสน วา สงฺคหิตาติ ทฏฺฐพฺพํ, อญฺญถา สงฺกฑฺฒิตฺวา วุตฺตวจนสฺส อนตฺถกตา อาปชฺเชยฺยาติฯ เก ปน เต ปุพฺพนฺตาปรนฺตกปฺปิกา? เย อนฺตานนฺติกา หุตฺวา ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาติ เอวํ ปการา เวทิตพฺพาฯ

เอตฺถ จ ‘‘สพฺเพ เต อิเมเหว ทฺวาสฏฺฐิยา วตฺถูหิ, เอเตสํ วา อญฺญตเรน, นตฺถิ อิโต พหิทฺธา’’ติ วจนโต, ปุพฺพนฺตกปฺปิกาทิตฺตยวินิมุตฺตสฺส จ กสฺสจิ ทิฏฺฐิคติกสฺส อภาวโต ยานิ ตานิ สามญฺญผลาทิ (ที. นิ. 1.166) สุตฺตนฺตเรสุ วุตฺตปฺปการานิ อกิริยาเหตุกนตฺถิกวาทาทีนิ, ยานิ จ อิสฺสรปชาปติปุริสกาลสภาวนิยติยทิจฺฉาวาทาทิปฺปเภทานิ ทิฏฺฐิคตานิ (วิสุทฺธิ. ฏี. 2.563; วิภ. อนุฏี. 189 ปสฺสิตพฺพํ) พหิทฺธาปิ ทิสฺสมานานิ, เตสํ เอตฺเถว สงฺคโห, อนฺโตคธตา จ เวทิตพฺพาฯ กถํ? อกิริยวาโท ตาว ‘‘วญฺโฌ กูฏฏฺโฐ’’ติอาทินา กิริยาภาวทีปนโต สสฺสตวาเท อนฺโตคโธ, ตถา ‘‘สตฺติเม กายา’’ติอาทิ (ที. นิ. 1.174) นยปฺปวตฺโต ปกุธวาโท, ‘‘นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสายา’’ติอาทิ (ที. นิ. 1.168) วจนโต อเหตุกวาโท อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกวาเท อนฺโตคโธฯ ‘‘นตฺถิ ปโร โลโก’’ติอาทิ (ที. นิ. 1.171) วจนโต นตฺถิกวาโท อุจฺเฉทวาเท อนฺโตคโธฯ ตถา หิ ตตฺถ ‘‘กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชตี’’ติอาทิ (ที. นิ. 1.86) วุตฺตํฯ ปฐเมน อาทิ-สทฺเทน นิคณฺฐวาทาทโย สงฺคหิตาฯ

ยทิปิ ปาฬิยํ นาฏปุตฺตวาท (ที. นิ. 1.178) ภาเวน จาตุยามสํวโร อาคโต, ตถาปิ สตฺตวตาติกฺกเมน วิกฺเขปวาทิตาย นาฏปุตฺตวาโทปิ สญฺจยวาโท วิย อมราวิกฺเขปวาเทสุ อนฺโตคโธฯ ‘‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ, อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีร’’นฺติ (ที. นิ. 1.377; ม. นิ. 2.122; สํ. นิ. 2.35) เอวํ ปการา วาทา ‘‘รูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติอาทิวาเทสุ สงฺคหํ คจฺฉนฺติ, ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, ‘‘อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา’’ติ เอวํ ปการา สสฺสตวาเทฯ ‘‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา’’ติ เอวํ ปการา อุจฺเฉทวาเทน สงฺคหิตาฯ ‘‘โหติ จ น โหติ จ ตถาคโต ปรํ มรณา, อตฺถิ จ นตฺถิ จ สตฺตา โอปปาติกา’’ติ เอวํ ปการา เอกจฺจสสฺสตวาเท อนฺโตคธาฯ

‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, เนวตฺถิ น นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา’’ติ จ เอวํ ปการา อมราวิกฺเขปวาเท อนฺโตคธาฯ อิสฺสรปชาปติปุริสกาลวาทา เอกจฺจสสฺสตวาเท อนฺโตคธา, ตถา กณาทวาโทฯ สภาวนิยติยทิจฺฉาวาทา อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกวาเทน สงฺคหิตาฯ อิมินา นเยน สุตฺตนฺตเรสุ, พหิทฺธา จ ทิสฺสมานานํ ทิฏฺฐิคตานํ อิมาสุ ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐีสุ อนฺโตคธตา เวทิตพฺพาฯ

อชฺฌาสยนฺติ ทิฏฺฐิชฺฌาสยํฯ สสฺสตุจฺเฉททิฏฺฐิวเสน หิ สตฺตานํ สํกิเลสปกฺเข ทุวิโธ อชฺฌาสโย, ตญฺจ ภควา อปริมาณาสุ โลกธาตูสุ อปริมาณานํ สตฺตานํ อปริมาเณ เอว เญยฺยวิเสเส อุปฺปชฺชนวเสน อเนกเภทภินฺนานมฺปิ ‘‘จตฺตาโร ชนา สสฺสตวาทา’’ติอาทินา ทฺวาสฏฺฐิยา ปเภเทหิ สงฺคณฺหนวเสน สพฺพญฺญุตญฺญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ปมาณภูตาย ตุลาย ธารยมาโน วิย โหตีติ อาห ‘‘ตุลาย ตุลยนฺโต วิยา’’ติฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘อนฺโต ชาลีกตา’’ติอาทิ (ที. นิ. 1.146)ฯ ‘‘สิเนรุปาทโต วาลุกํ อุทฺธรนฺโต วิยา’’ติ เอเตน สพฺพญฺญุตญฺญาณโต อญฺญสฺส อิมิสฺสา เทสนาย อสกฺกุเณยฺยตํ ทสฺเสติฯ

อนุสนฺธานํ อนุสนฺธิ, ปุจฺฉาย กโต อนุสนฺธิ ปุจฺฉานุสนฺธิฯ อถ วา อนุสนฺธยตีติ อนุสนฺธิ, ปุจฺฉา อนุสนฺธิ เอตสฺสาติ ปุจฺฉานุสนฺธิฯ ปุจฺฉาย อนุสนฺธิยตีติ วา ปุจฺฉานุสนฺธิฯ อชฺฌาสยานุสนฺธิมฺหิปิ เอเสว นโยฯ ยถานุสนฺธีติ เอตฺถ ปน อนุสนฺธียตีติ อนุสนฺธิ, ยา ยา อนุสนฺธิ ยถานุสนฺธิ, อนุสนฺธิอนุรูปํ วา ยถานุสนฺธีติ สทฺทตฺโถ เวทิตพฺโพ, โส ‘‘เยน ปน ธมฺเมน อาทิมฺหิ เทสนา อุฏฺฐิตา, ตสฺส ธมฺมสฺส อนุรูปธมฺมวเสน วา ปฏิปกฺขวเสน วา เยสุ สุตฺเตสุ อุปริ เทสนา อาคจฺฉติ, เตสํ วเสน ยถานุสนฺธิ เวทิตพฺโพฯ เสยฺยถิทํ? อากงฺเขยฺยสุตฺเต (ม. นิ. 1.64-69) เหฏฺฐา สีเลน เทสนา อุฏฺฐิตา, อุปริ ฉ อภิญฺญา อาคตา…เป.… กกจูปเม (ม. นิ. 1.222) เหฏฺฐา อกฺขนฺติยา อุฏฺฐิตา, อุปริ กกจูปมา อาคตา’’ติอาทินา อฏฺฐกถายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.100-104) วุตฺโตฯ

อิติ กิราติ ภควโต ยถาเทสิตาย อตฺตสุญฺญตาย อตฺตโน อรุจฺจนภาวทีปนํฯ โภติ ธมฺมาลปนํฯ อนตฺตกตานีติ อตฺตนา น กตานิ, อนตฺตเกหิ วา ขนฺเธหิ กตานิฯ

