28. กมฺมนิทฺเทสวณฺณนา

[199] วคฺเคน อธมฺมกมฺมญฺจ สมคฺเคน อธมฺมกมฺมญฺจ วคฺเคน ธมฺมกมฺมญฺจ สมคฺเคน ธมฺมกมฺมญฺจาติ จตฺตาริ กมฺมานิ โหนฺตีติ เสโสฯ ตตฺถ วคฺเคน อธมฺมกมฺมนฺติ วคฺเคน สงฺเฆน กรณียํ อธมฺมกมฺมํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ วคฺโคติ จ สมูโห วุจฺจติ, โส จ จตุวคฺคาทิกรณียาทีสุ ยาวติกานํ กมฺมปฺปตฺตานํ อสมฺมุขีภาเวน, ฉนฺทารหานํ ฉนฺทานาหรเณน, สมฺมุขีภูตานญฺจ ปฏิกฺโกสเนน, เตสุ เอเกนาปิ วา อิธ อธิปฺเปโตฯ อธมฺมกมฺมนฺติ เอตฺถ ปน ธมฺโม นาม ‘‘อุตฺติทุติเย เจ, ภิกฺขเว, กมฺเม เอกาย อุตฺติยา กมฺมํ กโรติ, น จ กมฺมวาจํ อนุสฺสาเวติ, อธมฺมกมฺม’’นฺติอาทินา (มหาว. 387) เอกาเยว ญตฺติยา , ตถา ทฺวีหิ ญตฺตีหิ เอกาเยว วา กมฺมวาจาย, ตถา ทฺวีหิ กมฺมวาจาหีติ อาคตาย จ ตถา หาปนอญฺญถากรณภาเวน ญตฺติกมฺมํ ฐเปตฺวา ญตฺติจตุตฺเถ จ กมฺเม อาคตาย จ อกมฺมารหสฺส ตชฺชนียปพฺพาชนียปฏิสารณียนิยสฺสติวิธอุกฺเขปนียานํ สตฺตนฺนํ กมฺมานํ กรณวเสน, กมฺมารหสฺส จ วิราเธตฺวา กรณวเสน อาคตาย จ ปาฬิยา วิปรีตา จ ปาฬิ, อุปสมฺปทาทิกมฺมวเสน อาคตา จ ปาฬิ, สมฺมุขาวินยสติวินยอมูฬฺหวินยปฏิญฺญากรณเยภุยฺยสิกาตสฺสปาปิ- ยสิกาติณวตฺถารกสงฺขาตานํ สตฺตนฺนํ กมฺมานํ ยถาลาภกรณวเสน อาคตา จ ปาฬิ, เตน กรณียํ อปโลกนญตฺติญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถสงฺขาตํ จตุพฺพิธํ กมฺมํ ธมฺมกมฺมํ, ตปฺปฏิปกฺขํ อธมฺมกมฺมํฯ ตพฺพิปริยาเยน สมคฺโค ธมฺมกมฺมญฺจ เวทิตพฺพํฯ ธมฺโม ยถาวุตฺตา ปาฬิ อสฺส อตฺถิ, ธมฺเมน กตํ วาติ ธมฺมิกํฯ ตพฺพิปรีตํ อธมฺมิกํฯ จตุตฺถํเยวาติ เตสุ จตูสุ กมฺเมสุ จตุนฺนํ ปูรณํ สมคฺเคน ธมฺมิกํฯ เสสกมฺมานํ ภาเวน ภิกฺขุนา ทุกฺกฏสฺส ภวนํ ลกฺขียตีติ เสสกมฺเมสูติ ภาวลกฺขเณ สตฺตมีฯ ทุกฺกฏนฺติ กุปฺปานํ อธมฺมกมฺมวคฺคกมฺมานํ กตตฺตา ทุกฺกฏํฯ

[200] อิทานิ ยทิทํ สมคฺเคน ธมฺมิกํ นาม, ตํ เยหิ สงฺเฆหิ กาตพฺพํ, เตสํ ปเภทํ ทสฺเสตุํ ‘‘จตุวคฺโค’’ติอาทิมาหฯ จตฺวาทีนํ สงฺเขฺยยวุตฺติตฺตา จตุนฺนํ วคฺโคติอาทินา วิคฺคโหฯ ทสวีสติวคฺคิโกติ ทสนฺนํ วีสติยา จ วคฺคเภทวเสน ทสวีสตีนํ วคฺโคติ วิคฺคโห, ณิโก สกตฺเถฯ วีสติยา วคฺโค, อติเรเกน สหิโต วีสติวคฺโคติ วิคฺคโหฯ

[201-2] ปญฺจนฺนํ กมฺมานํ นิยเมติ ‘‘จตู’’ติอาทินาฯ