เมนู

นาวาสตฺถวชูปโคติ อิมินา อเสนาสนิเกน นาวาทีสุ วสฺสํ อุปคนฺตุํ วฏฺฏตีติ ทีเปติฯ ตตฺถ จ กุฏิกํ ปริเยสิตฺวา ลภนฺเตน ตตฺถ ปวิสิตฺวา วิหาราภาวโต ‘‘วิหาเร’’ติ อวตฺวา ‘‘อิธ วสฺสํ อุเปมี’’ติ ติกฺขตฺตุํ วตฺตพฺพํ, อลภนฺเตน อาลโย กาตพฺโพฯ ปวาเรตุญฺจาติ -สทฺเทน วสฺสจฺเฉทนิมิตฺตาย อาปตฺติยา อภาวํ สมฺปิณฺเฑติฯ ‘‘วเช สตฺเถ นาวายนฺติ ตีสุ ฐาเนสุ นตฺถิ วสฺสจฺเฉเท อาปตฺติ, ปวาเรตุญฺจ ลพฺภตี’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 203) อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ วสฺสจฺเฉเทติ จ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เยน วโช เตน คนฺตุ’’นฺติ (มหาว. 203) วุตฺตตฺตา, สตฺถสฺส นาวาย จ คมนสภาเวเนว ฐิตตฺตา จ วสฺสูปคตฏฺฐาเน อวสิตฺวา อญฺญตฺถ คมนมตฺตํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

วสฺสูปนายิกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

40. อเวภงฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา

[322-5] อารามา…เป.… มตฺติกภณฺฑานีติ เอเต ปญฺจ อวิภาชิยาติ สมฺพนฺธิตพฺพํ ปญฺจาติ ‘‘อารามารามวตฺถูนิ เอก’’นฺติอาทินา ราสิวเสน ปญฺจ, สรูปวเสน ปเนตานิ ปณฺณํ ติเณ ปกฺขิปิตฺวา ปญฺจวีสติวิธานิ โหนฺติฯ ตถา จาห –

‘‘ทฺวิสงฺคหานิ ทฺเว โหนฺติ, ตติยํ จตุสงฺคหํ;

จตุตฺถํ นวโกฏฺฐาสํ, ปญฺจมํ อฏฺฐเภทนํฯ

‘‘อิติ ปญฺจหิ ราสีหิ, ปญฺจนิมฺมลโลจโน;

ปญฺจวีสวิธํ นาโถ, ครุภณฺฑํ ปกาสยี’’ติฯ (จูฬว. อฏฺฐ. 321);

ตตฺถ อาราโม นาม ปุปฺผาราโม วา ผลาราโม วาฯ อารามวตฺถุ นาม เตสํเยว ปติฏฺฐาโนกาโส, วินฏฺเฐสุ วา เตสุ โปราณกภูมิภาโคฯ

วิหาโร นาม ปาสาทาทิ ยํ กิญฺจิ เสนาสนํฯ โลหกุมฺภี นาม กาฬโลเหน วา ตมฺพโลเหน วา กตกุมฺภีฯ กฏาหาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ ภาณกนฺติ อรญฺชโร วุจฺจติฯ วารโกติ ฆโฏฯ ราสิํ อเปกฺขิตฺวา เอเตติ ปุลฺลิงฺคนิทฺเทโสฯ อวิภาชิยาติ มูลจฺเฉชฺชวเสน อเวภงฺคิยาฯ ปริวตฺตนวเสน ปน ปริภุญฺชนฺตสฺส วิสฺสชฺเชนฺตสฺส จ อนาปตฺติฯ อวิสฺสชฺชิยานิ จาติ -สทฺเทน อเวภงฺคิยานิ จาติ อวุตฺตํ สมฺปิณฺเฑติฯ

