28. กมฺมนิทฺเทสวณฺณนา

[199] วคฺเคน อธมฺมกมฺมญฺจ สมคฺเคน อธมฺมกมฺมญฺจ วคฺเคน ธมฺมกมฺมญฺจ สมคฺเคน ธมฺมกมฺมญฺจาติ จตฺตาริ กมฺมานิ โหนฺตีติ เสโสฯ ตตฺถ วคฺเคน อธมฺมกมฺมนฺติ วคฺเคน สงฺเฆน กรณียํ อธมฺมกมฺมํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ วคฺโคติ จ สมูโห วุจฺจติ, โส จ จตุวคฺคาทิกรณียาทีสุ ยาวติกานํ กมฺมปฺปตฺตานํ อสมฺมุขีภาเวน, ฉนฺทารหานํ ฉนฺทานาหรเณน, สมฺมุขีภูตานญฺจ ปฏิกฺโกสเนน, เตสุ เอเกนาปิ วา อิธ อธิปฺเปโตฯ อธมฺมกมฺมนฺติ เอตฺถ ปน ธมฺโม นาม ‘‘อุตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม เอกาย อุตฺติยา กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, อธมฺมกมฺม’’นฺติอาทินา (มหาว. 387) เอกาเยว ญตฺติยา , ตถา ทฺวีหิ ญตฺตีหิ เอกาเยว วา กมฺมวาจาย, ตถา ทฺวีหิ กมฺมวาจาหีติ อาคตาย จ ตถา หาปนอญฺญถากรณภาเวน ญตฺติกมฺมํ ฐเปตฺวา ญตฺติจตุตฺเถ จ กมฺเม อาคตาย จ อกมฺมารหสฺส ตชฺชนียปพฺพาชนียปฏิสารณียนิยสฺสติวิธอุกฺเขปนียานํ สตฺตนฺนํ กมฺมานํ กรณวเสน, กมฺมารหสฺส จ วิราเธตฺวา กรณวเสน อาคตาย จ ปาฬิยา วิปรีตา จ ปาฬิ, อุปสมฺปทาทิกมฺมวเสน อาคตา จ ปาฬิ, สมฺมุขาวินยสติวินยอมูฬฺหวินยปฏิญฺญากรณเยภุยฺยสิกาตสฺสปาปิ- ยสิกาติณวตฺถารกสงฺขาตานํ สตฺตนฺนํ กมฺมานํ ยถาลาภกรณวเสน อาคตา จ ปาฬิ, เตน กรณียํ อปโลกนญตฺติญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถสงฺขาตํ จตุพฺพิธํ กมฺมํ ธมฺมกมฺมํ, ตปฺปฏิปกฺขํ อธมฺมกมฺมํฯ ตพฺพิปริยาเยน สมคฺโค ธมฺมกมฺมญฺจ เวทิตพฺพํฯ ธมฺโม ยถาวุตฺตา ปาฬิ อสฺส อตฺถิ, ธมฺเมน กตํ วาติ ธมฺมิกํฯ ตพฺพิปรีตํ อธมฺมิกํฯ จตุตฺถํเยวาติ เตสุ จตูสุ กมฺเมสุ จตุนฺนํ ปูรณํ สมคฺเคน ธมฺมิกํฯ เสสกมฺมานํ ภาเวน ภิกฺขุนา ทุกฺกฏสฺส ภวนํ ลกฺขียตีติ เสสกมฺเมสูติ ภาวลกฺขเณ สตฺตมีฯ ทุกฺกฏนฺติ กุปฺปานํ อธมฺมกมฺมวคฺคกมฺมานํ กตตฺตา ทุกฺกฏํฯ

[200] อิทานิ ยทิทํ สมคฺเคน ธมฺมิกํ นาม, ตํ เยหิ สงฺเฆหิ กาตพฺพํ, เตสํ ปเภทํ ทสฺเสตุํ ‘‘จตุวคฺโค’’ติอาทิมาหฯ จตฺวาทีนํ สงฺเขฺยยวุตฺติตฺตา จตุนฺนํ วคฺโคติอาทินา วิคฺคโหฯ ทสวีสติวคฺคิโกติ ทสนฺนํ วีสติยา จ วคฺคเภทวเสน ทสวีสตีนํ วคฺโคติ วิคฺคโห, ณิโก สกตฺเถฯ วีสติยา วคฺโค, อติเรเกน สหิโต วีสติวคฺโคติ วิคฺคโหฯ

