14. ภูมินิทฺเทสวณฺณนา

[136] ยาสุ วุตฺถํ ปกฺกญฺจ กปฺปติ, ตา กปฺปิยา ภูมิโย สมฺมุติ จ สมฺมุติกุฏิ จ…เป.… คหปติ จ คหปติกุฏิ จาติ อิมา จตสฺโส โหนฺตีติ โยเชตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ เภสชฺชกฺขนฺธเก (มหาว. 295) วุตฺตาย อุตฺติทุติยกมฺมวาจาย, อปโลกนกมฺมวเสน วา สาเวตฺวา สมฺมา อุตฺติสมฺปนฺนํ กรียตีติ สมฺมุติ, ถมฺภานํ ภิตฺติปาทานํ วา อุคฺคมนํ อุทฺธํ กตฺวา ฐปนํ, ‘‘กปฺปิยกุฏิํ กโรมา’’ติ วาจาย สาวนญฺจ อนฺตํ ยสฺสา สา อุสฺสาวนนฺตาฯ ตถา จ วุตฺตํ ‘‘ถมฺภปฺปติฏฺฐานญฺจ วจนปริโยสานญฺจ สมกาลํ วฏฺฏตี’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 295)ฯ นิสาทนํ ปวิสนํ สนฺนิเวสนํ นิสาโท, คุนฺนํ วิย นิสาโท เอติสฺสาติ โคนิสาทิฯ ภิกฺขุํ ฐเปตฺวา เสสสหธมฺมิกา สพฺเพ จ เทวมนุสฺสา อิธ คหปตีติ สามญฺเญน อธิปฺเปตาฯ เอตฺถ ปน คหปติสมฺพนฺธินี กุฏิ ทีเฆน คหปตีฯ

‘‘ยํ ปน อกปฺปิยภูมิยํ สหเสยฺยปฺปโหนเก เคเห วุตฺถ’’นฺติ (มหาว. อฏฺฐ. 295) อฏฺฐกถาวจนโต ยํ สงฺโฆ อากงฺขติ วิหารํ วา อฑฺฒโยคํ วา ปาสาทํ วา หมฺมิยํ วา คุหํ วา เลณาทิํ วา, เตสมฺปิ สามญฺญวจนํ วิญฺญายตีติ ตํตํลกฺขณปฺปตฺตา สหเสยฺยปฺปโหนกา เลณาทโย จตูสฺเวว กุฏีสุ อนฺโตคธาติ เวทิตพฺพํฯ อิมาสุ จตูสุ สหเสยฺยปฺปโหนเก ปเทเส ยํ สงฺฆิกํ ปุคฺคลิกํ วา ภิกฺขุสนฺตกํ เอกรตฺตมฺปิ อนฺโตวุตฺถํ อนุปสมฺปนฺเนน ปกฺกญฺจ ยาวกาลิกํ ยามกาลิกญฺจ อนฺโตวุตฺถอนฺโตปกฺกสงฺขํ น คจฺฉติ, โก ปน วาโท อิตรทฺวเยฯ ตํ ปน อกปฺปิยภูมิยมฺปิ วุตฺถํ ปกฺกญฺจ วฏฺฏติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ยาสุ วุตฺถํ ปกฺกญฺจ กปฺปตี’’ติฯ

[137] วาสตฺถาย กเต สงฺฆิเก วา เอกสนฺตเก วา สหเสยฺยปฺปโหนเก เคเห กปฺปิยากุฏิ ลทฺธพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ วาสตฺถายาติ อิมินา อวาสตฺถาย กตํ นิวตฺเตติฯ เอกสนฺตเกติ เอกสฺส ภิกฺขุโน สนฺตเกฯ กปฺปิยากุฏีติ ภาวปฺปธาโนยํ นิทฺเทโส, น หิ เคเห เคหํ ลทฺธุํ ยุชฺชตีติ กปฺปิยกุฏิตาติ อตฺโถฯ ทีโฆ ปน คาถาวเสน, กปฺปิยา กุฏิตาติ วา วิเสสนวเสน ทฏฺฐพฺพํฯ

