‘‘อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน’’ติอาทินา นเยน ครหณานิ จ ‘‘เอตํ เอตฺถ กเถถา’’ติอาทินา นเยน วาจาย อุกฺขิปนาทิ จ นิปฺเปสิกตาฯ อปฺเปน ลาเภน พหุกํ วญฺเจตฺวา คเหตุํ อิจฺฉนํ ลาเภน ลาภํ นิชิคีสนตาฯ กุลทูสาทีติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน รูปิยปฺปฏิคฺคหณรูปิยสํโวหารา สงฺคยฺหนฺตีติฯ

มิจฺฉาชีววิวชฺชนานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

30. วตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[213] สอุปาหโน…เป.… จีวรํ สีเส กริตฺวา วา อาคนฺตุโก อารามํ น ปวิเสติ สมฺพนฺโธฯ สฉตฺโตติ สีเส กตฉตฺเตน สฉตฺโตฯ โอคุณฺฐิโตติ สสีสํ ปารุปิโตฯ ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขโป, อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขปารหฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํ อุปจารสีมาสมีปํ ปตฺวา อุปาหนาโอมุญฺจนาทิสพฺพํ กตฺวา อาราโม ปวิสิตพฺโพติ อยเมตฺถ พฺยติเรกลทฺโธ อตฺโถฯ

[214] ปานีเยน ปาเท น โธเวยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ปฏิกฺกมนํ ปตฺวา เอกมนฺเต ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ปติรูเป นิสชฺช ปุจฺฉิตฺวา ปานียํ ปาตพฺพํ, ปริโภชนีเยน ยถาวุตฺตํ ปาทา โธวิตพฺพาติ อธิปฺปาโยฯ วุฑฺฒตเร อาวาสิเกปิ จ อภิวาเทยฺยาติ อิมินา วสฺสํ ปุจฺฉิตฺวา นวเกน อาวาสิเกน อภิวาทาเปตพฺพนฺติ ทีเปติฯ ปุจฺเฉยฺย สยนาสนนฺติ ‘‘กตมํ เสนาสนํ ปาปุณาติ, อชฺฌาวุตฺถํ อนชฺฌาวุตฺถํ วา’’ติ เสนาสนํ ปุจฺเฉยฺยฯ อิทญฺจ ปุจฺฉาย ลกฺขณวจนํฯ ตสฺมา อาวาสิกวตฺเต วุตฺตมชฺฌาวุตฺถาทิกญฺจ ปุจฺฉิตพฺพํฯ สเจ ‘‘อนชฺฌาวุตฺถ’’นฺติ วทนฺติ, กวาฏํ อาโกเฏตฺวา มุหุตฺตํ อาคเมตฺวา ฆฏิกํ อุคฺฆาเฏตฺวา กวาฏํ ปณาเมตฺวา พหิ ฐิเตน อุลฺโลเกตฺวา ปวิสิตฺวา สพฺพํ เสนาสนวตฺตํ กาตพฺพํฯ อาคนฺตุกวตฺตํฯ

[215-6] คมิโก ปกฺกเมยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ปฏิสาเมตฺวา’’ติอาทีนิมสฺส ปุพฺพกิริยาปทานิฯ ทารุมตฺติกภณฺฑกนฺติ เอตฺถ มญฺจปีฐาทิทารุภณฺฑํ รชนภาชนาทิมตฺติกาภณฺฑํฯ ปฏิสาเมตฺวาติ อตฺถิ เจ อโนวสฺสเก สณฺฐเปตฺวาฯ ถเกตฺวานาติ ทฺวารวาตปาเนหิ ปิธาย ฯ สาธุกํ สงฺโคเปตฺวานาติ จตูสุ ปาสาเณสุ มญฺจํ ปญฺญเปตฺวา มญฺเจ มญฺจสฺส, ปีเฐ ปีฐสฺส อาโรปเนน เสนาสนสฺส อุปรูปริ ปุญฺชกรเณน สาธุกํ สงฺโคปนํ กตฺวาฯ น จาติ เนวฯ คมิกวตฺตํฯ

