นิสฺสฏฺฐํ สกสญฺญาย น ทเทยฺย วา, ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ อญฺญถา อญฺเญน ปกาเรน, เถยฺยสญฺญาย น ทเทยฺย เจติ วุตฺตํ โหติฯ อิตรนฺติ วตฺถุวเสน อญฺญํ ปาราชิกํ ถุลฺลจฺจยํ ทุกฺกฏญฺจ โหตีติ อตฺโถฯ

นิสฺสคฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ปาจิตฺติยนิทฺเทสวณฺณนา

[121] มุสา …เป.… หรเณติ นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมวจนํ, ตสฺส ‘‘ปาจิตฺติ วุตฺตา’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ มุสาวาเทติ นิปาเตน สทฺธิํ ตปฺปุริโสฯ ปุพฺเพปิ ชานิตฺวา วจนกฺขเณปิ ชานนฺตสฺส มุสาภณนนิมิตฺตนฺติ อตฺโถฯ ภณนญฺจ นาม อิธ อภูตสฺส วา ภูตตํ, ภูตสฺส วา อภูตตํ กตฺวา กาเยน วา วาจาย วา วิญฺญาปนปฺปโยโคฯ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสาจารวิปตฺติโย อมูลิกาย โจเทนฺตสฺส ยถากฺกมํ สงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยทุกฺกฏานิฯ อนุปธาเรตฺวา สหสา ภณนฺตสฺส, ‘‘อญฺญํ ภณิสฺสามี’’ติ อญฺญํ ภณนฺตสฺส ยสฺส ภณติ, โส น สุณาติ, ตสฺส จ อนาปตฺติฯ

โอมสติ อมนาปตาย กณฺเณสุ วิชฺฌติ วิย เอเตน, โอมสติ วาติ โอมโส, โส จายํ วาโทจ, ตสฺมิํฯ ทีโฆ ปน คาถาพนฺธวเสนฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ หีนุกฺกฏฺเฐสุ จ ชาตินามโคตฺตวยกมฺมสิปฺปอาพาธลิงฺคกิเลสอาปตฺติอกฺโกสสงฺขาเตสุ ทสสุ ภูเตน วา อภูเตน วา ‘‘ขตฺติโยสิ, จณฺฑาโลสี’’ติอาทินา กาเยน วา วาจาย วา อนญฺญาปเทเสน ภิกฺขุโน ขุํเสตุกามตาย อกฺโกสวจเนติ อตฺโถฯ

‘‘สนฺติ อิเธกจฺเจ จณฺฑาลา’’ติอาทินา อญฺญาปเทเสน วา ‘‘โจโรสิ, วิการีสิ, มาตุฆาตโกสี’’ติอาทีหิ ปาฬิมุตฺตปเทหิ วา ภิกฺขุสฺส, ยถา วา ตถา วา อนุปสมฺปนฺนํ, ปรมฺมุขา ปน สพฺพมฺปิ อกฺโกสนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ เกวลํ ทวกมฺยตาย วทโต ปน สพฺพตฺถ ทุพฺภาสิตํฯ

เปสุญฺญหรเณติ ปิสุณสฺส ภาโว เปสุญฺญํฯ อตฺตโน ปิยกมฺยตาย วา ปรสฺส ปเรสุ เภทาธิปฺปาเยน วา ชาติอาทีหิ โอมสนฺตสฺส ภิกฺขุโน วจนํ สุตฺวา ภิกฺขุสฺส ตสฺส เปสุญฺญสฺส หรเณฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส หรเณ ทุกฺกฏํฯ ปทํ ปทํ ปทโส, วิจฺฉายํ โส, โกฏฺฐาเสน โกฏฺฐาเสนาติ อตฺโถฯ สงฺคีติตฺตยารุฬฺโห ติปิฏกธมฺโม, อนารุฬฺโห จ ราโชวาทาทิโก ธมฺโม นาม, เตน สห ปทโสติ นิปาตสฺส ตติยาตปฺปุริโสฯ ปทโสธมฺเมติ เอกกฺขราทินา โกฏฺฐาเสน โกฏฺฐาเสน อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ ยถาวุตฺตธมฺมภณเนติ อตฺโถฯ ปทโสธมฺมภณนญฺหิ ปทโสธมฺม-สทฺเทน อุปจาเรน วุตฺตํฯ อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ เอกโต อุทฺเทสคฺคหเณ สชฺฌายกรเณ, ตํสนฺติเก อุทฺเทสคฺคหณาทิเก จ เตน สทฺธิํ เอกโต เยภุยฺเยน ปคุณํ คนฺถํ ภณนฺตสฺส โอสาเรนฺตสฺส ขลิตฏฺฐาเน ‘‘เอวํ ภณาหี’’ติ เอกโต ภณนฺตสฺสปิ อนาปตฺติฯ

