(ฉ) สปฺปฏิภเย อารญฺญกเสนาสเน วสฺสํ อุปคนฺตฺวา วิหรนฺเตน ภิกฺขุนา ติณฺณํ จีวรานํ อญฺญตรํ จีวรํ ปุริมิกาย อุปคนฺตฺวา มหาปวารณาย ปวาริตตา, กตฺติกมาสตา, ปญฺจธนุสติกปจฺฉิ มปฺปมาณยุตฺตเสนาสนตา, สาสงฺกสปฺปฏิภยตาติ เอวํ วุตฺตจตุรงฺคสมฺปตฺติยาอนฺตรฆเร นิกฺขิปิตฺวา สติ ปจฺจเย ฉารตฺตปรมํ เตน จีวเรน วิปฺปวสิตพฺพํฯ ตโต เจ อุตฺตริ วิปฺปวเสยฺย, นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อติเรกฉารตฺต’’นฺติอาทิฯ

(ช) ชานนฺติ ชานนฺโตฯ

[396] อาทิมฺหิ วิยาติ ปฐมนิสฺสคฺคิเย วิยฯ

[397] (ข) อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต ขาทนียาทิปฺปฏิคฺคหเณ จ ภิกฺขูสุ กุเลสุ ภุญฺชนฺเตสุ ‘‘อิธ ปูวํ, สูปํ เทถา’’ติอาทินา นเยน โวสาสมานาย ภิกฺขุนิยา อนปสาทเนน จ เสขสมฺมเตสุ กุเลสุ ปุพฺเพ อนิมนฺติตสฺส ขาทนียาทีนํ ปฏิคฺคหเณ จ สปฺปฏิภเย อารญฺญกเสนาสเน วิหรนฺตสฺส ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตขาทนียาทิปฺปฏิคฺคหเณ จ ปาฏิเทสนียํ นาม อาปตฺตินิกาโย วุตฺโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘คารยฺห’’นฺติอาทิฯ

[398] ‘‘อเทสนาคามินิย’’นฺติอาทิ ‘‘น เทสเย’’ติ เอตฺถ กมฺมํฯ ปาราชิกา สงฺฆาทิเสสา จ อเทสนาคามินิโย นามฯ น อาปตฺติ อนาปตฺติ, ตํฯ กตเทสนํ เทสิตํฯ นานาสํวาสนิสฺสีมฏฺฐิตานํ น เทสเยติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ จตุปญฺจหิ น เทสเย, มนสา น เทสเย, อปกตตฺตานํ น เทสเย, นานา ‘‘เอกา’’ติ น เทสเยติฯ มนสาติ เกวลํ จิตฺเตเนวฯ นานาติ สมฺพหุลา อาปตฺติโย ‘‘เอกา’’ติ วตฺวาฯ เอกํ ปน อาปตฺติํ ‘‘สมฺพหุลา’’ติ เทเสตุํ วฏฺฏตีติฯ

เทสนานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

43. ฉนฺททานนิทฺเทสวณฺณนา

[399] กมฺมปฺปตฺเตติ อุโปสถาทิโน กมฺมสฺส ปตฺเต ยุตฺเต อนุรูเปฯ สงฺเฆ สมาคเตติ จตุวคฺคาทิเก สงฺเฆ เอกตฺถ สนฺนิปติเตฯ เอตฺถ จ ฉนฺทหารเกนาปิ สทฺธิํ จตุวคฺคาทิโก เวทิตพฺโพฯ

[400] ฉนฺททานาทิวิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอก’’นฺติอาทิมาหฯ อุปาคมฺมาติ สนฺติํ อาปตฺติํ ปกาเสตฺวา ตโต ปจฺฉา อุปคนฺตฺวาฯ ฉนฺทํ ทเทติ วกฺขมาเนสุ ตีสุ เอเกนปิ พหิ อุโปสถํ กตฺวา อาคโต ฉนฺทํ ทเทยฺย, เกนจิ กรณีเยน สนฺนิปาตฏฺฐานํ คนฺตฺวา กายสามคฺคิํ อเทนฺโต ปน ปาริสุทฺธิํ เทนฺโต ฉนฺทํ ทเทยฺยฯ