[326-8] เอกนฺตครุภณฺฑตฺตา อาทิโต ตโย ราสี ฐเปตฺวา จตุตฺถราสิโต ปฏฺฐาย ครุภณฺฑาครุภณฺเฑ วิภชิตุํ ‘‘วลฺลี’’ติอาทิ อารทฺธํฯ อฑฺฒพาหุมตฺตาปิ วลฺลิ จ อฏฺฐงฺคุลายโต เวฬุ จ มุฏฺฐิมตฺตมฺปิ ติณาทิ จ เอกมฺปิ ปณฺณญฺจ ปากตา วา ปญฺจวณฺณา วา ตาลปกฺกปฺปมาณาปิ มตฺติกา จ ตาลปกฺกปฺปมาณาปิ สุธา จ ตาลปกฺกปฺปมาณาปิ กงฺคุฏฺฐอาทิกา จ ทินฺนา วา ตตฺถชาตกา วา สงฺฆิกา รกฺขิตา อภาชิยา, รชฺชุโยตฺตาทิ จ ทินฺนา สงฺฆิกา อภาชิยาติ โยชนาฯ เวฬุ ปริณาหโต ปณฺณสูจิทณฺฑมตฺโต คเหตพฺโพฯ ติณํ มุญฺชํ ปพฺพชญฺจ อาทิสทฺทสงฺคหิตํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ยํ กิญฺจิ ติณํฯ ปณฺโณ อฏฺฐงฺคุลปฺปมาโณ ริตฺตโปตฺถโก ครุภณฺฑเมวฯ ปากตาติ ปกติยา ชาตาฯ ปญฺจวณฺณาติ รตฺตเสตาทิปญฺจวณฺณาฯ สุธากงฺคุฏฺฐาทโย มตฺติกคฺคหเณน คหิตาฯ กงฺคุฏฺฐอาทิกาติ อาทิ-สทฺเทน สชฺชุรสชาติหิงฺคุลกาทีนํ คหณํฯ ทินฺนาติ สงฺฆสฺส ทินฺนาฯ ตตฺถชาตาติ สงฺฆิกภูมิยํ ชาตาฯ รชฺชุโยตฺตาทีติ สุตฺตมกจิวากนาฬิเกรหีรจมฺมมยา รชฺชุ จ โยตฺตาทิ จฯ อาทิ-สทฺเทน มกจิวากาทิเก วฏฺเฏตฺวา กตา เอกวฏฺฏา คหิตาฯ

พฺยติเรกวเสน ปเนตฺถ จตุตฺถราสิมฺหิ อิตเร ภาชิยาติ เวทิตพฺพาฯ สงฺฆิเก กมฺเม, เจติยสฺส วา กมฺเม นิฏฺฐิเต ภาชิยาติ โยชนียํฯ

[329] โลหภณฺเฑสุ ภิกฺขุสารุปฺปํ ปตฺตาทิ วา ตถา วิปฺปกตากตํ โลหภณฺฑํ ตถา ปาทคณฺหกํ วารกํ ภาชิยนฺติ โยชนาฯ ปตฺตาทีติ อโยปตฺโต อยถาลกํ ตมฺพโลหถาลกํ อญฺชนิสลากา กณฺณมลหรณี สูจิ ปณฺณสูจิ ขุทฺทโก ปิปฺผลโก ขุทฺทกํ อารกณฺฑกํ กุญฺจิกา ตาฬาทิฯ วิปฺปกตนฺติ อปรินิฏฺฐิตํฯ อกตนฺติ สพฺพโส อกตํฯ ปาทคณฺหกนฺติ สีหฬทีเป ปาทคณฺหนกํฯ ปาโท นาม จตุตฺถํโส, มคธนาฬิยา ปญฺจนาฬิมตฺตาฯ มคธนาฬิ จ นาเมสา อูนปญฺจปสตา เวทิตพฺพาฯ ตถา ฆฏโก เตลภาชนญฺจฯ ยาย วาสิยา ฐเปตฺวา ทนฺตกฏฺฐจฺเฉทนํ วา อุจฺฉุตจฺฉนํ วา อญฺญํ มหากมฺมํ กาตุํ น สกฺกา, อยํ ภาชิยาฯ สมฺมุญฺชนิทณฺฑขณนกํ ปน อทณฺฑกํ ผลมตฺตเมว, ยํ สกฺกา สิปาฏิกาย ปกฺขิปิตฺวา ปริหริตุํ, อยํ ภาชนียาฯ ติปุโกฏฺฏกอุปกรเณสุ ติปุจฺเฉทนกสตฺถกํ สุวณฺณการูปกรเณสุ สุวณฺณจฺเฉทนกสตฺถกํ จมฺมการอุปกรเณสุ จมฺมฉินฺทนกํ ขุทฺทกสตฺถํ นหาปิตตุณฺณการอุปกรเณสุ ฐเปตฺวา มหากตฺตริํ มหาสณฺฑาสญฺจ มหาปิปฺผลกญฺจ สพฺพานิ ภาชนียภณฺฑานิฯ ตถา กุญฺจิกาฯ วุตฺตวิปลฺลาเสน ปน โลหภณฺเฑ อภาชิยาติ เวทิตพฺพาฯ

