โย ภิกฺขุ ทวาย หีเนน ชาติอาทินา อุตฺตมมฺปิ วเทยฺย, ทุพฺภาสิตํ สิยาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ หีเนหิ วา อุกฺกฏฺเฐหิ วา ชาติอาทีหิ เอวํ อุกฺกฏฺฐํ วา หีนํ วา ‘‘จณฺฑาโลสี’’ติอาทินา นเยน อุชุํ วา ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ จณฺฑาลเวนเนสาทา’’ติอาทินา นเยน อญฺญาปเทเสน วา อุปสมฺปนฺนํ วา อนุปสมฺปนฺนํ วา อกฺโกสาธิปฺปายํ วินา เกวลํ กีฬาธิปฺปาเยน วเทยฺย, ทุพฺภาสิตํ สิยาติฯ

ปกิณฺณกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. วตฺตาทิกณฺฑนิทฺเทสวณฺณนา

[96] อิทานิ วตฺตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อุปชฺฌาจริยวตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อุปชฺฌายวตฺตญฺจ อาจริยวตฺตญฺจ คมิกวตฺตญฺจ อาคนฺตุกวตฺตญฺจ เสนาสนาทิวตฺตญฺจ ปิยสีเลน ภิกฺขุนา กาตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ คมิกาคนฺตุกนฺติ คมิกํ อาคนฺตุกนฺติ เฉโท, คมิกวตฺตํ อาคนฺตุกวตฺตญฺจาติ อตฺโถฯ

[97] ทาตุกาโม หตฺถปาเส ฐิโต กิญฺจิ คหิตพฺพํ เอเกน ปุริเสน คหิตพฺพํ อุกฺขิปนกฺขมํ วตฺถุํ ติธา ตีสุ ปกาเรสุ เอเกนากาเรน ทเทยฺย, คเหตุกาโม ภิกฺขุ ทฺวิธา ทฺวีสุ เอเกน คณฺเหยฺย, อยํ ปญฺจงฺโค ปฏิคฺคโหติ อตฺโถฯ

[98-100] ทูเร ฐิตํ จีวรํ ฐปิโตกาสํ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘เอต’’นฺติ วตฺตพฺพํฯ หตฺถปาเส ฐิตํ หตฺเถน อามสิตฺวา ‘‘อิม’’นฺติ วตฺตพฺพํฯ ‘‘เอตํ อธิฏฺฐามิ, อิมํ อธิฏฺฐามี’’ติ อิเมสํ ปทานํ มชฺเฌ สงฺฆาฏิอาทีสุ ปจฺเจกํ โยเชตฺวา ติจีวรํ อธิฏฺเฐยฺยฯ กถํ? ‘‘เอตํ สงฺฆาฏิํ อธิฏฺฐามิ, อิมํ สงฺฆาฏิํ อธิฏฺฐามี’’ติ อธิฏฺเฐยฺยฯ เอวํ เสเสสุ จ จีวเรสุฯ

ยถา จีวราทิํ วิธานํ เอวํ ปตฺเตปิ อธิฏฺเฐยฺย ปจฺจุทฺธเรยฺยาติ อตฺโถฯ

[101] สญฺจริตฺตํ ฐเปตฺวา เสสา ครุกา จ ปาราชิกา จ สจิตฺตกาติ สมฺพนฺโธฯ อนฺติมาติ ปาราชิกาฯ อจฺฉินฺนสิกฺขาปทํ, ปริณตสิกฺขาปทญฺจาติ อิมํ ทฺวยํ ฐเปตฺวา เสสํ นิสฺสคฺคิยํ อจิตฺตกนฺติ อตฺโถฯ

[102-3] คามปฺปเวสนนฺเตเตติ คามปฺปเวสนํ อิติ เอเตฯ ปาจิตฺตีสุ เอเต ปทโสธมฺมาทโย คามปฺปเวสนนฺตา สตฺตรส สิกฺขาปทา อจิตฺตกาฯ

[104-5] ปกิณฺณเกสุ อุทฺทิสฺสกตํ ฐเปตฺวา อญฺญมํสกํ เสสมํสํ อจิตฺตกนฺติ อตฺโถฯ เอตฺถ ปกิณฺณเกสุ อญฺญมํสาทิกํ ปตฺตหตฺโถ กวาฏกนฺตํ เตรสวิธํ อิทํ สิกฺขาปทํ อจิตฺตกํ, เสสํ สพฺพํ สจิตฺตกนฺติ อตฺโถฯ