[201-2] ปญฺจนฺนํ กมฺมานํ นิยเมติ ‘‘จตู’’ติอาทินาฯ

อพฺภานํ อุปสมฺปทํ ปวารณํ ฐเปตฺวา จตุวคฺโค จาติอาทินา โยเชตฺวา สพฺพกมฺเมสุ กมฺมปฺปตฺโตติ ทีปิโตติ โยเชตพฺพํฯ ตตฺถ ตตฺถ จ-สทฺโท จตุวคฺคาทโย กมฺมปตฺติกิริยายํ สมุจฺจิโนติฯ อิธ ปน สพฺพ-สทฺโท อพฺภานาทีนํ เกสญฺจิ ฐปิตตฺตา ปเทสสพฺเพ คยฺหติฯ กมฺมปตฺโตติ กมฺมสฺส ปตฺโต ยุตฺโต อนุรูโปฯ อิตโรติ วีสติวคฺโค อติเรกวีสติวคฺโคฯ สพฺพกมฺเมสูติ เอตฺถ ปน สพฺพ-สทฺโท สพฺพสพฺเพฯ นนุ จ วีสติวคฺคสฺส กมฺมปฺปตฺตภาเวสติ อติเรกวีสติวคฺคสฺส ปเควาติ วิญฺญายติฯ ตถา สติ โส กสฺมา วุตฺโตติ? สจฺจํ, ตถาปิ โส จตุวคฺคาทินา สงฺเฆน กตฺตพฺพกมฺมํ อูนกตเรน น วฏฺฏติ, อติเรเกน ปน วฏฺฏตีติ ญาปนตฺถํ วุตฺโตฯ

[203] อิทานิ จตุวคฺคาทิเกน ฉนฺทาหรเณน ปูเรตพฺโพติ ทสฺเสติ ‘‘จตู’’ติอาทินาฯ ปาราชิกาทิภาวมนาปนฺนตฺตา ปกติยา สภาเวเนว ฐิโต อตฺตา เยสํ, ปกโต วา ตโตเยว กมฺเมสุ อวิคโต อตฺตา เยสํ เตติ ปกตตฺตกา, ปาราชิกอุกฺขิตฺตกลทฺธินานาสํวาสเกหิ อญฺเญฯ ปเรติ เอกสีมฏฺฐา ตาทิสาเยว อญฺเญฯ เสเสปีติ อวเสเส ปญฺจวคฺคาทิกรณีเยปิฯ

[204] อิทานิ วตฺถุญตฺติอนุสฺสาวนสีมาทิวิปตฺติโต, กมฺมวิปตฺตีสุ ปริสโต จ ปฏิกฺโกสโต จ กมฺมสฺส กุปฺปากุปฺปภาวํ ตตฺถ จ อาปตฺติอาทิํ ทสฺเสตุํ ‘‘จตู’’ติอาทิ มาหฯ จตุวคฺคาทิกตฺตพฺพํ อสํวาสคณปูรํ วา กมฺมารหคณปูรํ วา กมฺมญฺจ ครุกฏฺฐคณปูรํ วา ปริวาสาทิกมฺมญฺจาติ โยชนาฯ เอตฺถ จ กมฺมารโห ครุกฏฺฐโต อญฺโญ, นิกฺขิตฺตวตฺโต ปน ครุกฏฺโฐ คณปูรโก โหติเยวฯ กตนฺติ จตุวคฺคาทินา กตํฯ

[205] วาเรยฺยาติ อนฺตราเย อสติ อนฺตมโส เอโกปิ วาเรยฺยาติ อตฺโถฯ

อนฺตราเยติ ปาเปหิ กริยมาเน ชีวิตพฺรหฺมจริยนฺตราเย สติฯ อนนฺตรายิกา เจ น วาเรนฺติ, ทุกฺกฏํฯ ทิฏฺฐาวินฺติ อตฺตโน อตฺตโน ทิฏฺฐิํ ลทฺธิํ ‘‘อธมฺมกมฺมํ อิทํ, น เมตํ ขมตี’’ติ อญฺญมญฺญํ อาวิ กเรยฺยุนฺติ เสโสฯ เอโกธิฏฺฐานนฺติ เอโก ภิกฺขุ ‘‘น เมตํ ขมตี’’ติ อธิฏฺฐานํ กเรยฺยาติ เสโสฯ ตโตธิกาติ ตีหิ อธิกาฯ เต ปน สงฺฆตฺตา ปโหนฺติ อตฺตโน กมฺมํ นิตฺถริตุํฯ

[206] ขิตฺตจิตฺโต นาม อุมฺมตฺตโกฯ ทุขฏฺฏิโตติ เวทนฏฺโฏฯ น รูหตีติ คยฺหตฺตํ น โรหตีติ อตฺโถฯ

