‘‘เวทนาน’’นฺติอาทินา หิ ยสฺสา ธมฺมธาตุยา สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา อิมํ ทิฏฺฐิคตํ สการณํ สคติกํ ปเภทโต วิภชิตุํ สมตฺโถ อโหสิ , ตสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส สทฺธิํ ปุพฺพภาคปฏิปทาย อุปฺปตฺติภูมิํ ทสฺเสติ ธมฺมราชาฯ

ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกจฺจสสฺสตวาทวณฺณนา

[38] สตฺเตสุ สงฺขาเรสุ จ เอกจฺจํ สสฺสตํ เอตสฺสาติ เอกจฺจสสฺสโต, เอกจฺจสสฺสตวาโทฯ โส เอเตสํ อตฺถีติ เอกจฺจสสฺสติกา ฯ เต ปน ยสฺมา เอกจฺจสสฺสโต วาโท ทิฏฺฐิ เอเตสนฺติ เอกจฺจสสฺสตวาทา นาม โหนฺติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เอกจฺจสสฺสตวาทา’’ติฯ อิมินา นเยน เอกจฺจอสสฺสติกา ทิปทสฺสปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ นนุ จ ‘‘เอกจฺจสสฺสติกา’’ติ วุตฺเต ตทญฺญสฺส เอกจฺจสฺส อสสฺสตตาสนฺนิฏฺฐานํ สิทฺธเมว โหตีติ? สจฺจํ สิทฺธเมว โหติ อตฺถโต, น ปน สทฺทโตฯ ตสฺมา สุปากฏํ กตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘เอกจฺจอสสฺสติกา’’ติ วุตฺตํฯ น หิ อิธ สาวเสสํ กตฺวา ธมฺมํ เทเสติ ธมฺมสฺสามีฯ อิธาติ ‘‘เอกจฺจสสฺสติกา’’ติ อิมสฺมิํ ปเทฯ คหิตาติ วุตฺตา, ตถา เจว อตฺโถ ทสฺสิโตฯ อิธาติ วา อิมิสฺสา เทสนายฯ ตถา หิ ปุริมกา ตโย วาทา สตฺตวเสน, จตุตฺโถ สงฺขารวเสน วิภตฺโตฯ ‘‘สงฺขาเรกจฺจสสฺสติกา’’ติ อิทํ เตหิ สสฺสตภาเวน คยฺหมานานํ ธมฺมานํ ยาถาวสภาวทสฺสนวเสน วุตฺตํ, น ปเนกจฺจสสฺสติกมตทสฺสนวเสนฯ ตสฺส หิ สสฺสตาภิมตํ อสงฺขตเมวาติ ลทฺธิฯ เตเนวาห ‘‘จิตฺตนฺติ วา…เป.… ฐสฺสตี’’ติฯ น หิ ยสฺส ภาวสฺส ปจฺจเยหิ อภิสงฺขตภาวํ ปฏิชานาติ, ตสฺเสว นิจฺจธุวาทิภาโว อนุมฺมตฺตเกน สกฺกา ปฏิญฺญาตุํฯ เอเตน ‘‘อุปฺปาทวยธุวตายุตฺตภาวา สิยา นิจฺจา, สิยา อนิจฺจา สิยา น วตฺตพฺพา’’ติอาทินา ปวตฺตสฺส สตฺตภงฺควาทสฺส อยุตฺตตา วิภาวิตา โหติฯ

ตตฺถายํ อยุตฺตตาวิภาวนา – ยทิ ‘‘เยน สภาเวน โย ธมฺโม อตฺถีติ วุจฺจติ, เตเนว สภาเวน โส ธมฺโม นตฺถี’’ติอาทินา วุจฺเจยฺย, สิยา อเนกนฺตวาโทฯ อถ อญฺเญน, สิยา น อเนกนฺตวาโทฯ