9. ปฏิคฺคาหนิทฺเทสวณฺณนา

[106] ทาตุํ กาเมตีติ ทาตุกาโม, ตสฺส อภิหาโร อีสกมฺปิ โอณมนาทินาภิหรณนฺติ ตปฺปุริโส, หตฺถสฺส ปาโส หตฺถปาโสฯ รุฬฺหีวเสน ตุ อฑฺฒเตยฺยหตฺโถ หตฺถปาโส นามฯ โส จ สเจ ภิกฺขุ นิสินฺโน โหติ, อาสนสฺส ปจฺฉิมนฺตโต ปฏฺฐาย, สเจ ฐิโต, ปณฺหิอนฺตโต ปฏฺฐาย, สเจ นิปนฺโน, เยน ปสฺเสน นิปนฺโน, ตสฺส ปาริมนฺตโต ปฏฺฐาย ทายกสฺส นิสินฺนสฺส ฐิตสฺส วา ฐเปตฺวา ปสาริตหตฺถํ ยํ อาสนฺนตรํ องฺคํ, ตสฺส โอริมนฺเตน ปริจฺฉินฺทิตฺวา เวทิตพฺโพฯ เอรณกฺขมนฺติ ถามมชฺฌิเมน ปุริเสน เอรณสฺส อุกฺขิปนสฺส ขมํ โยคฺคํฯ วตฺถุสทฺทาเปกฺขํ นปุํสกตฺตํฯ ติธา เทนฺเตติ กายกายปฺปฏิพทฺธนิสฺสคฺคิยานํ วเสน ตีหิ ปกาเรหิ ทายเก ททมาเนฯ ตตฺถ เยน เกนจิ สรีราวยเวน อนฺตมโส ปาทงฺคุลิยาปิ ทียมานํ กาเยน ทินฺนํ นาม โหติ, กฏจฺฉุอาทีสุ เยน เกนจิ ทียมานํ กายปฺปฏิพทฺเธน, กายโต ปน กายปฺปฏิพทฺธโต วา โมเจตฺวา หตฺถปาเส ฐิตสฺส กาเยน วา กายปฺปฏิพทฺเธน วา ปาติยมานํ นิสฺสคฺคิเยน ปโยเคน ทินฺนํ นามฯ ทฺวิธา คาโหติ กายกายปฺปฏิพทฺธานํ วเสน ทฺวีหิ ปกาเรหิ เยหิ เกหิจิ ทียมานสฺส คหณํฯ เอวํ ปฏิคฺคโห ปญฺจงฺโคติ โยชนาฯ ปญฺจงฺโคติ ปญฺจ องฺคานิ ยสฺสาติ พหุพฺพีหิฯ

[107] อิทานิ อเนรณกฺขเม จ กิสฺมิญฺจิ กายปฺปฏิพทฺเธ จ ปฏิคฺคหณาโรหนํ ทสฺเสตุํ ‘‘อสํหาริเย’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อสํหาริเยติ อาเนตุมสกฺกุเณยฺเย ผลกปาสาณาทิมฺหิฯ ตตฺถชาเตติ เตสุเยว รุกฺขาทีสุ ชาเต กิํสุกปทุมินิปณฺณาทิเกฯ จิญฺจอาทีนํ สุขุเม ปณฺเณติ สมฺพนฺโธฯ ตานิ หิ สนฺธาเรตุํ น สกฺโกนฺติฯ เตสํ ปน สาขาสุ วฏฺฏติฯ อาทิ-สทฺเทน ‘‘องฺค’’นฺติอาทิกํ สงฺคณฺหาติฯ วา-สทฺโท สมุจฺจเยฯ อสยฺหภาเรติ ถามมชฺฌิมปุริเสน สหิตุํ สนฺธาเรตุํ อสกฺกุเณยฺเย ภาเรฯ สพฺเพสํ ปฏิคฺคโห ‘‘น รูหตี’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ

[108] อิทานิ ปฏิคฺคหณวิชหนํ ทสฺเสติ ‘‘สิกฺขา’’ติอาทินาฯ ตตฺถ สิกฺขามรณลิงฺเคหีติ สิกฺขาปจฺจกฺขาเนน จ มรเณน จ ลิงฺคปริวตฺตเนน จฯ อนเปกฺขวิสคฺคโตติ นตฺถิ อเปกฺโข เอตสฺสาติ อนเปกฺโข, โสว วิสคฺโค, ตโต จฯ อจฺเฉทาติ โจราทีหิ อจฺฉินฺทิตฺวา คหเณนฯ อนุปสมฺปนฺนทานาติ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทาเนนฯ จ-สทฺโท สพฺพตฺถ อาเนตพฺโพฯ คาโหติ ปฏิคฺคหณํฯ อุปสมฺมตีติ วิชหติฯ

[109-10] อิทานิ อปฺปฏิคฺคหิตํ ปริโภเค โทสํ ทสฺเสตุํ ‘‘อปฺปฏิคฺคหิต’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ สพฺพนฺติ จตุกาลิกปริยาปนฺนํ สกลมฺปิฯ อิทานิ อปฺปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํ ทสฺเสตุํ ‘‘สุทฺธ’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ สุทฺธํ นาติพหลํ อุทกญฺจ ตถา องฺคลคฺคํ อวิจฺฉินฺนํ ทนฺต…เป.… คูถกญฺจ โลณ…เป.… กรีสกญฺจ กปฺปเตติ สมฺพนฺโธฯ

ตตฺถ สุทฺธนฺติ รชเรณูหิ อญฺญรเสน จ อสมฺมิสฺสตาย ปริสุทฺธํฯ นาติพหลนฺติ ยํ กสิตฏฺฐาเน พหลมุทกํ วิย มุเข วา หตฺเถ วา น ลคฺคํ, ตํฯ อวิจฺฉินฺนนฺติ องฺคโต วิจฺฉินฺทิตฺวา น คตํฯ ทนฺตานิ จ อกฺขีนิ จ กณฺณญฺจ ทนฺตกฺขิกณฺณํ ปาณฺยงฺคตฺตา, ตสฺส คูถกนฺติ ตปฺปุริโสฯ โลณํ สรีรุฏฺฐิตํฯ สิงฺฆาณีติ สิงฺฆาณิกาฯ วิจฺฉินฺนํ น ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ

[111] อิทานิ ‘‘คูถา’’ติอาทินา กาโลทิสฺสํ ทสฺเสติฯ ตถาวิเธติ สปฺปทฏฺฐกฺขณาทิเก ตถาวิเธ กาเลฯ ตถา ตาทิโส วิโธ กาโล เอตสฺสาติ พหุพฺพีหิฯ เสเวยฺยาติ เสวนํ กเรยฺย, ปริภุญฺเชยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ อสนฺเต กปฺปการเกติ เอตฺถ ทุพฺพโจปิ อสมตฺโถปิ กปฺปิยการโก อสนฺตปกฺเขเยว ติฏฺฐตีติ เวทิตพฺโพฯ กาโลทิสฺสตฺตา ปน ฉาริกาย อสติ อลฺลทารุํ รุกฺขโต ฉินฺทิตฺวา กาตุํ, มตฺติกาย อสติ ภูมิํ ขณิตฺวาปิ มตฺติกํ คเหตุํ วฏฺฏติฯ

[112] ทุรูปจิณฺเณติ ทุฏฺฐุํ อุปจิณฺณํ อามฏฺฐํ ทุรูปจิณฺณํฯ สเจ ภิกฺขุ อปฺปฏิคฺคหิตํ สามิสํ ภาชนํ ฐิตฏฺฐานโต อปเนตฺวา อามสติ, ปิธานํ อามสติ, อุปริ ฐิตกจวราทิํ ฉฑฺเฑติ, ตตฺถชาตกผลินิยา สาขาย วา วลฺลิยา วา คเหตฺวา วา จาเลติ, ทุรูปจิณฺณํ นาม โหติฯ ตสฺมิํ ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ ผลรุกฺขํ ปน อปสฺสยิตุํ วา ตตฺถ กณฺฏกํ วา พนฺธิตุํ วฏฺฏติฯ อรญฺเญ ปติตอมฺพผลาทิํ ‘‘สามเณรสฺส ทสฺสามี’’ติ อาหริตฺวา ทาตุํ วฏฺฏติฯ รโชกิณฺเณติ รชสา โอกิณฺเณ, ตสฺมิํ ปตฺตาทิเก ยํ กิญฺจิ ปฏิคฺคณฺหโต วินยทุกฺกฏํ โหตีติ อตฺโถฯ

