41. ปกิณฺณกนิทฺเทสวณฺณนา

[335] สทฺวารพนฺธเน โสทุกฺขลกปาสเก ฐาเน ทิวา สยนฺเตน ปริวตฺตกํ ทฺวารํ พนฺเธยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ทฺวารญฺจ ทฺวารพนฺธนญฺจ ทฺวารพนฺธนานิ มชฺเฌปทโลปวเสน, พนฺธน-สทฺเทเนว วา ทฺวารพาหา วุจฺจนฺติ, สห ทฺวารพนฺธเนหีติ สทฺวารพนฺธนํ, ฐานํฯ เหฏฺฐา อุทุกฺขลกญฺจ อุปริ ปาสโก จ, สห อุทุกฺขลปาสเกหีติ สมาโสฯ ตาทิเส ฐาเน ปาการาทิปริกฺเขเปน ภวิตพฺพนฺติ ปริกฺขิตฺเตติ วิญฺญายติฯ โส จ อุจฺจโต สหเสยฺยปฺปโหนเก วุตฺตนโยติ วทนฺติ ฯ สยนฺเตนาติ ปาเท ภูมิโต โมเจตฺวา นิปชฺชนฺเตนฯ ปริวตฺตกนฺติ สํวรณวิวรณวเสน อิโต จิโต จ ปริวตฺตนโยคฺคํฯ ทฺวารนฺติ อนฺตมโส ทุสฺสสาณิทฺวารมฺปิฯ พนฺเธยฺยาติ สพฺพนฺติเมน วิธินา ยาวตา สีสํ น ปวิสติ, ตาวตาปิ พนฺเธยฺย, สํวเรยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ

[336] อาโภโค จาปีติ ‘‘เอส ชคฺคิสฺสตี’’ติ อาโภโค จาปิฯ จ-สทฺเทน ‘‘ทฺวารํ ชคฺคาหี’’ติ วจนมฺปิ สมุจฺจิโนติฯ สวเส ตํ อาการํ วินาติ สสฺส อตฺตโน วเส อายตฺเต ฐาเน, ยตฺถ ปน พหูนํ สญฺจรณตฺตา ทฺวารํ สํวุตมฺปิ สํวุตฏฺฐาเน น ติฏฺฐติ, ทฺวารํ อลภนฺตา ปาการํ อภิรุหิตฺวาปิ วิจรนฺติ, ตาทิเส ปริเวเณ สํวรณกิจฺจํ นตฺถิฯ อถ วา สสฺส วโส อายตฺโต, น ยกฺขาทีนํ เตหิ คหิตกตฺตสฺส, พนฺธิตฺวา นิปชฺชาปิตตฺตสฺส จ อภาเวนาติ สวโสฯ ตสฺมิํ สติ ปุพฺเพ วุตฺตทฺวารํ สํวรณอาโภคกรณวจนสงฺขาตํ อาการนฺติ อตฺโถฯ

[337] รตนานีติ มุตฺตาทีนิ ทสวิธานิฯ ตตฺถ ปน ชาติผลิกํ อุปาทาย สพฺโพปิ มณิ เวฬุริโยปิ โลหิตงฺโก มสารคลฺโล จ โธตาปิ อโธตวิทฺธาปิ อนามาสา, กาจมณิ จ ปานียสงฺโข โธโต อโธโตปิ อามาสา, สิลา โธตวิทฺธา สุวณฺเณน สทฺธิํ ปจิตา มุคฺควณฺณา จ อนามาสาฯ เจติยฆรโคปกานํ สุวณฺณเจติเย กจวรเมว หริตุํ วฏฺฏติฯ อารกูฏโลหมฺปิ ชาตรูปคติกเมวฯ อิตฺถิรูปานีติ อนฺตมโส ปิฏฺฐมยอิตฺถิรูปานิปิฯ ธญฺญนฺติ อนฺตมโส ตตฺถชาตกมฺปิ มคฺเค ปสาริตมฺปิ สตฺตวิธํ ธญฺญํฯ กีฬาวเสน อปรณฺณานิ ตาลผลาทีนิปิ อนามาสานิ, ปสาริตมฺปิ น มทฺทนฺเตน คนฺตพฺพํ, อสติ มคฺเค มคฺคํ อธิฏฺฐาย คนฺตพฺพํฯ อิตฺถิปสาธนนฺติ อนฺตมโส ปิฬนฺธนตฺถาย ฐปิตํ นิวาสนตาลปณฺณมุทฺทิกมฺปิฯ

[338] สิตฺถเตโลทเตเลหีติ มธุสิตฺถกนิยฺยาสาทีสุ เยน เกนจิ เตลมิสฺสกสิเลเสน จ อุทกมิสฺสกเตเลน จฯ ผณหตฺถผเณหีติ ผณมิว ผณํ, องฺคุลีหิ ผณกิจฺจกรเณน หตฺโถเยว ผณํ หตฺถผณํ, ทนฺตมยาทิ ยํ กิญฺจิ ผณญฺเจว หตฺถผณญฺจาติ ทฺวนฺโทฯ โอสณฺเฐยฺยาติ โอลิขิตฺวา สนฺนิสีทาเปยฺยฯ

[339] เอกปาวุรณา วา เอกตฺถรณา วา น ตุวฏฺฏยุํ, เอกมญฺเจ น ตุวฏฺฏยุนฺติ โยชนาฯ เอกํ ปาวุรณํ เอกํ อตฺถรณํ เอเตสนฺติ วิคฺคโหฯ น ตุวฏฺฏยุนฺติ น นิปชฺเชยฺยุํฯ เอกสฺมิํ ภาชเน วาปิ น ภุญฺเชยฺยุนฺติ โยเชตพฺพํฯ

[340] มนุสฺสานํ ปมาณงฺคุเลน อฏฺฐ องฺคุลานิ ยสฺส, อธิเกน สหิตํ อฏฺฐงฺคุลนฺติ สมาโสฯ ลสุณํ มคเธสุ ชาตํ อามลกภณฺฑิกํ ลสุณํ น ขาเทยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ น อกลฺลโกติ อคิลาโนฯ

[341] หีนุกฺกฏฺเฐหิ ชาติอาทีหิ อุกฺกฏฺฐํ วา หีนํ วา อุชุํ วา อญฺญาปเทเสน วา ทวา วเท, ทุพฺภาสิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ชาติอาทีหีติ ชาตินามโคตฺตกมฺมสิปฺปอาพาธลิงฺคกิเลสอาปตฺติอกฺโกเสหิ ฯ อุกฺกฏฺฐนฺติ ชาตฺยาทีหิเยว อุกฺกฏฺฐํ อุปสมฺปนฺนํ อนุปสมฺปนฺนํ วาฯ ทวาติ เกฬิหสาธิปฺปายตายฯ อุชุํ วาติ ‘‘จณฺฑาโลสี’’ติอาทินา นเยนฯ อญฺญาปเทเสน วาติ ‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ จณฺฑาลา’’ติอาทินา นเยนฯ