อนฺตมโส วตฺถาทินา เยน เกนจิ สพฺพจฺฉนฺนํ ฉทนํ อนาหจฺจ ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพเธนาปิ สพฺพปริจฺฉินฺนํ เยภุยฺเยนฉนฺนํ เยภุยฺเยนปริจฺฉินฺนญฺจ เสนาสนํ อคารนฺติ อธิปฺเปตํฯ ตตฺรฏฺโฐ ปน ภิกฺขุํ ฐเปตฺวา อนฺตมโส ปาราชิกวตฺถุภูโต ติรจฺฉานคโตปิ อนฺตมโส ตทหุชาตา อิตฺถีปิ อุปจารโต อคาร-สทฺเทน วุจฺจติฯ สห อคาเรนาติ สาคาโร, ภิกฺขุฯ อุปจาเรเนว จ ปน อนุปสมฺปนฺเนน, มาตุคาเมน จ สห เสยฺยกปฺปนํ สาคารภาโว นามาติ คเหตพฺพํฯ

สงฺฆสมฺมตํ เสนาสนปญฺญาปกาทิเภทํ อุปสมฺปนฺนํ อยสกามา หุตฺวา ภิกฺขูหิ เยน จ อุชฺฌาเปนฺติ อวชานาเปนฺติ อวญฺญาย โอโลกาเปนฺติ, ลามกโต วา จินฺตาเปนฺติ, ตํ วจนํ อุชฺฌาปนกํฯ เยน ขียนฺติ สพฺพตฺถ ตสฺส อวณฺณํ ปกาเสนฺติ, ตํ ขียนํฯ

[122] ตลนฺติ หตฺถตลมธิปฺเปตํฯ ตคฺคหเณน ปน กาโยว ตลํฯ สตฺตีติ กายปฺปฏิพทฺธา สตฺติ อาวุธวิเสโส, อุปลกฺขณตฺตา ปน สพฺพมฺปิ กายปฺปฏิพทฺธํ สตฺติฯ ตลญฺจ สตฺติ จ ตลสตฺติฯ อิธ ปน โกเปน ภิกฺขุสฺส ตลสตฺติอุคฺคิรณํ ตลสตฺติฯ สเจ ปน วิรทฺโธ ปหารํ เทติ, น ปหริตุกามตาย ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏํ, ปหริตุกามตาย ปาจิตฺติยํ, อนุปสมฺปนฺเน ทุกฺกฏํ, โมกฺขาธิปฺปายสฺส อนาปตฺติฯ

ปญฺญตฺเตน วทโต อุปสมฺปนฺนสฺส วา เตน วุจฺจมานธมฺมสฺส วา อนาทรกรณํ อนาทโรฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส เตน วุจฺจมานสฺส วา อุปสมฺปนฺเนน, ปเรน วา อปญฺญตฺเตน วา วุจฺจมานสฺส อนาทเร ทุกฺกฏํฯ

‘‘อูนวสฺโส ตฺวํ มญฺเญ’’ติอาทินา ภิกฺขุโน กุกฺกุจฺจสฺส อุปฺปาทนํ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุกฺกฏํฯ

อนาปุจฺฉา คามปฺปเวสเนติ ปกติวจเนน ปุจฺฉิตุมนุรูปํ อนฺโตอุปจารสีมาย ทสฺสนูปจาเร ภิกฺขุํ ทิสฺวา ‘‘วิกาเล คามปฺปเวสนํ อาปุจฺฉามี’’ติ อนาปุจฺฉิตฺวา วิกาเล คามปฺปเวสเนฯ ทีโฆ ปน สนฺธิวเสนฯ อาปทาสุ อนาปตฺติฯ

