ปุถุปาณีติ ปุถุ นานา ปาณิ ปุถุปาณิ, หตฺถปริกมฺมํ รุฬฺหีวเสนฯ สพฺเพสนฺติ คิลานาคิลานานํฯ คิลานสฺส อกตมลฺลกํ วฏฺฏตีติ สมฺพนฺโธฯ อกตมลฺลกํ นาม กตมลฺลกวิปรีตํฯ เผณํ นาม สมุทฺทเผณนฺติฯ

นฺหานกปฺปนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

20. อวนฺทิยนิทฺเทสวณฺณนา

[172] อุกฺขิตฺโตติ อาปตฺติยา อทสฺสเน อปฺปฏิกมฺเม จ อุกฺขิตฺตโก ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตโกติ ติวิโธ อุกฺขิตฺตโกฯ นานาสํวาสโก นาม ลทฺธินานาสํวาสโกปิ กมฺมนานาสํวาสโกปิฯ ครุกฏฺโฐ จาติ ปาริวาสิโก มูลายปฏิกสฺสนารโห มานตฺตารโห มานตฺตจารี อพฺภานารโห จ อิธ ครุกฏฺโฐติ อธิปฺเปโตฯ อิเมหิ ปน อญฺญมญฺญํ วนฺทิตุํ วฏฺฏตีติฯ

อวนฺทิยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

21. จมฺมนิทฺเทสวณฺณนา

[173] มิคา จ อชา จ เอฬกา จ, เตสํ จมฺมานีติ สมาโสฯ อโช ฉคลโกฯ เอฬโก เมณฺฑโกฯ มิเค ทสฺเสติ ‘‘โรหิเต’’ติอาทินาฯ โรหิตา-ทิคฺคหณํ อุปลกฺขณมตฺตํ, วาตมิคมิคมาตุกาทีปิ เอตฺเถว สงฺคยฺหนฺติฯ

[174] อนุญฺญาตตฺตยาติ อนุญฺญาตา ยถาวุตฺตจมฺมตฺตยโตฯ อมานุสํว สพฺพํ จมฺมํ ถวิโกปาหเน กปฺปตีติ สมฺพนฺโธฯ ถวิกา สตฺถกโกสกาทีติฯ

จมฺมนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

22. อุปาหนนิทฺเทสวณฺณนา

[175] นวา คุณงฺคุณูปาหนา มชฺฌเทเส น กปฺปนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ นวาติ เอกวารมฺปิ อปฺปฏิมุกฺกาฯ ตตฺถ คุณงฺคุณูปาหนา จตุปฏลโต ปฏฺฐาย วุจฺจนฺติฯ สมฺภเว พฺยภิจาเร จ วิเสสนํ สาตฺถกํ ภวตีติ ‘‘มชฺฌเทเส’’ติ วิเสสนํ อมชฺฌเทสํ พฺยภิจรตีติ อมชฺฌเทเส คุณงฺคุณูปาหนา กปฺปนฺตีติ เวทิตพฺพํฯ ตถา นวาติ อิมินา อนวา มชฺฌเทเสปิฯ อิมินา ปน วากฺเยน มชฺฌเทเสปิ เอกวารมฺปิ ปฏิมุกฺกา, อญฺญตฺถ ตุ สพฺพาปิ คุณงฺคุณูปาหนา วฏฺฏนฺติ, น เสสาติ อาปนฺนํ, ตถาปิ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกปลาสิกํ อุปาหน’’นฺติ (มหาว. 245) วุตฺตตฺตา เอกปฏลิกาปิ วฏฺฏตีติ เวทิตพฺพํฯ สพฺพสฺสาติ มชฺฌเทเส ปจฺจนฺติเมปิ คิลานาคิลานสฺส สพฺพสฺสฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อชฺฌาราเม อุปาหนํ ธาเรตุ’’นฺติ (มหาว. 249) หิ สามญฺเญน อนุญฺญาตํฯ สพฺพตฺถาติ คาเม วา อรญฺเญ วา อารามโต อญฺญตฺรฯ อกลฺลกสฺส จาติ คิลานสฺเสวฯ

[176-9] สพฺพ…เป.… รตฺตา จ อุปาหนา สพฺพ…เป.… วิจฺฉิกาฬิกา จ…เป.… ทีปีนํ จมฺเมหิ จ มชฺชาร…เป.… จมฺเมหิ จ ปริกฺขฏา จ อุปาหนา สงฺกมนียา ปาทุกา จ โกจิ ธาเรยฺย, ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ โอทาตาย ปาฬิยา อฏฺฐกถาย จ อภาเวปิ อนุโลมวเสเนตฺถ วุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ นีลโก จ โอทาโต จาติอาทินา ทฺวนฺโทฯ สพฺเพว นีลก…เป.… กณฺหกา ยาสนฺติ สมาโสฯ ‘‘มหารงฺคา’’ติอาทีสุ อปฺปยุตฺเตปิ สพฺพ-สทฺเท ปกรณวเสน โยเชตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

‘‘อตฺถา ปกรณา ลิงฺคา, โอจิตฺยา กาลเทสโต;

สทฺทตฺถา วิภชียนฺติ, น สทฺทาเยว เกวลา’’ติฯ –