[342] ทีเฆ นเขติ มํสปฺปมาณโตฯ ทีเฆ เกเสติ ทฺวงฺคุลโตฯ สเจปิ น ทีฆา, ทุมาสโต เอกทิวสมฺปิ อติกฺกาเมตุํ น ลภติฯ ทีเฆ นาสโลเมติ นาสโต พหิ นิกฺขนฺเตฯ วีสติมฏฺฐนฺติ วีสติยา นขานํ มฏฺฐญฺจฯ

สมฺพาเธติ อุโภสุ อุปกจฺฉเกสุ, มุตฺตกรเณ จ โลมหารณญฺจ น ลพฺภาติ สมฺพนฺธนียํฯ น ลพฺภาติ เอเต มฏฺฐาทโย น ลพฺภนฺตีติ อตฺโถ, นิปาโต วา ลพฺภาติฯ อาพาธปฺปจฺจยา ปน สมฺพาเธ โลมํ สํหริตุํ วฏฺฏติฯ

[343] สงฺฆุทฺทิฏฺฐํ วา สงฺฆิกํ วา สยนาสนํ ยถาวุฑฺฒํ น พาเธยฺยาติ โยชนาฯ สงฺฆสฺส อุทฺทิฏฺฐํ สงฺฆุทฺทิฏฺฐํ, สงฺฆํ อุทฺทิสฺส กตนฺติ อธิปฺปาโยฯ โย โย วุฑฺโฒ ยถาวุฑฺฒํ, วุฑฺฒปฺปฏิปาฏิยาติ อตฺโถฯ น พาเธยฺยาติ น ปฏิพาเหยฺยฯ อลฺลปาทา นาม เยหิ อกฺกนฺตฏฺฐาเน อุทกํ ปญฺญายติฯ สยนาสนนฺติ มญฺจปีฐาทิ, อิมินา ปริภณฺฑกตา ภูมีติปิ อุปลกฺขิตาฯ สุโธตปาทกํ วาปิ สอุปาหโน ตเถวาติ สมฺพนฺโธฯ สุโธตปาทกนฺติ โธตปาเทเหว อกฺกมิตพฺพฏฺฐานํฯ โธตา ปาทา ยสฺส อกฺกมนสฺสาติ กิริยาวิเสสนสมาโสฯ ยทิ ปน ตตฺถ เนวาสิกา อโธตปาเทหิปิ วฬญฺเชนฺติ, ตเถว วฬญฺเชตุํ วฏฺฏติฯ ตเถวาติ ปริภณฺฑกตํ ภูมิํ เสนาสนํ วา นกฺกเมติ อตฺโถฯ

[344] สงฺฆาฏิยาติ อธิฏฺฐิตสงฺฆาฏิยาฯ ปาเท ปริคฺคเหตฺวา อาสนํ ปลฺลตฺโถ, ปลฺลตฺถํ กโรตีติ ปลฺลตฺถาติธาตุสฺส ปลฺลตฺเถติ รูปํฯ วิหาเรปิ อนฺตรฆเรปิ ปลฺลตฺถิกาย น นิสีเทยฺยาติ อธิปฺปาโย, ปริกมฺมกตํ ภิตฺตาทินฺติ โยชนาฯ ปริกมฺมกตนฺติ เสตวณฺเณน วา จิตฺตกมฺเมน วา กตปริกมฺมํฯ อาทิ-สทฺโท ทฺวารวาตปานาทิํ สงฺคณฺหาติฯ น อปสฺสเยติ จีวราทินา อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวา อปสฺสยนํ น กเรยฺยฯ โน น อาจเมติ เนว น อาจเม, อาจเมยฺยาติ อตฺโถฯ ทฺเว ปฏิเสธา ปกติยตฺถํ คเมนฺตีติฯ สนฺเตติ อิมินา อุทเก อสนฺเต อนาปตฺตีติ ทีเปติฯ

[345] อกปฺปิยสมาทาเนติ ภิกฺขูนํ สามเณรานํ อกปฺปิเย สมาทาเนฯ ทวาติ นิปาโต , กีฬาธิปฺปาเยนาติ อตฺโถฯ

สิลาปวิชฺฌเนติ อนฺตมโส หตฺถยนฺเตนปิ สกฺขริกายปิ ขิปเนฯ สภาคาย เทสนาย อาวิกมฺเม จ ทุกฺกฏนฺติ โยเชตพฺพํฯ สภาคายาติ วตฺถุวเสน สมาโน ภาโค เอติสฺสา อาปตฺติยาติ วิคฺคโหฯ จ-สทฺโท ตาทิสิยา ปฏิคฺคหณมตฺตํ สมุจฺจิโนติฯ

[346] ปฏิสฺสโว นาม ‘‘อุโภปิ มยํ อิธ วสฺสํ วสิสฺสาม, เอกโต อุทฺทิสาเปมา’’ติอาทิปฏิชานนํ, ตสฺส วิสํวาโท ปจฺฉา อกรณํ ปฏิสฺสววิสํวาโท, ตสฺมิํ, นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมํฯ สุทฺธจิตฺตสฺสาติ กถนสมเย ‘‘กริสฺสามี’’ติ เอวํ ปวตฺตจิตฺตสฺสฯ อิตรสฺสาติ อญฺญสฺส อสุทฺธจิตฺตสฺสฯ

[347] กิจฺเจติ สุกฺขกฏฺฐาทิคฺคหณกิจฺเจ สติ เอว โปริสํ ปุริสปฺปมาณํ อภิรุเหยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ อาปทาสูติ วาฬมิคทสฺสนาทีสุฯ

[348] ปริสฺสาวนํ วินาติ สมฺพนฺโธฯ อทฺธานนฺติ เหฏฺฐิมนฺเตน อทฺธโยชนสงฺขาตํ อทฺธานํฯ สเจ น โหติ ปริสฺสาวนํ วา ธมฺมกรโณ วา, สงฺฆาฏิกณฺโณปิ อธิฏฺฐาตพฺโพฯ ยาจมานสฺสาติ ปริสฺสาวนํ ยาจนฺตสฺสฯ

