เมนู

น วโส อวโส, ตสฺมิํ อปภุตฺเตติ อตฺโถฯ ปติตฏฺฐาเนเยว อุปาทานํ ทตฺวา อคฺคิํ กาตุํ วฏฺฏติฯ สุกฺขขาณุกสุกฺขรุกฺขาทีสุ จ อคฺคิํ ทาตุํ น วฏฺฏติฯ สเจ ปน ‘‘ปถวิํ อปฺปตฺตเมว นิพฺพาเปตฺวา คมิสฺสามี’’ติ เทติ, วฏฺฏติ, ปจฺฉา นิพฺพาเปตุํ น สกฺโกติ, อวิสยตฺตา อนาปตฺติฯ ‘‘ภูมิยํ ปาเตหี’’ติ เอวมฺปิ วตฺตุํ น วฏฺฏตีติฯ

ปถวีนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

35. ปริกฺขารนิทฺเทสวณฺณนา

[259-60] ฉตฺเต อนฺโต พหิ จ ปญฺจวณฺเณหิ สุตฺเตหิ สิพฺพิตุญฺจ ปณฺเณ คิริกูฏอฑฺฒจนฺทาทิํ ฉินฺทิตุญฺจ น วฏฺฏตีติ สมฺพนฺโธฯ ฉตฺเตติ ตาลปณฺเณ ฉตฺเตฯ คิริกูฏํ นาม มกรทนฺตกํ, อาทิ-สทฺเทน ตาทิสํ อญฺญํ วิการรูปํ สงฺคหิตํฯ ฆฏกนฺติ เคหตฺถมฺเภสุ วิย กยิรมานํ ฆฏกํฯ ทณฺเฑติ ฉตฺตทณฺเฑฯ เลขาติ ตหิํ ตหิํ ทินฺนา เลขาฯ สาทิสนฺติ ทีเฆน นิทฺทิฏฺฐํฯ พุนฺทมฺหิ มูเลฯ

[261] ถิรตฺถํ ฉตฺเต เอกวณฺเณน สิพฺพิตุํ วา ปญฺชรํ วินนฺธิตุํ วา วฏฺฏตีติ สมฺพนฺโธฯ สิพฺพิตุนฺติ อนฺโต พหิ จ สิพฺพิตุํฯ เอกวณฺเณนาติ นีลาทินา เอกวณฺเณนฯ ปญฺชรนฺติ ฉตฺตทณฺฑคาหกสลากปญฺชรํฯ ถิรตฺถนฺติ อิมินา น วณฺณมฏฺฐตฺถายาติ ทสฺเสติฯ พนฺธิตุํ ทณฺเฑ เลขา วฏฺฏตีติ สมฺพนฺโธฯ พนฺธิตุนฺติ วาตปฺปหาเรน อจลนตฺถํ ฉตฺตมณฺฑลิกํ รชฺชุเกหิ คเหตฺวา พนฺธนตฺถายฯ เลขาวาติ วลยมิว อุกฺกิริตฺวา กตา เลขา เอวฯ วฏฺฏตีติ ยทิปิ น พนฺธติ, รชฺชุเกหิ พนฺธิตุํ ยุตฺตฏฺฐานตฺตา วฏฺฏติฯ