สหเสยฺยปฺปโหนเกติ เอตฺถ สหเสยฺยปฺปโหนกํ วาสาคารลกฺขเณ วุตฺตลกฺขณํ เสนาสนํฯ

[138] อิทานิ ตา กุฏิโย กเมน ทสฺเสตฺวา ตตฺถ ปฏิปชฺชิตพฺพวิธิํ, ตาสํ สพฺพถาปคมญฺจ ทสฺเสตุํ ‘‘เคเห’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘กปฺปิยกุฏิํ กโรม, กปฺปิยกุฏิํ กโรมา’’ติ เอวมีรยนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิฏฺฐกา จ ถมฺภา จ ‘‘อิฏฺฐกาถมฺภา’’ติ วตฺตพฺเพ รสฺโสฯ อิฏฺฐกถมฺภา อาทิ ยสฺส ภิตฺติปาสาทสฺสาติ พหุพฺพีหิฯ ปจฺฉา ปฐมสทฺเทน กมฺมธารโยฯ ‘‘ฐเปยฺย เจ, สา อุสฺสาวนนฺติกา’’ติ เอวํ เจ-สา-สทฺเท โยเชตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[139] สกโล อปริกฺขิตฺโต อาราโมปิ วาติ สมฺพนฺโธฯ เสนาสนํ ปริกฺขิตฺตํ วา โหตุ, อปริกฺขิตฺตํ วา, น ตํ ปมาณํฯ

[140] อญฺเญหิ กปฺปิยกุฏิยา อตฺถาย ทินฺโน วา เตสํ สนฺตโก วาติ โยชนาฯ

[141] อวิโรธภาเวน กปฺปนียา กปฺปา, กปฺป สามตฺถิยมิจฺเจตสฺมา อิตฺถิยํ อาปจฺจเย รูปํ, น กปฺปา อกปฺปา, อกปฺปา จ สา กุฏิ เจติ อกปฺปกุฏิ, ตายฯ สปฺปิอาทีติ อิมินา สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกญฺจ คหิตํฯ

[142] เตเหวาติ อกปฺปกุฏิยํ วุตฺถสปฺปิอาทีหิ เอว สทฺธิํ สตฺตาหกาลิกสํสฏฺฐตาย ‘‘สตฺตาหํ กปฺปเต’’ติ วุตฺตํฯ สามิเสติ อามิสสงฺขาเตน ปุริมทฺวเยน สหิเตฯ สามปากตาติ สามํ อตฺตนา ปาโก เอตสฺสาติ สามปากํ, สตฺตาหกาลิเกน สห ปกฺกํ สามิสํ ยาวชีวิกํ, ตสฺส ภาโว สามปากตาฯ สยํ ปกฺกํ ตํ อตฺตนา สํสฏฺฐตาย ตมฺปิ อามิสํ สามปากคติกํ กโรตีติ ตสฺส สามปากตา โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

[143] อธิฏฺฐิตาติ ปติฏฺฐิตาฯ เอว-สทฺโท ติฏฺฐติสทฺทสฺส อนฺเต ทฏฺฐพฺโพฯ

[144] สพฺเพสูติ ถมฺภาทีสุ สกเลสุฯ ชหิตํ วตฺถุ กุฏิภูมิ ยสฺสา ชหิตวตฺถุกาฯ ปริกฺขิตฺเต ชหิตวตฺถุกาติ สมฺพนฺโธฯ เสสาติ อิตรา ทฺเว กุฏิโยฯ ฉทนวิพฺภมาติ ฉทนสฺส วินาสาฯ เอตฺถาปิ ‘‘ชหิตวตฺถุกา’’ติ อาเนตพฺพนฺติฯ

ภูมินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. อุปชฺฌาจริยวตฺตนิทฺเทสวณฺณนา