[349] อาพาธปฺปจฺจยา อญฺญตฺร เสสงฺเค จ อตฺตฆาตเน จ ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ เสสงฺเคติ องฺคชาตโต กณฺณนาสาทิอวเสเส อวยวจฺเฉทเนฯ อตฺตฆาตเนติ อาหารุปจฺเฉทาทินา อตฺตโน มารเณฯ

[350] ตูลิกาย กยิรมานํ อิตฺถิปุริสาทิกํ จิตฺตญฺจ โปตฺถกญฺจ กฏฺฐาทีสุ กยิรมานํ จิตฺตโปตฺถกานิ, ตานิเยว รูปานีติ สมาโสฯ ชาตกาทีนิ ปน ปเรหิ การาเปตุํ ลพฺภนฺติฯ มาลากมฺมาทีนิ สยมฺปิ กาตุํ ลพฺภนฺติฯ อารามารญฺญเคเหสุ ภุญฺชนฺตํ น อุฏฺฐาเปยฺยาติ โยเชตพฺพํฯ

วิหารสงฺขาโต อาราโม จ อรญฺญญฺจ อนฺตรฆรสงฺขาตํ เคหญฺจาติ ทฺวนฺโทฯ ‘‘อาราม…เป.… เคเหสู’’ติ วตฺตพฺเพ เอ-การสฺส อ-การกรเณน คาถาพนฺธวเสน วุตฺตํฯ โอกาเส กเต ปน ‘‘ปวิสถา’’ติ วุตฺเต จ ปวิสิตพฺพํ อุปนิสีทิตพฺพญฺจฯ

[351] ปุมยุตฺตานิ ยานานิ จ สิวิกญฺจ หตฺถวฏฺฏกญฺจ ปาฏงฺกิญฺจ อภิรุหิตุํ คิลานสฺส กปฺปเตติ สมฺพนฺโธฯ ปุมยุตฺตานีติ อสฺสควาทิปุริสยุตฺตานิ, น เธนุยุตฺตานิ, สารถิ ปน อิตฺถี วา โหตุ ปุริโส วา, วฏฺฏติฯ หตฺถวฏฺฏเกปิ เอเสว นโย, ยานานีติ รถสกฏาทีนิ, สิวิกนฺติ ปีฐกสิวิกํ, ปีฐกยานนฺติ อตฺโถฯ ปาฏงฺกีติ อนฺโทลิกาฯ คิลานสฺสาติ เอตฺถ คิลาโน นาม น อปฺปเกนปิ สีสาพาธาทิมตฺเตน เวทิตพฺโพ, โย ปน น สกฺโกติ วินา ยาเนน คนฺตุํ, เอวรูโป เวทิตพฺโพฯ ตถา หิ ยานํ อนุชานนฺเตน ภควตา โกสเลสุ ชนปเทสุ ภควนฺตํ ทสฺสนาย สาวตฺถิํ คจฺฉนฺตํ อญฺญตรํ คิลานํ ภิกฺขุํ คนฺตุมสกฺกุเณยฺยตาย อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ทิสฺวา มนุสฺเสหิ ตํ ปวตฺติํ ญตฺวา ‘‘เอหิ, ภนฺเต, คมิสฺสามา’’ติ วุตฺเต ‘‘นาหํ, อาวุโส, คมิสฺสามิ, คิลาโนมฺหี’’ติ วุตฺตวตฺถุสฺมิํ (มหาว. 253) อนุญฺญาตํ, ตถา วทนฺโต จ โส ภิกฺขุ คมนุปจฺเฉทสาธกเมว เคลญฺญํ สนฺธายาหาติ วิญฺญายติ อธิปฺเปตตฺถนิปฺผตฺติยา อุปจฺฉินฺนตฺตา, อปิจ ยาเนน เอกปริจฺเฉทาย อุปาหนาย ปริจฺเฉทํ ฐเปนฺเตน อฏฺฐกถาจริเยน ‘‘คิลาเนน ภิกฺขุนา สอุปาหเนนาติ เอตฺถ คิลาโน นาม โย น สกฺโกติ อนุปาหเนน คามํ ปวิสิตุ’’นฺติ อฏฺฐกถายํ (มหาว. อฏฺฐ. 256) วุตฺตํ, ตสฺมา ยถาวุตฺตคิลาโนว คิลาโนติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํฯ

[352] ทวํ กรเณติ เกฬิยา กรเณฯ อญฺญสฺสาติ อนฺตมโส ทุสฺสีลสฺสาปิฯ อุปลาฬเนติ ‘‘ปตฺตํ ทสฺสามิ, จีวรํ ทสฺสามี’’ติอาทินาฯ

[353] วิวริตฺวา น ทสฺสเยติ สมฺพนฺธนียํฯ ตา ภิกฺขุนิโยฯ

[354] โอวาทนฺติ ภิกฺขุนีหิ เตรสิยํ วา จาตุทฺทสิยํ วา อาคนฺตฺวา อุโปสถํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘จาตุทฺทโส’’ติอาทินา ภิกฺขุนา อาจิกฺขิเต ปุน ตาหิ อุโปสถทิวเส สมาคนฺตฺวา โอวาทูปสงฺกมนยาจนํ, ตํ ปาติโมกฺขุทฺเทสกสฺส อาโรเจตฺวา เตน กตสนฺนิฏฺฐานํ คเหตฺวา ปาฏิปเท ปจฺจาหริตพฺพนฺติ อชานนกํ พาลญฺจ ตถา กาตุํ อสมตฺถํ คิลานญฺจ ปาฏิปเท คนฺตุกามํ คมิยญฺจ วชฺเชตฺวา อญฺญสฺส คหณปจฺจาหรณานิ อกาตุํ น วฏฺฏติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘น คณฺหโต’’ติอาทิฯ

[355] โลกายตนฺติ นิรตฺถกการณปฺปฏิสํยุตฺตํ ติตฺถิยสตฺถํฯ ติรจฺฉานวิชฺชา จ อิมินาว อุปลกฺขิตาฯ น วาเจยฺยาติ ปเรสํ น วาเจยฺยฯ อิมินาว อตฺตโน ปริยาปุณนมฺปิ ปฏิกฺขิตฺตํ โลกายตติรจฺฉานวิชฺชาติ จ ราคโทสโมหวฑฺฒานิ พุทฺธาทิครหิตา สคฺคโมกฺขานํ ติโร ติริยโต อญฺจิตา คตา ปวตฺตา กพฺพนาฏกาทิกา สพฺพาปิ วิชฺชา อนุโลมวเสน วา วินยปริยายํ ปตฺวา ครุเก ฐาตพฺพนฺติ วินยยุตฺติโตปิ สงฺคหิตาติ เวทิตพฺพาฯ เอวญฺจ โน ครูนมุปเทโสฯ เปฬายปีติ ยตฺถ ปาติํ ฐเปตฺวา สุขิโน ภุญฺชนฺติ, ตมฺพโลเหน รชเตน วา กตาย ตาย อาสิตฺตกูปธานสงฺขาตาย เปฬาย ฐเปตฺวาฯ