กมตฺตานํ ผุสิสฺสนฺตีติ อสติ อตฺตนิ ขนฺธานญฺจ ขณิกตฺตา กมฺมานิ กํ อตฺตานํ อตฺตโน ผเลน ผุสิสฺสนฺติ, โก กมฺมผลํ ปฏิสํเวเทตีติ อตฺโถฯ อวิทฺวาติ สุตาทิวิรเหน อริยธมฺมสฺส อโกวิทตาย น วิทฺวาฯ อวิชฺชาคโตติ อวิชฺชาย อุปคโต, อริยธมฺเม อวินีตตาย อปฺปหีนาวิชฺโชติ อตฺโถฯ ตณฺหาธิปเตยฺเยน เจตสาติ ‘‘ยทิ อหํ นาม โกจิ นตฺถิ , มยา กตสฺส กมฺมสฺส โก ผลํ ปฏิสํเวเทติ, สติ ปน ตสฺมิํ สิยา ผลูปโภโค’’ติ ตณฺหาธิปติโต อาคโต ตณฺหาธิปเตยฺโย, เตนฯ อตฺตวาทุปาทานสหคต เจตสาฯ อติธาวิตพฺพนฺติ ขณิกตฺเตปิ สงฺขารานํ ยสฺมิํ สนฺตาเน กมฺมํ กตํ, ตตฺเถว ผลุปฺปตฺติโต ธมฺมปุญฺชมตฺตสฺเสว จ สิทฺเธ กมฺมผลสมฺพนฺเธ เอกตฺตนยํ มิจฺฉา คเหตฺวา เอเกน การกเวทกภูเตน ภวิตพฺพํ, อญฺญถา ‘‘กมฺมผลานํ สมฺพนฺโธ น สิยา’’ติ อตฺตตฺตนิยสุญฺญตาปกาสนํ สตฺถุสาสนํ อติกฺกมิตพฺพํ มญฺเญยฺยาติ อตฺโถฯ

‘‘อุปริ ฉ อภิญฺญา อาคตา’’ติ อนุรูปธมฺมวเสน ยถานุสนฺธิํ ทสฺเสติ, อิตเรหิ ปฏิปกฺขวเสนฯ กิเลเสนาติ ‘‘โลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส’’ติอาทินา กิเลสวเสนฯ อิมสฺมิมฺปีติ ปิ-สทฺเทน ยถา วุตฺตสุตฺตาทีสุ ปฏิปกฺขวเสน ยถานุสนฺธิ, เอวํ อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเตติ ทสฺเสติฯ ตถา หิ นิจฺจสาราทิปญฺญาปกานํ ทิฏฺฐิคตานํ วเสน อุฏฺฐิตา อยํ เทสนา นิจฺจสาราทิสุญฺญตาปกาสเนน นิฏฺฐาปิตาติฯ