[262] จีวเร อนฺเต วาปิ ปฏฺฏมุเข วาปิ เวณิปิ วา สงฺขลิกาปิ วา อญฺญํ สูจิวิการํ วา ปาฬิกณฺณิกอาทิกํ กปฺปพินฺทุวิการมฺปิ วา น จ กปฺปตีติ สมฺพนฺโธฯ อนฺเตติ จีวรปริยนฺเต, อนุวาเตติ วุตฺตํ โหติฯ ปฏฺฏมุเขติ ปฏฺฏโกฏิยํ, ทฺวินฺนํ ปฏฺฏานํ สงฺฆฏิตฏฺฐานํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ เวณีติ วรกสีสากาเรน สิพฺพนํฯ สงฺขลิกาติ พิฬาลพนฺธนากาเรน สิพฺพนํฯ อญฺญํ สูจิวิการํ วาติ จีวรมณฺฑนตฺถาย กยิรมานํ อญฺญํ ยํ กิญฺจิ สูจิกมฺมวิการํ วาฯ ฏีกายํ ปน ‘‘สตปทิสทิสํ อญฺญํ วา สูจิวิการํ น กปฺปตี’’ติ สามญฺเญน วุตฺตํฯ ‘‘จีวรมณฺฑนตฺถาย นานาสุตฺตเกหิ สตปทิสทิสํ สิพฺพนฺตา อาคนฺตุกปฏฺฏํ ฐเปนฺติ, อญฺญมฺปิ ยํ กิญฺจิ สูจิกมฺมวิการํ กโรนฺติ, สพฺพํ น วฏฺฏตี’’ติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตตฺตา ปน นานาวณฺเณหิ วา โหตุ, เอกวณฺเณน วา โหตุ, จีวรมณฺฑนตฺถาย สํสิพฺพนฺตานํ สูจิกมฺมวิการํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ จีวเรสุ ผาลิตฏฺฐานสฺส ถิรภาวตฺถํ สตปทิสทิสมฺปิ สิพฺพิตุํ วฏฺฏตีติ อมฺหากํ ขนฺติฯ ปาฬิ-สทฺเทน, กณฺณิก-สทฺเทน จ กปฺป-สทฺทโลเปน วา อุปจาเรน วา ปาฬิกปฺปาทโยว คหิตาฯ ปาฬิ จ กณฺณิกา จ ปาฬิกณฺณิกาโย, ตา อาทิ ยสฺส อญฺญสฺส ตาทิสสฺสาติ วิคฺคโหฯ ตตฺถ นีลาวฬิอาทิสณฺฐานาย พินฺทุปนฺติยา ยถา โสภติ, ตถา กยิรมาโน ปาฬิกปฺโปฯ ตเถว พินฺทุสมูเห กตฺถจิ ทสฺเสตฺวา กยิรมาโน กณฺณิกกปฺโปฯ

[263] คณฺฐิปาสกปฏฺฏาติ คณฺฐิโน จ ปาสกสฺส จ ปติฏฺฐานฏฺฐาเน ฐเปตพฺพา ปฏฺฏาฯ วฏฺฏตีติ เอตฺถ ‘‘คณฺฐิปาสกา’’ติ กตฺวา ‘‘จตุโกณาว วฏฺฏนฺตี’’ติ อตฺถโต วจนํ วิปลฺลาเสตฺวา โยเชตพฺพํฯ อคฺฆิยนฺติ เจติยสณฺฐาเนน สิพฺพนํฯ มูเล จ อคฺเค จ เอกสทิสํ กตฺวา มุคฺครากาเรน สิพฺพนํ มุคฺคโรฯ วิการนฺติ วิกาโร, ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตํฯ เอตฺถาติ คณฺฐิปาสกปฏฺเฏสุฯ

[264] โกณสุตฺตาติ นปุํสกนิทฺเทโส, คณฺฐิปาสกปฏฺฏานํ โกเณหิ นีหฏสุตฺตโกฏิโยฯ ปีฬกาติ ตานิเยว นิวตฺเตตฺวา ปีฬกากาเรน กตานิฯ ทุวิญฺเญยฺยาวาติ เตสํ อนฺเตสุ เอกวารํ คณฺฐิกรเณน วา ปุน นิวตฺเตตฺวา สิพฺพเนน วา ทุวิญฺเญยฺยา เอวฯ คนฺธํ เตลํ วาติ คนฺธํ วา เตลํ วาฯ กญฺจิกปิฏฺฐขลิกอาทีนิปิ วฏฺฏนฺติฯ

[265] มณินาติ มสารคลฺลาทิปาสาเณนฯ น จ ฆฏฺเฏยฺยาติ เนว ฆฏฺเฏยฺยฯ อญฺเญน วาติ มุคฺครมุสลาทินาฯ อํสพทฺธกกายพนฺธนานิ ปน ตถา กาตุํ วฏฺฏติฯ โทณิยํ กตฺวา น จ ฆํเสยฺยาติ ปกฺกรชนากิรณโทณิยํ ฐเปตฺวา ภูมิยํ ชณฺณุกานิ นิหนฺตฺวา อิโต จิโต จ อาวิชฺฌิตฺวา เนว ฆํเสยฺยาติ อตฺโถฯ