[356] ปารุตญฺจ นิวาสนญฺจ, คิหีนํ หตฺถิโสณฺฑาทิวเสน ปารุตนิวาสนํ ยสฺส ปารุปนสฺส นิวาสนสฺสาติ กิริยาวิเสสนสมาโส ฯ คิหิปารุตนิวาสนํ น ปารุเป น นิวาเสยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ สํเวลฺลิยํ น นิวาเสยฺยาติ มลฺลกมฺมกราทโย วิย กจฺฉํ กตฺวา น นิวาเสยฺยฯ เอวํ นิวาเสตุํ คิลานสฺสาปิ มคฺคปฺปฏิปนฺนสฺสาปิ น วฏฺฏติฯ ยมฺปิ มคฺคํ คจฺฉนฺตา เอกํ วา ทฺเว วา โกเณ อุกฺขิปิตฺวา อนฺตรวาสกสฺส อุปริ ลคฺคนฺติ, น วฏฺฏติฯ เอวํ อปารุปิตฺวา อนิวาเสตฺวา จ นิพฺพิการํ ปริมณฺฑลํ ปารุปิตพฺพํ ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺเตน ปริมณฺฑลํ นิวาเสตพฺพญฺจ, ตถา อปารุปิตฺวา อนิวาเสตฺวา จ อาราเม วา อนฺตรฆเร วา อนาทเรน ยํ กิญฺจิ วิการํ กโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ ทายนฺติ วนํฯ นาลิมฺปเยยฺยาติ ‘‘สพฺพูปการานิ วินสฺสนฺตู’’ติ วา ขิฑฺฑาธิปฺปาเยน วา นาลิมฺปเยยฺยฯ

[357] วฑฺฒิํ โน ปโยชเย อญฺญาตกปฺปวาริเต โน ยาเจติ โยชนาฯ อญฺญสฺสาติ สหธมฺมิกสฺสาปิฯ กติปาหํ ภุตฺวา วาติ โยชนียํฯ ปุโนติ นิปาโตฯ

[358] ทณฺฑินํ ญตฺวา วา อญตฺวา วา อุทฺทิสฺส รกฺขํ ยาจเน ทณฺฑิเต ทณฺโฑ อสฺส คีวาติ โยชนาฯ ทณฺฑํ คณฺหตีติ ปจฺจยนฺตสฺส ทณฺฑินํ ทณฺฑคฺคหณนฺติ อตฺโถฯ อุทฺทิสฺสาติ ‘‘อมฺหากํ วิหาเร อสุเกน จ อสุเกน จ อิทํ นาม กต’’นฺติ, ‘‘กริสฺส’’นฺติ วา เอวํ อตีตํ วา อนาคตํ วา อารพฺภฯ ยาจเนติ โวหาริเกสุ ยาจเน สติฯ ทณฺฑิเตติ เตหิ ทณฺเฑ คหิเต โส ทณฺโฑ อสฺส ยาจกสฺส ภิกฺขุโน คีวา, อิณํ โหตีติ อตฺโถฯ โวหาริเกหิ ปน ‘‘เกนา’’ติ วุตฺเต ‘‘อสุเกนาติ วตฺตุํ อมฺหากํ น วฏฺฏติ, ตุมฺเหเยว ชานิสฺสถ, เกวลญฺหิ มยํ รกฺขํ ยาจาม, ตํ โน เทถ, อวหฏภณฺฑญฺจ มํ อาหราเปถา’’ติ วตฺตพฺพํ ฯ เอวํ อโนทิสฺส อาจิกฺขณา โหติ, สา วฏฺฏติฯ ปาราชิกาทิกาติ ปาราชิกถุลฺลจฺจยทุกฺกฏานิฯ

[359]

‘‘หรนฺเตสุ ปริกฺขารํ,

โจโร โจโรติ ภาสิเต;

อนตฺถาเยสํ คณฺหนฺเต’’ติฯ –

ปาเฐหิ ภวิตพฺพํฯ เอวญฺหิ สติ ‘‘หรนฺเตสู’’ติ พหุวจเนน สห ฆฏเตฯ ปริกฺขารํ หรนฺเตสุ เอสํ อนตฺถาย ‘‘โจโร โจโร’’ติ ภาสิเต ทณฺฑํ คณฺหนฺเต ตตฺตกํ อสฺส คีวาติ โยเชตพฺพํฯ หรนฺเตสูติ โจเรสุ คเหตฺวา คจฺฉนฺเตสุฯ เอสนฺติ โจรานํฯ คณฺหนฺเตติ โวหาริกชเน คณฺหนฺเตฯ ยตฺตกํ คหิตํ, ตตฺตกํ อสฺส ภิกฺขุโน คีวา, ภณฺฑเทยฺยํ โหตีติ อตฺโถฯ

[360] ปาการกุฏฺฏานํ พหิ วฬญฺเช วาปิ วีหาทินาฬิเกราทิโรปิเม หริเต วาปิ วิฆาสุจฺจารสงฺการมุตฺตํ นาวโลกิย ฉฑฺเฑยฺย, ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ วฬญฺเช นาวโลกิยาติ จ อิมินา โอโลเกตฺวา วา อวฬญฺเช วา วิฆาสาทีนิ ฉฑฺเฑนฺตสฺส อนาปตฺตีติ ทีเปติฯ วีหิ อาทิ เยสํ สาลิอาทีนํ เต วีหาทโย, นาฬิเกโร อาทิ เยสํ อมฺพปนสาทีนํ เต นาฬิเกราทโย, วีหาทโย จ นาฬิเกราทโย จาติ ทฺวนฺโท, เตสํ โรโป, เตน นิพฺพตฺตํ วีหาทิ…เป.… โรปิมํฯ หริเตติ หริตฏฺฐาเนฯ วิฆาโส นาม อุจฺฉิฏฺโฐทกจลกาทิฯ

