10. อกปฺปิยมํสนิทฺเทสวณฺณนา

[113-4] มนุสฺสหตฺถิอสฺสานญฺจ …เป.… อุรคสฺส จ ยํ มํสญฺจ, ยํ อุทฺทิสฺสกตมํสญฺจ, อปฺปฏิเวกฺขิตํ ยญฺจ มํสํ, เตสุ มํเสสูติ เอวํ โยเชตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ สีสคีวาตรงฺเคน จรนฺตา อจฺฉวิเสสาว ตรจฺฉาฯ อุรคสฺสาติ อิมินา สพฺพาปิ ทีฆชาติ สงฺคหิตาฯ อุทฺทิสฺสกตมํสนฺติ ภิกฺขุํ อุทฺทิสิตฺวา กตํ อุทฺทิสฺสกตํ, ตญฺจ ตํ มํสญฺจฯ เอตฺถ จ มํส-คฺคหเณน มจฺฉานมฺปิ คหณํ เวทิตพฺพํ อุปลกฺขณวเสน, จ-สทฺเทน วาฯ ปญฺจสุปิ สหธมฺมิเกสุ ยํ กิญฺจิ อุทฺทิสฺสกตํ สพฺเพสมฺปิ น กปฺปติ, ตมฺปิ อทิฏฺฐอสุตอปริสงฺกิตตาย ติโกฏิปริสุทฺธํ วฏฺฏติฯ อปฺปฏิเวกฺขิตนฺติ อนุปปริกฺขิตํ, อนาปุจฺฉิตนฺติ อตฺโถฯ อาปตฺติภีรุเกน หิ รูปํ สลฺลกฺเขนฺเตนาปิ ปุจฺฉิตฺวา ปฏิคฺคเหตพฺพํ ปริภุญฺชิตพฺพญฺจฯ มนุสฺสานํ มํเสสุ ถุลฺลจฺจยนฺติ โยชนาฯ ถูโล อจฺจโย เอตฺถาติ รสฺเส, ทฺวิตฺเต จ ถุลฺลจฺจยํฯ ปาราชิกสงฺฆาทิเสเสหิ ฐเปตฺวา อิโต อธิกํ วชฺชํ นตฺถิฯ เสเสสูติ อวเสเสสุ เอกาทสสุฯ

[115] อิทานิ มนุสฺสาทีนํ อฏฺฐิอาทีนิปิ อกปฺปิยานีติ ทสฺเสตุํ ‘‘อฏฺฐิปี’’ติอาทิมาหฯ ปิ-สทฺโท ‘‘โลหิต’’นฺติอาทีสุปิ อนุวตฺเตตพฺโพฯ เอสนฺติ มนุสฺสาทีนํ ทสนฺนํฯ วสาสุ ปน เอกา มนุสฺสวสา น วฏฺฏติฯ ขีราทีสุ อกปฺปิยํ นาม นตฺถิฯ อุทฺทิสฺสกตํเยว สจิตฺตกนฺติ โยชนาฯ สจิตฺตกนฺติ อุทฺทิสฺสกตภาวชานนจิตฺเตน สห วตฺตตีติ สจิตฺตกํฯ วตฺถุวีติกฺกมวิชานนจิตฺเตน หิ สจิตฺตกตฺตํฯ เอตฺถ จ สจิตฺตกตฺตํ อาปตฺติยา เอว, น จ มํสสฺส, ตถาปิ มํสสีเสน อาปตฺติ เอว วุตฺตาติ วิญฺญาตพฺพนฺติฯ

อกปฺปิยมํสนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. นิสฺสคฺคิยนิทฺเทสวณฺณนา

[116-7] รูปิเยน อรูปิยํ รูปิยญฺจ อิตเรน รูปิยญฺจ ปริวตฺเตยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ รูปิเยนาติ รูปิยสงฺขาเตน นิสฺสคฺคิยวตฺถุนาฯ อรูปิยนฺติ อรูปิยสงฺขาตํ ทุกฺกฏวตฺถุํ กปฺปิยวตฺถุญฺจฯ อิตเรนาติ อรูปิเยนฯ นิสฺสคฺคีติ นิสฺสชฺชนํ นิสฺสคฺโค, ปุพฺพภาเค กตฺตพฺพสฺส วินยกมฺมสฺเสตํ นามํฯ นิสฺสคฺโค อสฺส อตฺถีติ นิสฺสคฺคิ, กิํ ตํ? ปาจิตฺติยํฯ รูปิยสฺส มูลคฺคหเณ ปน รูปิยปฺปฏิคฺคหณสิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ

อิทานิ รูปิยาทิํ ทสฺเสตุํ ‘‘อิธา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ กหา…เป.… มาสกํ อิธ รูปิยนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ กหาปโณ นาม สุวณฺณมโย วา รชตมโย วา เอตรหิ ปกติกหาปโณ วาฯ สชฺฌูติ รชตํฯ สิงฺคีติ สุวณฺณเภโท, ตถาปิ เจตฺถ สามญฺเญน สุวณฺณมธิปฺเปตํฯ โวหารูปคมาสกนฺติ โวหารํ กยวิกฺกยํ อุปคจฺฉตีติ โวหารูปคํ, ตญฺจ ตํ มาสกญฺจฯ ตํ ปน สมุฏฺฐาปิตรูปญฺจ อสมุฏฺฐาปิตรูปญฺจ โลหทารุอาทิมยํ วุจฺจติฯ อิธ รูปิยนฺติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท รูปิยํ นามาติ อตฺโถฯ วตฺถมุตฺตาทิ กปฺปํ ทุกฺกฏวตฺถุญฺจ อิตรนฺติ โยชนาฯ ตตฺถ วตฺถญฺจ มุตฺตา จ อาทิ ยสฺสาติ สมาโสฯ อาทิ-สทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพ ‘‘วตฺถาทิ มุตฺตาที’’ติฯ ตตฺถ ปฐเมน อาทิ-สทฺเทน กปฺปาสสุตฺตาปรณฺณาทิกํ ยํ กิญฺจิ กปฺปิยวตฺถุํ, ทุติเยน มณิ สงฺโข สิลา ปวาฬํ โลหิตงฺโก มสารคลฺลํ สตฺตธญฺญานิ ทาสิทาสเขตฺตวตฺถุปุปฺผารามผลารามาทโยติ อิทํ ทุกฺกฏวตฺถุํ สงฺคณฺหาติฯ วตฺถาทิกปฺปิยวตฺถุํ, มุตฺตาทิทุกฺกฏวตฺถุญฺจ อิตรํ อญฺญํ อรูปิยํ นามาติ อตฺโถฯ

[118] เอตฺตาวตา รูปิยสํโวหารํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ กปฺปิยภณฺเฑ กยวิกฺกยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อิม’’นฺติอาทิฯ