[217-8] อาวาสิโกติ อิทํ ‘‘ปญฺญเปยฺยา’’ติอาทีนํ กตฺตุปทํฯ นวกมฺมกรณาทิภารนิตฺถรณตาย อาวาโส วิหาโร อสฺส อตฺถีติ อาวาสิโกฯ ยสฺส ปน เกวลํ วิหาเร นิวาสนมตฺตํ อตฺถิ, โส เนวาสิโกฯ อุโภปิ เต อิธ อาวาสิก-สทฺเทน สงฺคหิตาฯ ปาโททปฺปภุตินฺติ เอตฺถ ปภุติ-สทฺเทน ปาทปีฐปาทกถลิกานํ คหณํฯ ปจฺจุคฺคนฺตฺวาน ปตฺตจีวรํ คณฺเหยฺยาติ โยชนาฯ ปญฺญเป สยนาสนนฺติ ‘‘เอตํ ตุมฺหากํ เสนาสนํ ปาปุณาตี’’ติ เอวํ สยนาสนํ ปญฺญเปยฺย, ปกาเสยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ

[219] อชฺฌาวุตฺถนฺติ ปุพฺเพ ภิกฺขูหิ นิวุตฺถํฯ โคจราโคจรํ วเทติ ‘‘ภิกฺขาจารคาโม ทูโร, อาสนฺโน’’ติ วา, ‘‘กาลสฺเสว ปิณฺฑาย จริตพฺพํ, ทิวา วา’’ติ เอวํ โคจรญฺจ, ‘‘มิจฺฉาทิฏฺฐิกานํ วา คาโม, ปริจฺฉินฺนภิกฺโข วา’’ติอาทินา อโคจรญฺจ วเทยฺยาติ อตฺโถฯ วจฺจปสฺสาวฏฺฐานานีติอาทีนิปิ ‘‘วเท’’ติ อิมสฺเสว กมฺมวจนานิฯ เสขสมฺมุตินฺติ ยสฺส สทฺธสฺส กุลสฺส สงฺโฆ เสขสมฺมุติํ เทติ, ตํ กุลญฺจฯ

[220] ปเวสนิกฺขเม กาลนฺติ ‘‘เกสุจิ ฐาเนสุ วาฬมิคา วา อมนุสฺสา วา โหนฺติ, อิมํ กาลํ ปวิสิตพฺพํ นิกฺขมิตพฺพญฺจา’’ติ เอวํ ปเวสนิกฺขเม จ กาลํฯ เอตํ ปน อาสนปญฺญปนาทิกํ สพฺพํ วตฺตํ วุฑฺฒตเร อาคเต จีวรกมฺมาทิํ วา นาติคิลานสฺส เภสชฺชํ วา ฐเปตฺวาปิ กาตพฺพํฯ มหาคิลานสฺส ปน เภสชฺชเมว กาตพฺพํฯ เจติยงฺคณวตฺตํ กโรนฺเตนาปิ ตสฺส วตฺตํ กาตุํ อารภิตพฺพํฯ ปณฺฑิโต หิ อาคนฺตุโก ‘‘กโรหิ ตาว เภสชฺชํ, เจติยงฺคณํ สมฺมชฺชาหี’’ติ จ วเทยฺยฯ อปิจ พีชเนน พีชิตพฺโพ, ปาทาปิสฺส โธวิตพฺพา, เตเลน มกฺขิตพฺพาฯ ปิฏฺฐิ เจ อาคิลายติ, สมฺพาเธตพฺพาฯ นวกสฺส ปน อาคนฺตุกสฺส ‘‘อิทมาสนํ, เอตฺถ นิสีทา’’ติอาทินา อาจิกฺขิตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘นิสินฺโนเยวา’’ติอาทิมาหฯ นิสินฺโนเยวาติ อิมินา ‘‘ฐิโตเยวา’’ติอาทิํ อุปลกฺเขติฯ สมุทฺทิเสติ อาทเรน วเทยฺยฯ อาวาสิกวตฺตํฯ