[361] ธมฺมยุตฺตมฺปิ นจฺจญฺจ คีตญฺจ วาทิตญฺจ โยชาเปตุญฺจ ปโยเชตุญฺจ ปยุตฺตานิ ปสฺสิตุญฺจ ‘‘อุปหารํ กโรมา’’ติ วุตฺเต สมฺปฏิจฺฉิตุํ วา น ลพฺภนฺติ สมฺพนฺโธฯ ธมฺมยุตฺตมฺปีติ รตนตฺตยคุณูปสํหิตตาย อนฺตมโส ธมฺเมน ปุญฺเญน สํยุตฺตมฺปิฯ นจฺจนฺติ อนฺตมโส โมรสุกมกฺกฏาทีนํ นจฺจมฺปิฯ คีตนฺติ อนฺตมโส คีตสฺส ปุพฺพภาเค กยิรมานํ ทนฺตคีตมฺปิฯ วาทิตนฺติ อนฺตมโส อุทกเภริวาทิตมฺปิฯ โยชาเปตุนฺติ อญฺเญหิ การาเปตุํฯ ปโยเชตุนฺติ อตฺตนา กาตุํฯ

อายตเกน คีตสฺสเรน ธมฺมมฺปิ ภาสิตุํ น วฏฺฏติฯ ปยุตฺตานีติ ปเรหิ เยหิ เกหิจิ กตานิฯ ปสฺสิตุนฺติ อิมินา อโนโลจนทสฺสนมฺปิ คหิตนฺติ โสตุนฺติปิ อตฺโถ วิญฺญายติฯ อนฺตราราเม ฐิตสฺส ปสฺสโต อนาปตฺติฯ วีถิยํ ฐตฺวา คีวํ ปริวตฺเตตฺวา ปสฺสโตปิ อาปตฺติเยวฯ เยน เกนจิ กรณีเยน คตฏฺฐาเน ปสฺสติ, สุณาติ วา, อนาปตฺติฯ สมฺปฏิจฺฉิตุนฺติ ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตุํฯ ‘‘อุปหารกรณํ นาม สุนฺทร’’นฺติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ วา-สทฺโท สมุจฺจเยฯ

[362] ‘‘กีฬตฺถํ กตํ ราชาคาร’’นฺติอาทินา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ จิตฺเตน วิจิตฺตกํ อาคารํ จิตฺตาคารกํฯ

[363] อาสเนน นเว น ปฏิพาเหยฺยาติ โยชนาฯ อาสเนนาติ อาสนโตฯ น ปฏิพาเหยฺยาติ น อุฏฺฐาเปยฺยฯ อุณฺเห จีวรํ น นิทเหยฺยาติ โยชนียํฯ น นิทเหยฺยาติ อธิกํ น นิทเหยฺยฯ ครุนาติ อาจริยุปชฺฌาเยนฯ ปณามิโตติ ‘‘มา อิธ ปวิสา’’ติอาทินา นิกฺกฑฺฒิโตฯ

[364] สตฺตหิ อาปตฺตีหิ จ ภิกฺขุํ วาปิ อญฺเญเนว จ อุปาสกํ วาปิ ปรมฺมุขา อกฺโกสเน ทุกฺกฏนฺติ โยเชตพฺพํฯ อาปตฺตีหิ จาติ จ-สทฺโท อวธารเณฯ อญฺเญเนว จาติ เอตฺถ เอว จาติ นิปาตสมุทาโย, เอโก เอว วา อวธารเณ, วุตฺตโต อญฺเญเนว ‘‘อสทฺโธ’’ติอาทินาติ อตฺโถฯ ปรมฺมุขาติ นิปาโต, ตสฺส อสมฺมุเขติ อตฺโถฯ สมฺมุขา วทนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ ปาปครหณวเสน ปน วทโต อนาปตฺติฯ

[365] สทฺธาเทยฺยํ สทฺธาย ทาตพฺพํ จีวรญฺจ จ-สทฺเทน อวเสสมฺปิ วินิปาเตตุํ นาเสตุํ น ลพฺภํ, ปิตูนํ ลพฺภนฺติ สมฺพนฺโธฯ ญาตีนมฺปีติ ปิ-สทฺโท สมฺภาวเนฯ

[366] อญฺญตฺร วสฺสํวุตฺโถ อญฺญโต ภาคํ คณฺเหยฺย, ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ อญฺญตฺราติ อญฺญสฺมิํ วิหาเรฯ อญฺญโตติ อญฺญวิหารโตฯ ปฏิเทยฺยาติ คหิตฏฺฐาเน ทเทยฺยฯ คหิเต ตสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ นฏฺเฐ วา ชิณฺเณ วา ตสฺส คีวาโห ตีติ สมฺพนฺโธฯ โจทิโต โน ทเทยฺย, เตสํ ธุรนิกฺเขปโต ภณฺฑคฺฆการิโย โหตีติ โยชนาฯ โจทิโตติ วตฺถุสามิเกหิ ‘‘เทหี’’ติ วุตฺโตฯ เตสนฺติ ตสฺมิํ วิหาเร ลาภีนํ ภิกฺขูนํฯ

[367] สนฺตรุตฺตโร วา กลฺโล สอุปาหโน วา คามํ น ปวิเสยฺย, จามรีมกสพีชนิํ น ธาเรยฺยาติ โยชนียํฯ อนฺตรญฺจ อุตฺตรญฺจ, สห อนฺตรุตฺตเรน สนฺตรุตฺตโรฯ อคฺคฬคุตฺเต วิหาเร สงฺฆาฏิํ นิกฺขิปิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏติฯ อารญฺญเกน ปน ภณฺฑุกฺขลิกาย ปกฺขิปิตฺวา ปาสาณรุกฺขสุสิราทีสุ ปฏิจฺฉนฺเนสุ ฐเปตฺวา คนฺตพฺพํฯ อนฺตรุตฺตรานํ นิกฺเขเป อยเมว นโยฯ กลฺโลติ อคิลาโนฯ มกสานํ พีชนี มกสพีชนี, จมรีนํ วาเฬหิ กตา มกสพีชนีติ สมาโสฯ

[368] อารามโต พหีติ สมฺพนฺธนียํฯ อารามโตติ อารามูปจารโตฯ น ธาเรยฺยาติ อคิลาโน น ธาเรยฺยฯ ยสฺส ปน กายทาโห วา ปิตฺตโกโป วา โหติ, จกฺขุ วา ทุพฺพลํ, อญฺโญ วา โกจิ อาพาโธ วินา ฉตฺเตน อุปฺปชฺชติ, ตสฺส คาเม วา อรญฺเญ วา ฉตฺตํ วฏฺฏติฯ คุตฺติยา ลพฺภตีติ วสฺเส จีวรคุตฺตตฺถํ, วาฬมิคโจรภเยสุ อตฺตคุตฺตตฺถมฺปิ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ เอกปณฺณฉตฺตํ ปน สพฺพตฺเถว วฏฺฏติฯ

[369] อุภโตกาชํ น คาเหยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ อุภโต ทณฺฑสฺส อุภยโกฏิยํ ภารพนฺธกาชํ อุภโตกาชํ, อโลปตปฺปุริโสฯ