[330] ‘‘เวฬุมฺหี’’ติอาทินา ทารุภณฺฑานิ ทสฺเสติฯ ทารุภณฺเฑน ปน สงฺคเหตฺวา สพฺพาปิ ทารุเวฬุจมฺมุปาหนาทิวิกติ เวทิตพฺพาฯ ฉตฺตทณฺโฑ จ สลากา จาติ ทฺวนฺโทฯ อุปาหนาย ทณฺฑโก อุปาหนทณฺฑโก

[331] อนุญฺญาตวาสิทณฺโฑติ อนุญฺญาตวาสิยา ทณฺโฑฯ

อรณญฺชนิสิงฺคาทีติ อาทิ-สทฺเทน อญฺชนิสลากา ฉตฺตํ มุฏฺฐิปณฺณํ อุปาหนา ธมฺมกรโณ ปาทคณฺหนกโต อนติริตฺตํ อามลกตุมฺพํ อามลกฆโฏ ลาพุกตุมฺพํ ลาพุกฆโฏ วิสาณตุมฺพนฺติ อิทํ สงฺคณฺหาติฯ

[332] ยถาวุตฺตโต อญฺญํ ทารุภณฺเฑสุ ครุภณฺฑํฯ มตฺติกามโย ปาทฆฏโก ภาชิโยติ โยชนาฯ ปาทฆฏโกติ ปาทสฺส ปโหนโก ฆฏโกฯ อิมินา มตฺติกาภณฺฑํ อุปลกฺเขติ, ตสฺมา ปตฺโต ถาลกํ กุณฺฑิกาติ อิมานิ ภาชนียานิ, วุตฺตาวเสสา อภาชิยาฯ

[333-4] ครุนา ครุภณฺฑญฺจ ถาวรญฺจ ปริวตฺเตยฺย, ถาวเรน จ ถาวรมฺปิ ปริวตฺเตยฺยาติ โยเชตพฺพํฯ ครุนา มญฺจปีฐาทินาฯ ถาวรนฺติ อารามาทิ ปฐมราสิทฺวยํฯ ตถา กตฺวา จ ภุญฺชิตุนฺติ เอวญฺจ ปริวตฺเตตฺวา ตโต อาภตํ กปฺปิยภณฺฑํ ปริภุญฺเชยฺยาติ อตฺโถ, วิธิมฺหิ อยํ ตุํปจฺจโยฯ ผาติกมฺเมน วลฺลาทิํ คณฺเหติ สมฺพนฺธนียํฯ ผาติกมฺมํ นาม สมกํ วา อติเรกํ วา ตทคฺฆนกํ วา วฑฺฒิกมฺมํฯ เสสนฺติ ปฐมราสิตฺติกนฺติฯ

อเวภงฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

41. ปกิณฺณกนิทฺเทสวณฺณนา

[335] สทฺวารพนฺธเน โสทุกฺขลกปาสเก ฐาเน ทิวา สยนฺเตน ปริวตฺตกํ ทฺวารํ พนฺเธยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ทฺวารญฺจ ทฺวารพนฺธนญฺจ ทฺวารพนฺธนานิ มชฺเฌปทโลปวเสน, พนฺธน-สทฺเทเนว วา ทฺวารพาหา วุจฺจนฺติ, สห ทฺวารพนฺธเนหีติ สทฺวารพนฺธนํ, ฐานํฯ เหฏฺฐา อุทุกฺขลกญฺจ อุปริ ปาสโก จ, สห อุทุกฺขลปาสเกหีติ สมาโสฯ ตาทิเส ฐาเน ปาการาทิปริกฺเขเปน ภวิตพฺพนฺติ ปริกฺขิตฺเตติ วิญฺญายติฯ โส จ อุจฺจโต สหเสยฺยปฺปโหนเก วุตฺตนโยติ วทนฺติ สยนฺเตนาติ ปาเท ภูมิโต โมเจตฺวา นิปชฺชนฺเตนฯ ปริวตฺตกนฺติ สํวรณวิวรณวเสน อิโต จิโต จ ปริวตฺตนโยคฺคํฯ ทฺวารนฺติ อนฺตมโส ทุสฺสสาณิทฺวารมฺปิฯ พนฺเธยฺยาติ สพฺพนฺติเมน วิธินา ยาวตา สีสํ น ปวิสติ, ตาวตาปิ พนฺเธยฺย, สํวเรยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ

[336] อาโภโค จาปีติ ‘‘เอส ชคฺคิสฺสตี’’ติ อาโภโค จาปิฯ -สทฺเทน ‘‘ทฺวารํ ชคฺคาหี’’ติ วจนมฺปิ สมุจฺจิโนติฯ สวเส ตํ อาการํ วินาติ สสฺส อตฺตโน วเส อายตฺเต ฐาเน, ยตฺถ ปน พหูนํ สญฺจรณตฺตา ทฺวารํ สํวุตมฺปิ สํวุตฏฺฐาเน น ติฏฺฐติ, ทฺวารํ อลภนฺตา ปาการํ อภิรุหิตฺวาปิ วิจรนฺติ, ตาทิเส ปริเวเณ สํวรณกิจฺจํ นตฺถิฯ อถ วา สสฺส วโส อายตฺโต, น ยกฺขาทีนํ เตหิ คหิตกตฺตสฺส, พนฺธิตฺวา นิปชฺชาปิตตฺตสฺส จ อภาเวนาติ สวโสฯ ตสฺมิํ สติ ปุพฺเพ วุตฺตทฺวารํ สํวรณอาโภคกรณวจนสงฺขาตํ อาการนฺติ อตฺโถฯ

[337] รตนานีติ มุตฺตาทีนิ ทสวิธานิฯ ตตฺถ ปน ชาติผลิกํ อุปาทาย สพฺโพปิ มณิ เวฬุริโยปิ โลหิตงฺโก มสารคลฺโล จ โธตาปิ อโธตวิทฺธาปิ อนามาสา, กาจมณิ จ ปานียสงฺโข โธโต อโธโตปิ อามาสา, สิลา โธตวิทฺธา สุวณฺเณน สทฺธิํ ปจิตา มุคฺควณฺณา จ อนามาสาฯ เจติยฆรโคปกานํ สุวณฺณเจติเย กจวรเมว หริตุํ วฏฺฏติฯ อารกูฏโลหมฺปิ ชาตรูปคติกเมวฯ อิตฺถิรูปานีติ อนฺตมโส ปิฏฺฐมยอิตฺถิรูปานิปิฯ ธญฺญนฺติ อนฺตมโส ตตฺถชาตกมฺปิ มคฺเค ปสาริตมฺปิ สตฺตวิธํ ธญฺญํฯ กีฬาวเสน อปรณฺณานิ ตาลผลาทีนิปิ อนามาสานิ, ปสาริตมฺปิ น มทฺทนฺเตน คนฺตพฺพํ, อสติ มคฺเค มคฺคํ อธิฏฺฐาย คนฺตพฺพํฯ อิตฺถิปสาธนนฺติ อนฺตมโส ปิฬนฺธนตฺถาย ฐปิตํ นิวาสนตาลปณฺณมุทฺทิกมฺปิฯ