ปริตสฺสิตวิปฺผนฺทิตวารวณฺณนา

[105-117] มริยาทวิภาคทสฺสนตฺถนฺติ สสฺสตาทิทิฏฺฐิทสฺสนสฺส สมฺมาทสฺสเนน สงฺกราภาววิภาวนตฺถํฯ ตทปิ เวทยิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อชานตํ อปสฺสตนฺติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ ‘‘อิทํ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ เอวํคหิกํ เอวํปรามฏฺฐํ เอวํคหิตํ โหติ เอวํอภิสมฺปราย’’นฺติ ยถาภูตํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตานํฯ ตถา ยสฺมิํ เวทยิเต อวีตตณฺหตาย เอวํ ทิฏฺฐิคตํ อุปาทิยนฺติ, ตํ เวทยิตํ สมุทยาทิโต ยถาภูตํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตานํ, เอเตน อนาวรณญาณสมนฺตจกฺขูหิ ยถา ตถาคตานํ ยถาภูตเมตฺถ ญาณทสฺสนํ, น เอวํ ทิฏฺฐิคติกานํ, อถ โข ตณฺหาทิฏฺฐิปรามาโสเยวาติ ทสฺเสติฯ เตเนว จายํ เทสนา มริยาทวิภาคทสฺสนตฺถา ชาตาฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘ยถาภูตํ ธมฺมานํ สภาวํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตาน’’นฺติ อวิเสเสน วุตฺตํฯ น หิ สงฺขตธมฺมสภาวํ อชานนมตฺเตน มิจฺฉา อภินิวิสนฺตีติฯ สามญฺญโชตนา วิเสเส อวติฏฺฐตีติ อยํ วิเสสโยชนา กตาฯ เวทยิตนฺติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ ทิฏฺฐิปญฺญาปนวเสน ปวตฺตํ ทิฏฺฐิยา อนุภูตํ อนุภวนํฯ ตณฺหาคตานนฺติ ตณฺหาย คตานํ อุปคตานํ, ปวตฺตานํ วาฯ ตญฺจ โข ปเนตนฺติ จ ยถาวุตฺตํ เวทยิตํ ปจฺจามสติฯ ตญฺหิ วฏฺฏามิสภูตํ ทิฏฺฐิตณฺหาสลฺลานุวิทฺธตาย สอุพฺพิลตฺตา จญฺจลํ, น มคฺคผลสุขํ วิย เอกรูเปน อวติฏฺฐตีติฯ เตเนวาห ‘‘ปริตสฺสิเตนา’’ติอาทิฯ

อถ วา เอวํ วิเสสการณโต ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ วิภชิตฺวา อิทานิ อวิเสสการณโต ตานิ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺร ภิกฺขเว’’ติอาทิกา เทสนา อารทฺธาฯ สพฺเพสญฺหิ ทิฏฺฐิคติกานํ เวทนา อวิชฺชา ตณฺหา จ อวิสิฏฺฐการนฺติฯ ตตฺถ ตทปีติ ‘‘สสฺสตํ อตฺตานญฺจ โลกญฺจ ปญฺญเปนฺติ’’ติ เอตฺถ ยเทตํ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ ปญฺญาปนํ, ตทปิฯ สุขาทิเภทํ ติวิธเวทยิตํ ยถากฺกมํ ทุกฺขสลฺลานิจฺจโต, อวิเสเสน สมุทยตฺถงฺคมสฺสาทาทีนวนิสฺสรณโต วา ยถาภูตํ อชานนฺตานํ อปสฺสนฺตานํ, ตโต เอว จ สุขาทิปตฺถนาสมฺภวโต ตณฺหาย อุปคตตฺตา ตณฺหาคตานํ ตณฺหาปริตสฺสิเตน ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตเมว ทิฏฺฐิจลนเมว, ‘‘อสติ อตฺตนิ โก เวทนํ อนุภวตี’’ติ กายวจีทฺวาเรสุ ทิฏฺฐิยา โจปนปฺปตฺติมตฺตเมว วา, น ปน ทิฏฺฐิยา ปญฺญาเปตพฺโพ สสฺสโต โกจิ ธมฺโม อตฺถีติ อตฺโถฯ เอกจฺจสสฺสตวาทาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

ผสฺสปจฺจยวารวณฺณนา

[118] เยน ตณฺหาปริตสฺสิเตน เอตานิ ทิฏฺฐิคตานิ ปวตฺตนฺติ, ตสฺส เวทยิตํ ปจฺจโย, เวทยิตสฺสาปิ ผสฺโส ปจฺจโยติ เทสนา ทิฏฺฐิยา ปจฺจยปรมฺปรนิทฺธารณนฺติ อาห ‘‘ปรมฺปรปจฺจยทสฺสนตฺถ’’นฺติ, เตน ยถา ปญฺญาปนธมฺโม ทิฏฺฐิ, ตปฺปจฺจยธมฺมา จ ยถาสกํ ปจฺจยวเสเนว อุปฺปชฺชนฺติ, น ปจฺจเยหิ วินา, เอวํ ปญฺญาเปตพฺพา ธมฺมาปิ รูปเวทนาทโย, น เอตฺถ โกจิ อตฺตา วา โลโก วา สสฺสโตติ อยมตฺโถ ทสฺสิโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