[106] อาจริยา วีติกฺกมนจิตฺเตน สจิตฺตกํ อจิตฺตกนฺติ วทนฺติ, ปญฺญตฺติชานเนน จิตฺเตน ตถา สจิตฺตกํ อจิตฺตกนฺติ อาจริยา วทนฺตีติ อตฺโถฯ ตถา-สทฺเทน ‘‘สจิตฺตกํ อจิตฺตก’’นฺติ อิทํ คหิตํฯ

[107-9] ปุพฺพกรณาทิกนฺติ เอตฺถ อาทิ-สทฺโท ปุพฺพกิจฺจํ สงฺคณฺหาติฯ ตตฺถ –

‘‘สมฺมชฺชนี ปทีโป จ, อุทกํ อาสเนน จ;

อุโปสถสฺส เอตานิ, ปุพฺพกรณนฺติ วุจฺจติฯ

‘‘ฉนฺทปาริสุทฺธิอุตุกฺขานํ, ภิกฺขุคณนา จ โอวาโท;

อุโปสถสฺส เอตานิ, ปุพฺพกิจฺจนฺติ วุจฺจตี’’ติฯ –

เอวํ ปุพฺพกรณาทิกํ นวธา ทีปิตํ สพฺพํ อุโปสถปฺปวารณํ ปิยสีลินา กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

[112] ยถากฺกมนฺติ เอตฺถายมธิปฺปาโย – คโณ ปาริสุทฺธิอุโปสถํ กเรยฺย, ปุคฺคโล อธิฏฺฐานอุโปสถํ กเรยฺย, สงฺโฆ สุตฺตุทฺเทสอุโปสถํ กเรยฺยาติฯ

[113] จาตุทฺทโส ปนฺนรโส, สามคฺคี ทินโต ติธาติ จาตุทฺทโส อุโปสโถ , ปนฺนรโส อุโปสโถ, สามคฺคีอุโปสโถติ ทินโต ติธา โหนฺติฯ ทินโต ปุคฺคลโต กตฺตพฺพาการโต เต อุโปสถา นว อิติ อีริตาติ อตฺโถฯ

[114] เตวาจี ทฺเวกวาจีติ เตวาจิกา ปวารณา, ทฺเววาจิกา ปวารณา, เอกวาจิกา ปวารณา อิติ นว ปวารณา วุตฺตาฯ

[115] ตสฺสาติ ผคฺคุนมาสสฺสฯ ตโต เสสนฺติ อาสาฬฺหิอนฺติมปกฺขมฺหา ยาว กตฺติกปุณฺณมา วสฺสกาลนฺติ อตฺโถฯ เอตฺถ หิ เอกสฺมิํ สํวจฺฉเร จตุวีสติอุโปสถา โหนฺติฯ

[116] เอเตสูติ เอเตสุ ตีสุ จตูสุ เอเกกสฺมิํ อุตุมฺหิ ตติยปกฺขา สตฺตมปกฺขาฯ จาตุทฺทสาติ ฉ จาตุทฺทสาติ อตฺโถฯ เสสานิ อุตฺตานตฺถาเนวาติฯ

วตฺตาทิกณฺฑนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิคมนกถา

เอตฺตาวตา สมารทฺธา, มูลสิกฺขตฺถวณฺณนา;

นิฏฺฐิตา ยา สมาเสน, อฑฺฒมาสสฺส อจฺจเยฯ

อธุนูปสมฺปนฺนานํ, หิตตฺถาย สมาสโต;

อิมํ อตฺถํ วณฺณยตา, ยํ ปุญฺญํธิคตํ มยาฯ

เตน ปุญฺเญนยํ โลโก, สุขาย ปฏิปตฺติยา;

ปาปุณาตุ วิสุทฺธาย, นิพฺพานํ อชรํ ปทํฯ

นานาตรุคณากิณฺเณ , นานากุสลกามิโน;

รมฺเม ยุทฺธานปติโน, วิหาเร วสตา สตาฯ

สาสเน สิทฺธิปตฺตสฺส, สิทฺธินา ญาณสิทฺธินา;

ปณฺฑิเตน กตา เอสา, มูลสิกฺขตฺถวณฺณนาฯ

มูลสิกฺขา-ฏีกา สมตฺตาฯ