[145] ‘‘อิทํ ตยา ทุกฺกตํ, ทุพฺภาสิต’’นฺติอาทีนิ วตฺวา โจทนโต, อตฺตโน วชฺชํ อสฺสรนฺตสฺส สตุปฺปาทวเสน สารณโต, สมฺมา ปฏิปตฺติยํ สารณโต ปวตฺตาปนโต วา วชฺชาวชฺชํ อุปนิชฺฌายติ ภุสํ จินฺเตตีติ อุปชฺฌาฯ อุปชฺฌา เอว อุปชฺฌาโยฯ ‘‘เอวํ ตยา พุทฺธวจนํ สชฺฌายิตพฺพํ, เอวํ อติกฺกมิตพฺพํ, เอวํ ปฏิกฺกมิตพฺพ’’นฺติอาทินา อาจารสิกฺขาปเน อาจรติ ปวตฺตตีติ อาจริโยฯ โส จ นิสฺสยปพฺพชฺชาอุปสมฺปทาธมฺมาจริยวเสน จตุพฺพิโธฯ อุปชฺฌา จ อาจริโย จ อุปชฺฌาจริยา, เตฯ นิสฺสาย วสมาโนติ อิมินา นิสฺสยปพฺพชฺชาอุปสมฺปทาธมฺมนฺเตวาสิเกสุ โย นิสฺสาย วสติ, ตํ ทสฺเสติฯ จตูสุ หิ เตสุ นิสฺสยนฺเตวาสิเกน ยาว อาจริยํ นิสฺสาย วสติ, ตาวสพฺพํ อาจริยวตฺตํ กาตพฺพํ, เนตเรหิฯ อิตเรหิ, นิสฺสยมุตฺตเกหิปิ ยาว จีวรรชนํ, ตาว จ อรติวิโนทนาทิกญฺจ วตฺตํ กาตพฺพํฯ อนาปุจฺฉิตฺวา ปตฺตจีวรทานาทิมฺหิ ปน เอเตสํ อนาปตฺติฯ สทฺธิวิหาริกสฺส ปน อุปชฺฌายานํ ยาว จีวรรชนํ, ตาว จ อรติวิโนทนาทิกญฺจ อกโรนฺตสฺส นิสฺสยมุตฺตกสฺสาปิ อมุตฺตกสฺสาปิ อาปตฺติเยวฯ เอกจฺจสฺส ปตฺตทานาทิโต ปฏฺฐาย อมุตฺตนิสฺสยสฺเสว อาปตฺติฯ เตสุ มชฺเฌ ทฺเว อาจริยสฺส ยาวชีวํ ภาราฯ อิตเร ปน ยาว สมีเป วสนฺติ, ตาวเทว, ตสฺมา อาจริเยนาปิ เตสุ สมฺมา วตฺติตพฺพํ, อุปชฺฌาเยน สทฺธิวิหาริเกสุ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ สุเปสโลติ ปิยํ สีลมสฺสาติ เปสโล, วุทฺธิ, ย-โลเปน อี-การสฺส อตฺตกรเณน, สุฏฺฐุ เปสโล สุเปสโล, สิกฺขากาโมติ อตฺโถฯ ‘‘ทนฺตกฏฺฐ’’นฺติอาทิ ‘‘ทเท’’ติมสฺส กมฺมํฯ ทเทติ สมฺมา อาทเรน ยถาธิปฺปายํ ทเทยฺยาติ อตฺโถฯ กาเลติ ตทนุรูเป กาเลฯ

[146] ปตฺเต จ…เป.… จีวเร จ วตฺตํ จเรติ สมฺพนฺโธฯ จเรติ กเรยฺยฯ ตตฺถ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปริฆํสนฺเตน โธวนํ, มุหุตฺตํ อุณฺเห โอตาปนํ, ฐปนฏฺฐานํ อุปปริกฺขิตฺวา จมฺมาทินา เกนจิ อนฺตรหิตาย นิกฺขิปนํ ปตฺเต วตฺตํฯ คามํ ปวิสนฺตานํ นิวาสนกายพนฺธนสงฺฆาฏิทานํ, โธวิตฺวา โสทกปตฺตสฺส ทานํ คามปฺปเวเส วตฺตํฯ ยทิ อากงฺขนฺติ, ปริมณฺฑลํ นิวาเสตฺวา จ ปารุปิตฺวา จ นาติทูรนจฺจาสนฺเน คมนํ, ปตฺตปริยาปนฺนคฺคหณญฺจ คมเน วตฺตํฯ นิวตฺเตนฺเต ปน ปฐมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนปญฺญาปนํ, ปาโททกาทิอุปนิกฺขิปนํ, ปตฺตจีวรปฺปฏิคฺคหณํ อาคเม อาคมเน วตฺตํฯ ภณนฺตานํ อนฺตรา กถาอโนปาตนํ สพฺพตฺถ วตฺตํฯ อาสนปญฺญาปนํ, อุฏฺฐิเตสุ อาสนอุทฺธรณํ, ปาทปีฐกถลานํ อุปนิกฺขิปนํ, ปฏิสามนญฺจ อาสเน ปาทปีเฐ ปาทกถเล จ วตฺตํฯ โธตปาทฏฺฐปนกํ ปาทปีฐํฯ อญฺญํ กถลํฯ อุปาหนา จ จีวรญฺจาติ ทฺวนฺโท, ตสฺมิํฯ สุกฺขอลฺลโจเฬหิ ปุญฺฉนํ อุปาหนาย วตฺตํฯ สินฺนจีวรสฺส มุหุตฺตํ โอตาปนํ, จตุรงฺคุลํ กณฺณํ อุสฺสาเรตฺวา จีวรสํหรณญฺจ จีวเร วตฺตํฯ

[147] ปริโภชนีย…เป.… ปสฺสาวฏฺฐานิสุ จ วิหารโสธเน จ ปุน ปญฺญาปเน จ วตฺตํ ตถาติ สมฺพนฺโธฯ