เอกนฺตริกกาชกนฺติ อนฺตรเมว อนฺตริกํ, เอกญฺจ อนฺตริกญฺจาติ ทฺวนฺโท, เอกนฺตริเก ภารพนฺธกาชนฺติ ตปฺปุริโส เอกโตกาชกํ, อนฺตริกกาชกนฺติ วุตฺตํ โหติฯ หตฺเถ โอลมฺโพ อสฺส ภารสฺสาติ สมาโสฯ

[370] อโนกาสกตนฺติ ‘‘กโรตุ เม อายสฺมา โอกาสํ, อหํ ตํ วตฺตุกาโม’’ติ เอวํ โจทเกน โอกาเส การาปิเต นตฺถิ โอกาโส กโต อเนน จุทิตเกนาติ พหุพฺพีหิฯ โจเทยฺยาติ จาวนอกฺโกสกมฺมวุฏฺฐานาธิปฺปาเยน โจเทยฺยฯ อุโปสถปฺปวารณฏฺฐปนอนุวิชฺชธมฺมกถาธิปฺปาเยสุ โอกาสกมฺมํ นตฺถิฯ สุทฺธสฺสาติ อนาปตฺติกตาย สุทฺธสฺสฯ อวตฺถุสฺมินฺติ อการเณฯ ตถาติ ทุกฺกฏํ อติทิสติฯ กโรนฺเตนาปิ ‘‘ภูตเมว นุ โข อาปตฺติํ วทติ, อภูต’’นฺติ เอวํ อุปปริกฺขิตฺวา กาตพฺพาฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุคฺคลํ ตุลยิตฺวา โอกาสํ กาตุ’’นฺติ (มหาว. 153) หิ วุตฺตํฯ

[371] สตฺตานํ ปกตงฺคุเลน อฏฺฐงฺคุลาธิกํ มญฺจปฺปฏิปาทํ วา อุจฺจปาทกํ มญฺจํ วา น ธารเยติ โยชนาฯ ปกติยา องฺคุลํ ปกตงฺคุลํฯ ตญฺจ วฑฺฒกิองฺคุลํ เวทิตพฺพํฯ อฏฺฐ จ ตานิ องฺคุลานิ จ, เตหิ ตมธิกํ ยสฺสาติ สมาโสฯ มญฺจานํ ปฏิปาโท, ยตฺถ มญฺจปาเท นิกฺขิปนฺติฯ อฏฺฐงฺคุลโต อุจฺจา ปาทา ยสฺสาติ พหุพฺพีหิฯ

[372] มูคพฺพตาทินฺติ มูคานมิว ตุณฺหีภาวสงฺขาตํ วตํ อาทิ ยสฺส โควตาทิโน ติตฺถิยวตสฺสาติ สมาโสฯ ขุรเมว ภณฺฑํ ขุรภณฺฑํฯ ปุพฺเพ นฺหาปิโต นฺหาปิตปุพฺพโก, วิเสสนสฺส ปรนิปาโตฯ

[373] หตฺถกมฺมนฺติ หตฺเถน กาตพฺพํ วฑฺฒกิอาทีนํ กมฺมํฯ

อนุสฺสรณํ ‘‘กปฺปิยตฺตํ เม เยน ยาจิตํ, อมฺเหหิ อิมสฺส ทาตพฺพ’’นฺติ เอวํ จิตฺตปฺปวตฺติอนุสาโร, ตสฺสา ยาจนาย อนุสาโร ตทนุสาโร, ตโต ลทฺธํ ยํ กิญฺจิ คเหตุนฺติ โยชนาฯ กมฺมโต นิคฺคโต นิกฺกมฺโม, วิฆาสาทาทิฯ ตํ อยาจิตฺวาปิ กาเรตุนฺติ สมฺพนฺโธฯ อาหราเปตุนฺติ อรญฺญโต อาเนตุํฯ อปรสนฺตกนฺติ ทารุติณปลาลาทิกํ อปรปริคฺคหิตํฯ

[374] คิหีนํ ยตฺตกํ เทติ, โคปเก เทนฺเต คเหตุํ ลพฺภํ, สงฺฆเจติยสนฺตเก ยถาปริจฺเฉทํ คเหตุํ ลพฺภนฺติ โยชนาฯ เทตีติ โคปโก ภิกฺขูนํ เทติฯ คเหตุนฺติ ตตฺตกํ คเหตุํฯ สงฺฆเจติยสนฺตเกติ เวตนโคปเกหิ ทียมาเน สงฺฆสฺส เจติยสฺส จ สนฺตเกฯ ยถาปริจฺเฉทนฺติ ยํ เตสํ สงฺเฆน อนุญฺญาตํ โหติ ‘‘ทิวเส ทิวเส เอตฺตกํ นาม ขาทถา’’ติ, ตํ ปริจฺเฉทํ อนติกฺกมฺมฯ สงฺฆิเก จ เจติยสนฺตเก จ เกณิยา คเหตฺวา อารกฺขนฺตสฺเสว หิ ทาเน ปริจฺเฉโท นตฺถิฯ

[375] ‘‘กายวาจาหิ ทฺวีหิ อาปตฺติํ อาปชฺเชยฺยา’’ติ เยภุยฺยวเสน วุตฺตํ, เมถุนธมฺเม ปรูปกฺกเม สติ สาทิยนฺตสฺส อกิริยสมุฏฺฐานภาวสมฺภวโตฯ ฉหิ วาติ อาปตฺตุปฺปตฺติการณสงฺขาเตหิ ฉหิ สมุฏฺฐาเนหิ วา อาปตฺติํ อาปชฺเชยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพาปตฺตีนญฺหิ กาโย วาจา กายวาจา กายจิตฺตํ วาจาจิตฺตํ กายวาจาจิตฺตนฺติ ฉ สมุฏฺฐานานิฯ ตตฺถ ปุริมานิ ตีณิ อจิตฺตกานิ, ปจฺฉิมานิ สจิตฺตกานิฯ

ติธา เอกสมุฏฺฐานา, ปญฺจธา ทฺวิสมุฏฺฐิตา;