[402] อุภินฺนํ ทาเน กิํปโยชนนฺติ อาห ‘‘ปาริสุทฺธี’’ติอาทิฯ ปาริสุทฺธิปฺปทาเนน สงฺฆสฺส อตฺตโน จาปิ อุโปสถํ สมฺปาเทตีติ สมฺพนฺโธฯ ปริสุทฺธิ เอว ปาริสุทฺธิ, ตสฺส ปทานํ, เตนฯ นนุ จ ปาริสุทฺธิตาปทานมตฺตเมว อุโปสถกมฺมํ นามาติ ปาริสุทฺธิปฺปทานํ อตฺตโน อุโปสถํ สมฺปาเทตุ, กถํ สงฺฆสฺสาติ? วุจฺจเต – ปาริสุทฺธิทานสฺส ธมฺมกมฺมตาสมฺปาทเนน สงฺฆสฺสาปิ อุโปสถํ สมฺปาเทตีติฯ

เอตฺถ ปน จตูสุ เอกสฺส ฉนฺทปาริสุทฺธิํ อาหริตฺวา ตโย ปาริสุทฺธิอุโปสถํ กโรนฺติ, ตีสุ วา เอกสฺส ฉนฺทปาริสุทฺธิํ อาหริตฺวา ทฺเว ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ, อธมฺเมน วคฺคํ อุโปสถกมฺมํฯ จตฺตาโร ปาริสุทฺธิอุโปสถํ กโรนฺติ, ตโย วา ทฺเว วา ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ, อธมฺเมน สมคฺคํฯ จตูสุ เอกสฺส อาหริตฺวา ตโย ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ, ตีสุ วา เอกสฺส อาหริตฺวา ทฺเว ปาริสุทฺธิอุโปสถํ กโรนฺติ, ธมฺเมน วคฺคํฯ

สเจ ปน จตฺตาโร สนฺนิปติตฺวา ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ, ตโย ปาริสุทฺธิอุโปสถํ, ทฺเว อญฺญมญฺญํ ปาริสุทฺธิอุโปสถํ กโรนฺติ, ธมฺเมน สมคฺคํฯ ปวารณกมฺเมสุปิ ปญฺจสุ เอกสฺส ปวารณํ อาหริตฺวา จตฺตาโร คณญตฺติํ ฐเปตฺวา ปวาเรนฺติ, จตูสุ ตีสุ วา เอกสฺส อาหริตฺวา ตโย ทฺเว วา สงฺฆญตฺติํ ฐเปตฺวา ปวาเรนฺติ, อธมฺเมน วคฺคํ ปวารณกมฺมนฺติอาทิ วุตฺตนยเมวฯ เสสกมฺมํ วิพาธตีติ อวเสสสงฺฆกิจฺจํ วิพาเธติ อลทฺธาธิปฺปายตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ

[403] ทฺวยนฺติ อุโปสถกรณญฺเจว อวเสสกิจฺจญฺจฯ อตฺตโน น สาเธตีติ สมฺพนฺธนียํฯ

[404] หเรยฺยาติ ปุพฺเพ วุตฺตํ สุทฺธิกฉนฺทํ วา อิมํ วา ฉนฺทปาริสุทฺธิํ หเรยฺยฯ ปรมฺปรา น หารเยติ ปรมฺปรา น อาหเรยฺยฯ กสฺมาติ อาห ‘‘ปรมฺปราหฏา’’ติอาทิฯ เตนาติ ปฐมโต คหิตฉนฺทปาริสุทฺธิเกนฯ ปรมฺปราหฏาติ ยถา พิฬาลสงฺขลิกาย ปฐมํ วลยํ ทุติยํ ปาปุณาติ, ตติยํ น ปาปุณาติ, เอวํ ทุติยสฺส อาคจฺฉติ, ตติยสฺส น อาคจฺฉติฯ ‘‘ปริมฺปราหฏา ฉนฺท-ปาริสุทฺธิ น คจฺฉตี’’ติ วา ปาโฐฯ