‘‘วตฺต’’นฺติ ปน สามญฺเญน นิทฺทิฏฺฐตฺตา น เถเร ภิกฺขู อติอลฺลียิตฺวา นิสีทิตพฺพํ, มหาเถรสฺส นิสินฺนาสนโต เอกํ ทฺเว อาสนานิ ฐเปตฺวา ‘‘นิสีทา’’ติ วุตฺเต นิสีทิตพฺพํ, น นวาปิ ภิกฺขู อาสเนน ปฏิพาหิตพฺพา, น สงฺฆาฏิํ โอตฺถริตฺวา นิสีทิตพฺพํ, สทฺทํ อกตฺวา อุทกกิจฺจํ กาตพฺพํ, ยถา สูปสฺส โอกาโส โหติ, เอวมตฺตาย โอทโน คณฺหิตพฺโพ, เถเรน ภิกฺขุนา ‘‘ฐเปตฺวา อปฺปกํ โอทนาทิกํ สพฺพํ สพฺเพสํ สมกํ สมฺปาเทหี’’ติ วตฺตพฺพํ, น ตาว เถเรน ภุญฺชิตพฺพํ, ภุตฺตาวินา น ตาว อุทกํ ปฏิคฺคเหตพฺพํ, ภตฺตคฺคโต นิวตฺตนฺเตหิ ยถานุรูปํ นิกฺขมิตฺวา วิรฬาย ปาฬิยา คนฺตพฺพนฺติ เอวมาทิกญฺจ ตทนุรูปํ เสขิยวตฺตญฺจ สมฺปาเทตพฺพนฺติ อิทํ ภตฺตคฺควตฺตญฺจ สาธุกํ อตรมาเนน คาโม ปวิสิตพฺโพ, ‘‘อิมินา ปวิสิสฺสามิ, อิมินา นิกฺขมิสฺสามี’’ติ นิเวสนํ ปวิสนฺเตน สลฺลกฺเขตพฺพํ, นาติสหสา ปวิสิตพฺพํ, นาติสหสา นิกฺขมิตพฺพํ, นาติทูเร นจฺจาสนฺเน ฐาตพฺพํ, นาติจิรํ ฐาตพฺพํ, นาติลหุกํ นิวตฺติตพฺพํ, ทาตุกามตาการํ ญตฺวา ฐาตพฺพํ, โย ปฐมํ คามโต ปฏิกฺกมติ, เตน อาสนปญฺญปนาทิ สพฺพํ กาตพฺพํ, โย ปจฺฉา, เตน อาสนุทฺธรณาทิ สพฺพํ กาตพฺพนฺติ เอวมาทิกญฺจ ตทนุรูปํ เสขิยวตฺตญฺจ สมฺปาเทตพฺพนฺติ อิทํ ปิณฺฑจาริกวตฺตญฺจ กาตพฺพํฯ

เสนาสนฏฺฐาเน สพฺพํ วตฺตญฺจ สมฺปาเทตฺวา ตโต นิกฺขมิตฺวา สาธุกํ นิวาเสตฺวา ปารุปิตฺวา จ อตรมาเนน คาโม ปวิสิตพฺโพติอาทิ สพฺพํ ปิณฺฑจาริกวตฺตํ กาตพฺพํฯ ปานียปริโภชนียอคฺคิอรณิสหิตกตฺตรทณฺฑา อุปฏฺฐเปตพฺพา, นกฺขตฺตปทานิ สกลานิ วา เอกเทสานิ วา อุคฺคเหตพฺพานิ, ทิสากุสเลน ภวิตพฺพนฺติ อิทํ อารญฺญิกวตฺตญฺจ อุทฺทิฏฺฐํเยว โหตีติ อวคนฺตพฺพนฺติฯ

วตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

31. วิกปฺปนานิทฺเทสวณฺณนา

[221] สมฺมุขา ปรมฺมุขาติ สสฺส มุขํ, ปรสฺส มุขนฺติ วิคฺคโห, สมฺมุเขน ปรมฺมุเขนาติ อตฺโถฯ สมฺมุขาวิกปฺปนา ปรมฺมุขาวิกปฺปนาติ เภทา ทุเว วิกปฺปนา วุตฺตาติ โยชนา ฯ เภทาติ วิเสสโตฯ อถ วา สสฺส มุขํ มุขสมฺพนฺธิวจนํ อสฺสา วิกปฺปนายาติ สมาโสฯ ตถา ปรมฺมุขาฯ สมฺมุขา จ ปรมฺมุขา จ, ตสฺสา เภโท, ตโตฯ สมฺมุขาย สมฺมุขวิกปฺปนายฯ พฺยตฺตสฺสาติ วิกปฺปนวิธานํ ปจฺจุทฺธารวิธานญฺจ ชานนฺตสฺสฯ

[222] เตนาติ ยสฺส สนฺติเก วิกปฺเปติ, เตน ภิกฺขุนาฯ ปริโภคาทิกนฺติ ปริโภคํ วิสฺสชฺชนํ อธิฏฺฐานญฺจฯ