ปรมฺปรโภชเนติ ปโร จ ปโร จ ปรมฺปรา ม-กาโร สนฺธิวเสน, ตสฺมา ปรมฺปรา อุปฺปตฺตวิสยอปาทานวจนํ, ปรโต ปรโต ลทฺธา ภุญฺชเนติ อตฺโถฯ

อยเมตฺถ อธิปฺปาโย – ปญฺจหิ โภชเนหิ นามํ คเหตฺวา นิมนฺติตสฺส เยน เยน ปฐมํ นิมนฺติโต, ตสฺส ตสฺส โภชนโต อุปฺปฏิปาฏิยา, ‘‘มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสํ ตุยฺหํ ทมฺมี’’ติ วา ‘‘วิกปฺเปมี’’ติ วา อาทินา สมฺมุขา วา ปรมฺมุขา วา อวิกปฺเปตฺวา วา อญฺญโต อญฺญโต ปญฺจโภชนาทีนิ ลทฺธา ภุญฺชมาเนติฯ คิลานจีวรทานจีวรการสมเย อนาปตฺติฯ

[123] เสยฺยํ เสนาสนานิ วา อนุทฺธริตฺวา คมเนติ สมฺพนฺโธฯ วา-สทฺโท สมุจฺจเยฯ ตตฺถ ‘‘ภิสิ จิมิลิกา อุตฺตรตฺถรณํ ภูมตฺถรณํ ตฏฺฏิกา จมฺมกฺขณฺโฑ นิสีทนํ ปจฺจตฺถรณํ ติณสนฺถาโร ปณฺณสนฺถาโร’’ติ (ปาจิ. 116) วุตฺตาสุ ทสสุ เสยฺยาสุ เอกมฺปิ อตฺตโน วสฺสคฺคเน คเหตฺวา สงฺฆิเก สพฺพปฺปฏิจฺฉนฺเน คุตฺเต เสนาสเน สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ยถา ฐปิตํ อุปจิกาทีหิ น ขชฺชติ, ตถา ฐปนวเสน อนุทฺธริตฺวา ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส ปริกฺเขปํ, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจารํ อติกฺกมิตฺวา คมเน จ, ตถา มญฺจปีฐติสิโกจฺฉสงฺขาตานิ เสนาสนานิ วสฺสกาเล อชฺโฌกาเส สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา อนุปสมฺปนฺเนน อนุทฺธริตฺวา ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาตํ อติกฺกมิตฺวา คมเน จาติ อตฺโถฯ ยถาวุตฺตโต ปน อญฺญตฺถ ทุกฺกฏํฯ

อิตฺถิยา อทฺธานคมเนติ ‘‘คจฺฉาม ภคินิ, คจฺฉาม อยฺยา’’ติ อญฺญมญฺญํ สํวิทหิตฺวา ‘‘อชฺช วา สฺเว วา’’ติอาทินา นิยมิตกาลวิสงฺเกตํ อกตฺวาปิ ทฺวารวิสงฺเกตํ มคฺควิสงฺเกตํ กตฺวาปิ อิตฺถิยา สทฺธิํ อทฺธานมคฺคคมเนติ อตฺโถฯ

เอเกกาย นิสีทเนติ เอเกน เอกาติ เอเกกา, ตสฺสา นิสชฺชายาติ อตฺโถฯ เอเกน สห เอกิสฺสา นิสชฺชํ วินา เอกาย สห เอกสฺส นิสชฺชํ นาม นตฺถีติ เอกาย สห เอกสฺส นิสชฺชายํ สติ นิสินฺนสฺส ภิกฺขุโน ปาจิตฺติยนฺติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘เอกาเยกนิสีทเน’’ติ วา ปาโฐฯ

[124] รูปาทีนํ อุปสํหาเรน, ภยานกกถากถเนน วา อุปสมฺปนฺนสฺส ภิํสาปเนฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุกฺกฏํฯ

อาโกฏเน อุปสมฺปนฺนสฺส อนฺตมโส อุปฺปลปตฺเตนาปิ ปหารทาเนฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส อนฺตมโส ติรจฺฉานคตสฺสปิ ทุกฺกฏํฯ โมกฺขาธิปฺปายสฺส อนาปตฺติฯ