[405] สพฺพูปจารนฺติ ‘‘เอกํสํ จีวรํ กตฺวา’’ ติอาทิ สพฺพํ อุปจารํฯ

[406] โส อาคโต อาโรเจตฺวา สงฺฆํ ปวาเรยฺยาติ โยชนาฯ อถาติ อนนฺตรตฺเถฯ อาคโตติ ปวารณํ คเหตฺวา อาคโต ภิกฺขุฯ อาโรเจตฺวาติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาโรเจตฺวาฯ เอวนฺติ วกฺขมานกฺกเมนฯ

[407-8] คเหตฺวา หารโกติ สมฺพนฺโธฯ นาหฏาติ อาหฏาว น โหตีติ อตฺโถฯ หารโก สงฺฆํ ปตฺวา ตถา เหยฺย, อาหฏา โหตีติ โยชนาฯ ตถา เหยฺยาติ วิพฺภนฺตาทิโก ภเวยฺยฯ

[409] สงฺฆํ ปตฺโต ปมตฺโต วา สุตฺโต วา นาโรจเยยฺย อนาปตฺติ จาติ สมฺพนฺโธฯ จ-สทฺโท ฉนฺทปาริสุทฺธิหรณํ สมฺปิณฺเฑตีติฯ

ฉนฺททานนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

44. อุโปสถนิทฺเทสวณฺณนา

[410] ทุเว อุโปสถาติ สุลภปฺปวตฺติวเสน วุตฺตํฯ ตโย ปน ทิวสวเสเนว อุโปสถา จาตุทฺทสิโก ปนฺนรสิโก สามคฺคิโกติฯ ตตฺถ เหมนฺตคิมฺหวสฺสานานํ ติณฺณํ อุตูนํ ตติยสตฺตมปกฺเขสุ ทฺเว ทฺเว กตฺวา ฉ จาตุทฺทสิกา, เสสา ปนฺนรสิกาติ เอวํ เอกสํวจฺฉเร จตุวีสติอุโปสถาฯ อิทํ ตาว โลกสฺส ปกติจาริตฺตํฯ ‘‘อาคนฺตุเกหิ อาวาสิกานํ อนุวตฺติตพฺพ’’นฺติอาทิวจนโต (มหาว. 178) ปน ตถารูปปจฺจเย สติ อญฺญสฺมิมฺปิ จาตุทฺทเส อุโปสถํ กาตุํ วฏฺฏติฯ

[411] สุตฺตุทฺเทโส สงฺฆสฺเสวาติ โยชนาฯ อธิฏฺฐานญฺจ ตํ อุโปสโถ จาติ กมฺมธารโยฯ เสสานนฺติ ทฺวินฺนํ ติณฺณํ วาฯ ‘‘ทุเว’’ติอาทินา จ จาตุทฺทโส ปนฺนรโส สามคฺคีติ ทิวสวเสน, สุตฺตุทฺเทโส อธิฏฺฐานํ ปาริสุทฺธีติ กรณปฺปกาเรน, สงฺฆุโปสโถ คณุโปสโถ ปุคฺคลุโปสโถติ ปุคฺคลวเสน จาติ นว อุโปสถา ทีปิตา โหนฺติฯ

[412] ปุพฺพกิจฺเจติ –

‘‘ฉนฺทปาริสุทฺธิอุตุกฺขานํ, ภิกฺขุคณนา จ โอวาโท;

อุโปสถสฺส เอตานิ, ปุพฺพกิจฺจนฺติ วุจฺจตี’’ติฯ (มหาว. อฏฺฐ. 168) –