[207] อนฺตมโส อนนฺตรสฺสาปิ อาโรเจนฺตสฺส ปกต…เป.… ภิกฺขุโนติ สมฺพนฺโธฯ เอกสีมายํ ติฏฺฐตีติ เอกสีมฏฺโฐฯ สโม สํวาโส อสฺสาติ สมสํวาโสฯ เอกสีมฏฺโฐ จ โส สมสํวาโส จ, ปกตตฺโต จ โส เอกสีมฏฺฐสมสํวาโส จ, โส จายํ ภิกฺขุ จาติ สพฺพตฺถ กมฺมธารโย, ตสฺสฯ เอตฺถ ปน อวิปนฺนสีโล ปกตตฺโตติ อธิปฺเปโตฯ อาโรเจนฺตสฺสาติ อตฺตโน ลทฺธิํ ปกาเสนฺตสฺสฯ รูหตีติ ปฏิกฺเขโป รุหติฯ

[208] ธมฺมิกํ กมฺมนฺติ ธมฺเมน กตฺตพฺพํ อปโลกนาทิกมฺมํฯ ปฏิกฺโกเสยฺยาติ นิวาเรยฺยฯ ติโรกฺขา กายสามคฺคิํ วา ฉนฺทํ วาติ วา-สทฺทํ เนตฺวา อตฺโถ เนตพฺโพฯ ติโรกฺขาติ ปรมฺมุขาฯ โส สมฺมุขา-สทฺโท วิย นิปาโต, อถ วา อกฺขา อินฺทฺริยวิสยโต ติโร พหีติ อตฺโถติฯ

กมฺมนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

29. มิจฺฉาชีววิวชฺชนานิทฺเทสวณฺณนา

[209] อาคมฺม ชีวนฺติ เอเตนาติ อาชีโว, โก โส? ปจฺจยปริเยสนวายาโมฯ มิจฺฉาย อาชีโว, ตสฺส วิวชฺชนา มิจฺฉาชีววิวชฺชนาฯ สา ปนายํ อตฺถโต ‘‘อิธ ภิกฺขุ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน’’ติ (วิภ. 508) เอวํ ปาติโมกฺขสํวรสมฺปตฺติยา ปฏิปตฺติทสฺสนวเสน อาคโต อาจาโร เจว ยถากฺกเมน ปาราชิกสงฺฆาทิเสสถุลฺลจฺจยปาจิตฺติยปาฏิเทสนียทุพฺภาสิตทุกฺกฏานํ การณภูตสฺส อาชีวเหตุปญฺญตฺตานํ อภูตาโรจนสญฺจริตฺตอญฺญาปเทสภูตาโรจนปณีตโภชนวิญฺญตฺติ ภิกฺขุนิโภชนวิญฺญตฺติสูโปทนวิญฺญตฺติสิกฺขาปทานํ วีติกฺกมสฺส จ กุหนลปนเนมิตฺติกตา นิปฺเปสิกตา ลาเภน ลาภํ นิชิคีสนตาติ เอวมาทีนญฺจ ปาปธมฺมานํ วเสน ปวตฺตํ มิจฺฉาชีววิรติสงฺขาตํ อาชีวปาริสุทฺธิสีลญฺจฯ ตสฺสา ปน กสฺสจิ อิธ ทสฺสนํ ยถา ทสฺเสตุมารทฺธํ ปาติโมกฺขสํวรสงฺขาตาย อธิสีลสิกฺขาย, จตุรารกฺขวิปสฺสนาวเสน อาคตานํ อธิจิตฺตอธิปญฺญาสงฺขาตานํ ทฺวินฺนํ สิกฺขานญฺจ อุปการกธมฺมปริทีปนตฺถนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, เอวมีทิสํ วิญฺเญยฺยํ, ตํ ทสฺเสติ ‘‘ทารุ’’นฺติอาทินาฯ ตตฺถ ‘‘ทารุ’’นฺติอาทีนิ ‘‘ทเท’’ติ เอตสฺส ปตฺติกมฺมํฯ จุณฺณํ สิรีสจุณฺณาทินหานิยจุณฺณํฯ นฺหานมุโขทกนฺติ นฺหานญฺจ มุขญฺจ, ตสฺส อุทกนฺติ สมาโสฯ อาทิ-สทฺเทน ปณฺณาทิํ สงฺคณฺหาติฯ กุลสงฺคหาติ กุลสงฺคหกรเณนฯ

[210] ปริภฏติ ปเรสํ ทารเก ปริหรตีติ ปริภโฏ, ปริภฏสฺส กมฺมํ ปาริภฏโก, สกตฺเถ ตเมว ปาริภฏกตาฯ อลงฺกรณาทินา กุลทารกปริหรณสฺเสตํ นามํฯ มุคฺคสฺส สูโป มุคฺคสูโป, โสเยว มุคฺคสุปฺโปฯ