สงฺฆมชฺเฌ วินยธเรน อนุยุญฺชิยมานสฺส ปุจฺฉิตโต อญฺญสฺส วาโท อญฺเญน อญฺญํ ปฏิจรณํ อญฺญวาโทฯ ตเถว ปุจฺฉิยมานสฺส อกเถตุกามตาย วิเหสนํ ตุณฺหีภาโว วิเหสาฯ อญฺญวาทกสฺส วิเหสกสฺส จ ญตฺติทุติยกมฺเมน อญฺญวาทกวิเหสกกมฺเม กเต ปุน อญฺญวาเท วิเหสาย ปาจิตฺติยํฯ อนาโรปิเต ปน กมฺเม ทุกฺกฏํฯ กิญฺจิ วีติกฺกมํ ทิสฺวา ‘‘อาวุโส, อิทํ นาม ตยา กต’’นฺติ วุตฺเต ตํ น กเถตุกาโม ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสตีติ วิเหสโกฯ อนาจารํ อาจริตฺวา สงฺฆมชฺเฌ อาปตฺติยา, วตฺถุนา วา อนุยุญฺชิยมาเน ตํ อกเถตุกาโม ‘‘โก อาปนฺโน, กิสฺมิํ อาปนฺโน’’ติอาทินา นเยน อญฺเญหิ วจเนหิ ตํ วจนํ ปฏิจฺฉาเทนฺโต โย อญฺญํ วทติ, อยํ อญฺญวาทโก นามฯ

ทุฏฺฐุลฺลํ นาม ปาราชิกสงฺฆาทิเสสา, อิธ ปน สงฺฆาทิเสโสวฯ ปกาโส จ ฉาโท จ ปกาสฉาโท, ทุฏฺฐุลฺลสฺส ปกาสฉาโทติ ตปฺปุริโสฯ อภิณฺหาปตฺติกสฺส ภิกฺขุโน อายติํ สํวรตฺถาย อาปตฺติปริยนฺตํ กุลปริยนฺตญฺจ กตฺวา วา อกตฺวา วา ติกฺขตฺตุํ อปโลเกตฺวา กาตพฺพํฯ

ภิกฺขุสมฺมุติํ ฐเปตฺวา อนุปสมฺปนฺนสฺส ‘‘อยํ อสุจิํ โมเจตฺวา สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺโน’’ติอาทินา นเยน วตฺถุนา สทฺธิํ อาปตฺติํ ฆเฏตฺวา ตสฺส ทุฏฺฐุลฺลสฺส ปกาสเน อาโรจเน จ, ตสฺเสว เยน เกนจิ อุปาเยน ญตฺวา ฉาทเน จ, อทุฏฺฐุลฺลาโรจเน ฉาทเน จ, อนุปสมฺปนฺนสฺส ปน ปุริมปญฺจมสิกฺขาปเท อิตรา ทุฏฺฐุลฺเลปิ ทุกฺกฏํฯ

หาโสทเกติ เอตฺถ หาเส อุทเกติ ปทวิภาโค เวทิตพฺโพฯ เยน เกนจิ สรีราวยเวน หสาธิปฺปายสฺส อุปกจฺฉกาทีสุ หาเส ผุสเนฯ หาสนิมิตฺตญฺหิ ผุสนํ หาโสฯ อนุปสมฺปนฺเน ทุกฺกฏํฯ อุทเก หาเสติ อุปริโคปฺผเก อุทเก หสาธิปฺปายสฺส อุมฺมุชฺชนนิมุชฺชเนน กีฬายฯ กีฬา หิ อิธ หาโสติ วุตฺโตฯ นาวาย กีฬโต, หตฺถาทินา กฏฺฐาทินา วา อุทกํ หนโต อนฺตมโส ภาชนคตกญฺชิกาทีนิปิ ขิปนกีฬาย กีฬโต ทุกฺกฏํฯ อหสาธิปฺปายสฺส อนาปตฺติฯ