ทฺวิธา ติจตุโร ฐานา, เอกธา ฉสมุฏฺฐิตาฯ

ตตฺถ จตุตฺเถน ปญฺจเมน ฉฏฺเฐน จ สมุฏฺฐานโต เอกสมุฏฺฐานา ติธาฯ

ปฐมจตุตฺเถหิ จ ทุติยปญฺจเมหิ จ ตติยฉฏฺเฐหิ จ จตุตฺถฉฏฺเฐหิ จ ปญฺจมฉฏฺเฐหิ จ สมุฏฺฐานโต ทฺวิสมุฏฺฐิตา ปญฺจธา ฯ ปฐเมหิ จ ตีหิ ปจฺฉิเมหิ จ ตีหิ สมุฏฺฐานโต ติสมุฏฺฐานา ทฺวิธาฯ ปฐมตติยจตุตฺถฉฏฺเฐหิ จ ทุติยตติยปญฺจมฉฏฺเฐหิ จ สมุฏฺฐานโต จตุสมุฏฺฐานา ทฺวิธาฯ ฉหิปิ สมุฏฺฐิโต ฉสมุฏฺฐานา เอกธาฯ อลชฺชิ…เป.… สญฺญิตาย จาติ อิเมหิ ฉหิ วา อาปตฺติํ อาปชฺเชยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ โย สญฺจิจฺจ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, อาปตฺติํ ปริคูหติ, อคติคมนญฺจ คจฺฉติ, เอทิโส วุจฺจติ อลชฺชี ปุคฺคโลฯ อลชฺชี จ อญฺญาโณ จ กุกฺกุจฺจปกโต จ กุกฺกุจฺเจน อภิภูโตติ ทฺวนฺโทฯ ภาเว ตฺตปฺปจฺจโยฯ

ตตฺถ โย อกปฺปิยภาวํ ชานนฺโตเยว มทฺทิตฺวา วีติกฺกมํ กโรติ, อยํ อลชฺชิตา อาปชฺชติฯ มนฺโท โมมูโห กตฺตพฺพากตฺตพฺพํ อชานนฺโต อกตฺตพฺพํ กโรติ, กตฺตพฺพํ วิราเธติ, อยํ อญฺญาณตฺตา อาปชฺชติฯ กปฺปิยากปฺปิยํ นิสฺสาย กุกฺกุจฺเจ อุปฺปนฺเน วินยธรํ อปุจฺฉิตฺวา มทฺทิตฺวา วีติกฺกมติ, อยํ กุกฺกุจฺจปกตตฺตา อาปชฺชติฯ สติยา ปฺลโว สมฺโมโห สติปฺลโว, สหเสยฺยติจีวรวิปฺปวาสาทีนิ สติปฺลวา อาปชฺชติฯ กปฺปญฺจ อกปฺปิยญฺจ กปฺปากปฺปิยํ, กปฺปากปฺปิเย สญฺญา, สา อสฺส อตฺถีติ กปฺปา…เป.… สญฺญี, ตสฺส ภาโวติ ตา-ปจฺจโยฯ ย-โลเปน ปน ‘‘สญฺญิตา’’ติ วุตฺตํ, กรณตฺเถ วา ปจฺจตฺตวจนํฯ เต จ ‘‘อกปฺปิเย’’ติอาทีนํ ยถากฺกเมน ยุชฺชนฺติฯ ตตฺถ โย อจฺฉมํสํ ‘‘สูกรมํส’’นฺติ ขาทติ, วิกาเล กาลสญฺญิตาย ภุญฺชติ, อยํ อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญิตาย อาปชฺชติฯ โย ปน สูกรมํสํ ‘‘อจฺฉมํส’’นฺติ ขาทติ, กาเล วิกาลสญฺญาย ภุญฺชติ, อยํ กปฺปิเย อกปฺปิยสญฺญิตาย อาปชฺชติฯ

[376] อลชฺชิอญฺญาณตาย กายวาจาหิ อาปตฺติํ ฉาทเยติ โยชนาฯ ลิงฺเคติ ลิงฺคปริวตฺตนนิมิตฺตํฯ

ลิงฺเค สงฺเฆ จ คเณ จ เอกสฺมิํ จาติ อาปตฺติวุฏฺฐิติ จตุธา โหตีติ เสโสฯ

[377] ปจฺจยทฺวเยติ จีวเร ปิณฺฑปาเต จฯ ปริกโถภาสวิญฺญตฺตีติ อภิลาปมตฺตเมตํฯ สหจริตสฺส ปน นิมิตฺตกมฺมสฺสาปิ เอตฺเถว สงฺคโห เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ ปริยาเยน กถนํ ปริกถาฯ อุชุกเมว อวตฺวา ยถา อธิปฺปาโย วิภูโต โหติ, เอวํ โอภาสนํ โอภาโสฯ ปจฺจเย อุทฺทิสฺส ยถา อธิปฺปาโย ญายติ, เอวํ วิญฺญาปนํ วิญฺญตฺติฯ นิมิตฺตกรณํ นิมิตฺตกมฺมํฯ ตติเยติ เสนาสเนฯ เสเสติ คิลานปจฺจเยฯ

[378] ปญฺจนฺนํ สหธมฺมิกานํ อจฺจเย ทานํ น รูหตีติ สมฺพนฺโธฯ อจฺจเย ทานนฺติ ‘‘มมจฺจเยน มยฺหํ สนฺตกํ อุปชฺฌายสฺส โหตู’’ติอาทินา เอวํ อตฺตโน อปคเม ทานํฯ ตนฺติ อจฺจเยน ทินฺนํ จีวราทิกํ สงฺฆสฺเสว จ โหติ, น ภิกฺขุโนติ อธิปฺปาโยฯ คิหีนํ ปนาติ คิหีนํ อจฺจเย ทานํ ปนฯ อิทเมตฺถ ทานคฺคหณลกฺขณํ – ‘‘อิทํ ตุยฺหํ ทมฺมี’’ติอาทินา สมฺมุขา วา ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส เทมี’’ติอาทินา ปรมฺมุขาปิ ทินฺนํเยว โหติฯ ‘‘ตุยฺหํ คณฺหาหี’’ติ วุตฺเต ‘‘มยฺหํ คณฺหามี’’ติ วทติ, สุทินฺนํ สุคฺคหิตญฺจฯ ‘‘ตว สนฺตกํ กโรหิ, ตว สนฺตกํ โหตุ, ตว สนฺตกํ การาเปหี’’ติ วุตฺเต ‘‘มม สนฺตกํ กโรมิ, มม สนฺตกํ โหตุ, มม สนฺตกํ กริสฺสามี’’ติ วทติฯ ทุทฺทินฺนํ ทุคฺคหิตญฺจฯ สเจ ปน ‘‘ตว สนฺตกํ กโรหี’’ติ วุตฺเต ‘‘สาธุ, ภนฺเต, มยฺหํ คณฺหามี’’ติ คณฺหาติ, สุคฺคหิตนฺติฯ