[266-7] กณฺณโกณกสุตฺตานีติ จีวรรชนกาเล ลคฺคนตฺถาย อนุวาเต จตูสุ โกเณสุ จ ปาสกํ กตฺวา พนฺธิตานิ สุตฺตานิ, ยานิ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กณฺณสุตฺตก’’นฺติ (มหาว. 344) เอวํ อนุญฺญาตานิฯ กณฺณสงฺขาตา โกณา กณฺณโกณกา, เตสุ สุตฺตานิฯ คณฺฐิกปาสกปฏฺเฏสุ ปน กณฺณโกณกสุตฺตานํ ทุวิญฺเญยฺยานเมว กปฺปิยตา เหฏฺฐา วุตฺตาติ จีวเร รตฺเตเยว เตสํ ฉินฺทิตพฺพตา นตฺถิ, กณฺณโกณกสุตฺตานํ ฉินฺทิตพฺพตาย วุตฺตตฺตา อนุวาเตหิ นิกฺขมิตสุตฺตานิปิ ฉินฺทิตพฺพานีติ เวทิตพฺพํฯ ธมฺมกรเณ ฉตฺตวฏฺฏิยํ เลขํ ฐเปตฺวา เลขา น วฏฺฏตีติ โยชนาฯ ฉตฺตวฏฺฏิยนฺติ ฉตฺตสฺส มุขวฏฺฏิยํฯ เลขาติ อุปริ วา เหฏฺฐา วา กุจฺฉิยํ วา อญฺญา เลขาฯ กุญฺจิกาย จ ปิปฺผเล จ มณิกา จ ปีฬกา จ น วฏฺฏนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ มณิกาติ เอกา วฏฺฏมณิฯ ปีฬกาติ สาสปมตฺติกา มุตฺตราชิสทิสา พหุวฏฺฏเลขาฯ ทณฺฑมฺหีติ ปิปฺผลทณฺฑเกฯ

[268-9] อรณิยํ มาลาทิ จ ปตฺตมณฺฑเล ภิตฺติกมฺมญฺจ น วฏฺฏตีติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ อรณิยนฺติ อุตฺตรารณิ อธรารณิ อรณิธนุกญฺจ สามญฺเญน คหิตํฯ ปตฺตมณฺฑเลติ ติปุสีสาทิมเย ปตฺตมณฺฑเลฯ เอตฺถ ปน มกรทณฺฑกํ วฏฺฏติฯ เหฏฺฐาติ กตฺตรยฏฺฐิยา เหฏฺฐาฯ อุทฺธนฺติ ตสฺสาเยว อุปริฯ

[270-3] สมฺมุญฺชนิมฺหีติ สมฺมุญฺชนิยา ลิงฺควิปลฺลาโสฯ อวาริตนฺติ อิตฺถิรูปํ ปน วาริตํฯ โสวณฺณมยมฺปีติ สุวณฺณมยมฺปิฯ วิสาณนาฬิ นาม วิสาณมยา นาฬิฯ เอตฺถ ปน อวุตฺตานิปิ ยานิ กานิจิ อารกณฺฑกทนฺตกฏฺฐเฉทนปานียฆฏปานียอุฬุงฺกจุณฺณภาชนาทีนิ วุตฺตานํ อนุโลมานีติ เวทิตพฺพานิฯ โย ปเนตฺถ วินยญฺญู ตาทิสํ ปริกฺขารํ ทิสฺวา ฉินฺเทยฺย วา ฉินฺทาเปยฺย วา, อนุปวชฺโช โสติ เวทิตพฺพนฺติฯ

ปริกฺขารนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

36. เภสชฺชนิทฺเทสวณฺณนา

[274-5] ชนสฺส เภสชฺชํ กาตุํ ทาตุํ วตฺตุญฺจ น ลพฺภตีติ สมฺพนฺธิยํฯ ลพฺภตีติ เอตฺถ ‘‘ภิกฺขุนา’’ติ กตฺตา ‘‘เภสชฺช’’นฺติ วุตฺตกมฺมํฯ นนุ จ กาตุนฺติ ภาวสาธนตฺตา ตสฺส อวุตฺตกมฺเมนาปิ ภวิตพฺพํ ภาเว วิหิตกิตกปฺปจฺจยานํ ปโยเค กมฺมการกสฺสาปิ อิจฺฉิตพฺพตฺตาติ? สจฺจํ, ตถาปิ ปธานภูตกมฺมสตฺติยา อภิธาเน สติ อปฺปธานกิตกกิริยาภิสมฺพนฺเธน คุณีภูตา กมฺมสตฺติ อภิหิตา วิย วิญฺญายติฯ ตถา จ วุตฺตํ อมฺเหหิ โยควินิจฺฉเย ‘‘ปธานานุยายิตาย ชนโวหาราย ปธานสตฺยาภิธาเน คุณสตฺติ อภิหิตา วิย ปกาสตี’’ติฯ ชนสฺสาติ อาคตาคตชนสฺสฯ สหธมฺมีนญฺจ ปิตูนญฺจ ตทุปฏฺฐากภิกฺขุนิสฺสิตภณฺฑูนญฺจ เวยฺยาวจฺจกรสฺส จ ภิกฺขาจริยวิญฺญตฺติสเกหิ เภสชฺชกรณํ ลพฺภนฺติ สมฺพนฺโธ ฯ ตตฺถ สหธมฺมินนฺติ สห จริตพฺโพ ธมฺโม สีลสทฺธาปญฺญาสงฺขาโต สหธมฺโม, โส เอเตสมตฺถีติ สหธมฺมิโน, ภิกฺขุ ภิกฺขุนี สิกฺขมานา สามเณโร สามเณรีติ ปญฺจ, เตสํฯ ปิตา จ มาตา จ ปิตโร เอกเสสนเยน, อุภินฺนํ สามญฺญนิทฺเทโส วา, เตสํฯ ภิกฺขุนิสฺสิโต นาม โย วิหาเร สพฺพกมฺมานิ กโรนฺโต ภิกฺขุํ นิสฺสาย วสติฯ ภณฺฑุ นาม โย ปพฺพชฺชาเปกฺโข ยาว ปตฺตจีวรํ ปฏิยาทิยติ, ตาว วิหาเร วสติ, โส ปณฺฑุปลาโสฯ เวยฺยาวจฺจกรสฺสาติ อตฺตโน อุปฏฺฐากสฺสฯ เอเตสุ ปน มาตาปิตโร สเจ รชฺเชปิ ฐิตา ปจฺจาสีสนฺติ, อกาตุํ น วฏฺฏติฯ มาตรํ อนามสนฺเตน สพฺพํ ปริกมฺมํ กาตพฺพํฯ ปิตา ปน สหตฺเถน นหาปนสมฺพาหนาทีนิ กตฺวา อุปฏฺฐาตพฺโพฯ

[276] ปิตา จ มาตา จ ภาตา จ ภคินี จาติ ทฺวนฺโท ปิตา…เป.… ภคินิโยฯ มหนฺโต จ จูโฬ จ, มหาจูฬา จ เต ปิตา…เป.… ภคินิโย จาติ กมฺมธารโยฯ ตา อาทิ เยสนฺเตติ อญฺญปทตฺโถฯ มหาจูฬ-สทฺทา ปิตาทิ-สทฺเทหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพา ‘‘มหาปิตุโน จูฬปิตุโน’’ติอาทินาฯ อาทิ-สทฺเทน ปเนตฺถ ปิตุจฺฉา มาตุโล, เตสํ ทสนฺนมฺปิ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ปุตฺตปรมฺปรญฺจ สงฺคณฺหาติฯ เตสํ สเก เภสชฺชกรณํ ลพฺภนฺติ โยชนาฯ เตสํ มหาปิตาทีนํ สนฺตเก สติ เตน เภสชฺชกรณํ ลพฺภตีติ อตฺโถฯ นาติ นตฺถิ เจฯ อตฺตนิเยติ ภิกฺขุโน อตฺตโน สนฺตเก สตีติ อตฺโถฯ ทาตพฺพํ ตาวกาลิกนฺติ ตาวกาลิกํ กตฺวา ทาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ เต ปน สเจ ปฏิเทนฺติ, คเหตพฺพํ, โน เจ เทนฺติ, น โจเทตพฺพาฯ ยาว ตสฺส ทานํ, ตาว กาโล อสฺสาติ ตาวกาลิกํฯ ณิโก สมาสนฺเตฯ