นิจฺฉุภเน วิหาราติ สงฺฆิกวิหารโต ภิกฺขุโน นิกฺกฑฺฒนนิกฺกฑฺฒาปเนฯ เอตฺถ จ เอกปฺปโยเค เอกา, นานาปโยเค ทฺวารคณนาย อาปตฺติโยฯ ปุคฺคลิกนิกฺกฑฺฒเน, ตสฺส ปริกฺขารนิกฺกฑฺฒเน, อนุปสมฺปนฺนสฺส ปน ตสฺส ปริกฺขารสฺส วา นิกฺกฑฺฒเน ทุกฺกฏํฯ น สมฺมาวตฺตนฺตานํ อนฺเตวาสิกสทฺธิวิหาริกานํ วา นิกฺกฑฺฒเน, อตฺตโน วิสฺสาสิกสฺส วิหารา นิกฺกฑฺฒเน, ภณฺฑนการกสฺส ปน สกลสงฺฆารามโต นิกฺกฑฺฒเน อนาปตฺติฯ

อนุปขชฺช สยเนติ ‘‘วุฑฺโฒ, คิลาโน, สงฺเฆน ทินฺโน’’ติ ชานิตฺวา มญฺจปีฐานํ วา ตสฺส ภิกฺขุโน ปวิสนฺตสฺส วา นิกฺขมนฺตสฺส วา อุปจารํ อนุปขชฺช อนุปวิสิตฺวา สงฺฆิเก วิหาเร ‘‘ยสฺส สมฺพาโธ ภวิสฺสติ, โส ปกฺกมิสฺสตี’’ติ อธิปฺปาเยน นิสีทนนิสชฺชนวเสน สยเนฯ ปุคฺคลิเก ทุกฺกฏํฯ

เอตฺถ จ ปาจิตฺตีติ อุทฺทิสิตฺวา กานิจิ ปสิทฺธานิ ทสฺสิตานิฯ

อวุตฺตานิ ปน ตาทิสานิ อิมินาว สามญฺญวจเนน สงฺคเหตฺวา เวทิตพฺพานิฯ

กถํ? อเจลกาทิอญฺญติตฺถิยานํ ยสฺส กสฺสจิ อามิสสฺส สหตฺถา ทาเน จ, สปฺปินวนีตเตลมธุผาณิตมจฺฉมํสขีรทธิสงฺขาตานํ ปณีตโภชนานํ อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชเน, ราคปริยุฏฺฐิตอิตฺถิปุริสสฺส โยคฺเค กุเล อนุปวิสิตฺวา นิสชฺชนกปฺปเน, ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน นิมนฺติโต ตสฺมิํ ภุตฺเต วา อภุตฺเต วา สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉิตฺวา ปุเรภตฺตํ ปจฺฉาภตฺตํ วา ยสฺมิํ กุเล นิมนฺติโต, ตโต คิลานจีวรทานการสมยํ ฐเปตฺวา อญฺญสฺมิํ อญฺญกุลปฺปเวสเน, ฐเปตฺวา เอกทิวสํ อญฺญสฺมิํ ทิเน อาวสถปิณฺฑสฺส อคิลาเนน หุตฺวา ภุญฺชเน, รตฺติปริจฺเฉทํ วา เภสชฺชปริจฺเฉทํ วา กตฺวา ปวาริตโต อุตฺตริ อญฺญตฺร ปุน ปวารณาย อญฺญตฺร นิจฺจปฺปวารณาย วิญฺญาปเน, อญฺญตฺร ตถารูปปจฺจยา คามโต นิกฺขนฺตเสนาทสฺสนาย คมเน, ปจฺจเยนปิ คนฺตฺวา ติรตฺตโต อุตฺตริ เสนาย วาเส, ตสฺส จ วสนฺตสฺส ยุทฺธฏฺฐานพลคณฏฺฐานเสนานิเวสอนีกทสฺสนตฺถํ คมเน, ปิฏฺฐาทีหิ กตมชฺชสงฺขาตสุราย, ปุปฺผาทีหิ กตอาสวสงฺขาตเมรยสฺส จ ปาเน, ปทีปุชฺชลปตฺตปจนาทิการณํ วินา วิสิพฺพิตุกามตาย อคิลานสฺส อคฺคิโน ชาลนชาลาปเน, กปฺปพินฺทุํ อนาทาย นวจีวรปริโภเค, สามํ จีวรํ วิกปฺเปตฺวา อปจฺจุทฺธาย ปริโภเค, ภิกฺขุสนฺตกปตฺตาทิโน อนฺตมโส หสาธิปฺปาเยนปิ อปนิธาเน อปนิธาปเน, สญฺจิจฺจ ติรจฺฉานคตสฺส ชีวิตโวโรปเน, สญฺจิจฺจ ยถาธมฺมํ นิหตาธิกรณสฺส ปุนกมฺมาย อุกฺโกฏเน, สญฺจิจฺจ เถยฺยสตฺเถน สทฺธิํ สํวิธาย เอกทฺธานคมเน, ภิกฺขูหิ สิกฺขาปเทหิ วุจฺจมานสฺส อญฺญํ อวิจาเรตฺวา ‘‘น ตตฺถ สิกฺขิสฺสามี’’ติ ภณเน, สิกฺขาปทวิวณฺณเน, อิเมสํ ‘‘สุตฺวา โอรมิสฺสามี’’ติ อธิปฺปายํ วินา วิวาทาปนฺนานํ อุปสฺสุติฏฺฐาเน, ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ฉนฺทํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมาปชฺชเน, สงฺเฆ วินิจฺฉเย วตฺตมาเน ฉนฺทํ อทตฺวา ปกฺกมเน, สมคฺเคน สงฺเฆน จีวรํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมาปชฺชเน, อญฺญตฺร อชฺฌารามา อชฺฌาวสถา วา รตนสฺส วา รตนสมฺมตสฺส วา อุคฺคณฺหนอุคฺคหาปเน ปาจิตฺติยนฺติฯ

ปาจิตฺติยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. สมณกปฺปนิทฺเทสวณฺณนา

[125] สมณกปฺปาติ สมณโวหาราฯ ภวนฺติ, อเหสุนฺติ วา ภูตา, วตฺตมาเน, ภูเต วา ตปฺปจฺจโยฯ วิรุฬฺหมูลาทิภาวํ อาปชฺชิตฺวา วฑฺฒมานกานํ, วฑฺฒิตฺวา มหนฺตภาวํ ปตฺตานญฺจ รุกฺขลตาทิสงฺขาตานํ ภูตานํ คาโม, ภูตา เอว วา คาโม สมูโห ภูตคาโมฯ ตสฺส สมารมฺโภ เฉทนผาลนาทิ, ตสฺมิํฯ นิมิตฺตตฺเถ เจตํ ภุมฺมํ, ตํเหตุ ปาจิตฺติยํ โหตีติ อตฺโถฯ กตกปฺปิยํ สมณกปฺปิยํ ภเวติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ กตํ กปฺปิยํ ยสฺสาติ พหุพฺพีหิฯ เกนาติ อาห ‘‘นเขนา’’ติอาทิฯ

[126] อิทานิ ยสฺส สมารมฺโภ, ตํ ภูตคามํ วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ส มูลา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ โสติ ภูตคาโมฯ ภวิตุํ อุปฺปชฺชิตุํ ปโยเชตีติ การิตนฺตา ตปฺปจฺจโย, ปภาวิโต อุปฺปาทิโตติ อตฺโถฯ อถ วา ปภวนํ ปภโว, อุปฺปตฺติ, โสว ปภโว, ปภาวํ กโรตีติ นามธาตุโต กตฺตริ ตปฺปจฺจโย, ปภาวิโต อุปฺปนฺโนติ อตฺโถฯ มูลญฺจ ขนฺโธ จ พีชญฺจ อคฺคญฺจ ผฬุ จ มูล…เป.… ผฬูนิฯ ผฬุ นาม ปพฺพํฯ ตานิเยว พีชานิ, เตหิ ปภาวิโต อุปฺปาทิโต, อถ วา เตหิ อวธิภูเตหิ, การณภูเตหิ วา ปภาวิโต อุปฺปนฺโนติ กเมน วิกปฺปทฺวเย สมาสทฺวยํ เวทิตพฺพํฯ ตตฺถ มูลพีชํ นาม หลิทฺทิสิงฺคิเวราทิฯ