[379] ภิกฺขุ วา สามเณโร วา อุปสฺสเย ภิกฺขุนีนํ วิหาเร กาลํ กยิราถ ยทิ กาลงฺกเรยฺย, ตตฺถ ตสฺมิํ อุภินฺนํ สนฺตเก ภิกฺขุสงฺโฆ เอว ทายชฺโช สามี โหตีติ เสโสฯ เสเสปีติ อวเสเส ภิกฺขุนิสิกฺขมานสามเณริสนฺตเกปิฯ อยํ นโยติ ยทิ เต ภิกฺขูนํ วิหาเร กาลํ กเรยฺยุํ, เตสํ สนฺตเก ภิกฺขุนิสงฺโฆ เอว ทายชฺโชติ อยเมว นโยติ อตฺโถฯ

[380] ‘‘อิมํ เนตฺวา อสุกสฺส เทหี’’ติ ทินฺนํ ยาว ปรสฺส หตฺถํ น ปาปุณาติ, ตาว ปุริมสฺเสว, โย ปหิณติ, ตสฺเสวาติ อตฺโถฯ ทมฺมีติ ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส เทมี’’ติ ทินฺนํ ปน ปจฺฉิมสฺเสว, ยสฺส ปหิณติ, ตสฺเสว สนฺตกนฺติ อตฺโถฯ อิมํ วิธิํ ‘‘วุตฺตนเยน อิเม สามิโน โหนฺตี’’ติ เอตํ ปการํ ญตฺวา วิสฺสาสคฺคาหํ วา คณฺเห, มตกจีวรํ วา อธิฏฺเฐติ โยชนาฯ วิสฺสาสคาหนฺติ สามีสุ ชีวนฺเตสุ วิสฺสาเสน คาหํ คเหตฺวาฯ มตกจีวรํ อธิฏฺเฐติ เตสุ มเตสุ อญฺเญ เจ ภิกฺขู น สนฺติ, ‘‘มยฺหํ ตํ ปาปุณาตี’’ติ มตกจีวรํ อธิฏฺเฐยฺยฯ อญฺเญสํ อทตฺวา ทูเร ฐปิตมตกปริกฺขารา ปน ตตฺถ ตตฺถ สงฺฆสฺเสว โหนฺติฯ ภิกฺขุมฺหิ กาลกเต สงฺโฆ สามี ปตฺตจีวเร, อปิจ คิลานุปฏฺฐากา พหูปการา, สงฺเฆน ติจีวรญฺจ ปตฺตญฺจ คิลานุปฏฺฐากานํ ทาตพฺพํฯ ยํ ตตฺถ ลหุภณฺฑํ ลหุปริกฺขารํ, ตํ สมฺมุขีภูเตน สงฺเฆน ภาเชตพฺพํฯ ยํ ตตฺถ ครุภณฺฑํ ครุปริกฺขารํ, ตํ อาคตานาคตสฺส จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส อวิสฺสชฺชิยํ อเวภงฺคิยํฯ คิลานุปฏฺฐาโก นาม คิหี วา โหตุ ปพฺพชิโต วา, อนฺตมโส มาตุคาโมปิ, สพฺเพ ภาคํ ลภนฺติฯ พหู เจ สพฺเพ สมคฺคา หุตฺวา อุปฏฺฐหนฺติ, สพฺเพสํ สมภาโค ทาตพฺโพฯ โย ปเนตฺถ วิเสเสน อุปฏฺฐหติ, ตสฺส วิเสโส กาตพฺโพฯ

[381] ‘‘โลหภณฺเฑ ปหรณิํ ฐเปตฺวา สพฺพํ กปฺปตี’’ติอาทินา โยเชตพฺพํฯ ปหรณินฺติ อาวุธํฯ ปาทุกา จ สงฺกมนีโย ปลฺลงฺโก จาติ ทฺวนฺโทฯ

มตฺติกามเย กตกํ กุมฺภการิกญฺจ ฐเปตฺวา สพฺพํ กปฺปตีติ โยชนียํ, ธนิยสฺเสว สพฺพมตฺติกามยกุฏิ กุมฺภการิกาติฯ

ปกิณฺณกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

42. เทสนานิทฺเทสวณฺณนา

[382] อิทานิ เทสนานิทสฺสนพฺยาเสน เหฏฺฐา อวุตฺตานิ กานิจิ สิกฺขาปทานิ อุปทิสิตุํ ‘‘จาโค’’ติอาทิมาหฯ ภิกฺขุภาวสฺส โย จาโค, สา ปาราชิกเทสนาติ สมฺพนฺโธฯ ภวติ อเนนาติ ภาโว, สทฺทปฺปวตฺตินิมิตฺตํ, ภิกฺขุโน ภาโว ภิกฺขุ-สทฺทสฺส ปวตฺตินิมิตฺตํ ภิกฺขุกิจฺจํ ภิกฺขุภาโว, ตสฺสฯ ทิสี อุจฺจารเณ, อุจฺจารณา ปกาสนา เทสนาฯ ‘‘ฉนฺนมติวสฺสติ, วิวฏฺฏํ นาติวสฺสตี’’ติ (อุทา. 45) หิ วุตฺตํฯ อิธ ปน ภิกฺขุภาวปริจฺจาโคเยว ปาราชิกาย ปกาสนา นาม ปาราชิกาย เทสนาฯ ‘‘โย’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘โส’’ติ วตฺตุํ ยุตฺตํ, ตถาปิ สพฺพาทีหิ วุตฺตสฺส วา ลิงฺคมาทิยฺยเต วกฺขมานสฺส วาติ วกฺขมานเทสนาเปกฺขาย ‘‘โส’’ติ วุตฺตํฯ ยถา เยน ปกาเรน ‘‘ฉาเทติ ชานมาปนฺน’’นฺติอาทินา วุตฺตํ ยถาวุตฺตํ, เตนฯ วุตฺตมนติกฺกมฺมาติ อพฺยยีภาววเสน วา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิธาปิ ครุกาปตฺติยา วุฏฺฐานานติกฺกเมเนว ปกาสนา เทสนา สิยาติ ‘‘วุฏฺฐานํ ครุกาปตฺติเทสนา’’ติ วุจฺจติฯ

[383] อิทานิ วตฺตพฺพํ สนฺธาย ‘‘เอว’’นฺติ วุตฺตํฯ เอกสฺสาติ เอกสฺส ภิกฺขุโนฯ

[384] ตุมฺหมูเลติ ตุมฺหากํ มูเล สมีเปฯ ปฏิเทเสมีติ ปกาเสมิฯ สํวเรยฺยาสีติ สํยเมยฺยาสิ, สํวเร ปติฏฺเฐยฺยาสีติ อตฺโถฯ