สเจ ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส ปตฺเต รชํ ปตติ, ปฏิคฺคเหตฺวา ภิกฺขา คณฺหิตพฺพา ฯ ‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา เทถา’’ติ วุตฺเตปิ อากิรนฺติ, หตฺถโต อโมเจนฺเตเนว ปฏิคฺคาหาปกสฺส สนฺติกํ เนตฺวา ปฏิคฺคเหตพฺพํฯ สเจ มหาวาโต ตโต ตโต รชํ ปาเตติ, น สกฺกา โหติ ภิกฺขํ คเหตุํ, ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส ทสฺสามี’’ติ สุทฺธจิตฺเตน อาโภคํ กตฺวา คณฺหิตุํ วฏฺฏติฯ ตํ ปน เตน ทินฺนํ วา วิสฺสาเสน วา ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ

อถาติ วกฺขมานารมฺเภฯ อุคฺคหปฺปฏิคฺคเหติ อุคฺคหิตฺถาติ อุคฺคโห, อุคฺคหิตํ, ตสฺส ปฏิคฺคโห, ตสฺมิํฯ อปฺปฏิคฺคหิตภาวํ ชานโต อตฺตนา เอว อุคฺคเหตฺวา คหเณติ อธิปฺปาโยฯ มาตาปิตูนํ อตฺถาย ปน อปฺปฏิคฺคเหตฺวา เตลาทีนิ, ฉายตฺถาย สาขาทีนิ วา คเหตฺวา ปจฺฉโต ภุญฺชิตุกามตาย ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ อุจฺฉุอาทีสุ ผาลิเตสุ มลํ น ปญฺญายติ, มูลเภสชฺชาทีนิ ปิสนฺตานํ วา โกฏฺเฏนฺตานํ วา นิสทนิสทโปตกอุทุกฺขลมุสลานิ ขียนฺติ, ทนฺตนฺตเร ลคฺคํ สุขุมอามิสํ โหติ, รโส น ปญฺญายติ, อพฺโพหาริกํฯ อนฺโตวุตฺเถติ อกปฺปิยกุฏิยา ฉทนพฺภนฺตเร วุตฺเถติ อตฺโถฯ สยํปกฺเกติ อตฺตนา ยตฺถ กตฺถจิ ปกฺเกฯ สเจ วาสิอาทิํ ตาเปตฺวา ตกฺกาทีสุ ปกฺขิปติ, เอตฺตาวตาปิ สามปากโต น มุจฺจติฯ ปุริมกาลิกทฺวเย ปุนปากญฺหิ ฐเปตฺวา ยํ กิญฺจิ อามิสํ ภิกฺขุโน ปจิตุํ น วฏฺฏติฯ สเจปิสฺส อุณฺหยาคุยา สุลสิปณฺณาทีนิ วา สิงฺคิเวรํ วา ปกฺขิปนฺติ, จาเลตุํ น วฏฺฏติฯ อุตฺตณฺฑุลํ ภตฺตํ ลภิตฺวา ปิทหิตุํ น วฏฺฏติฯ อนฺโตปกฺเกติ อกปฺปิยกุฏิยา อนฺโต ปกฺเกฯ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ปฏิคฺคาหนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อกปฺปิยมํสนิทฺเทสวณฺณนา

[113-4] มนุสฺสหตฺถิอสฺสานญฺจ …เป.… อุรคสฺส จ ยํ มํสญฺจ, ยํ อุทฺทิสฺสกตมํสญฺจ, อปฺปฏิเวกฺขิตํ ยญฺจ มํสํ, เตสุ มํเสสูติ เอวํ โยเชตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ สีสคีวาตรงฺเคน จรนฺตา อจฺฉวิเสสาว ตรจฺฉาฯ อุรคสฺสาติ อิมินา สพฺพาปิ ทีฆชาติ สงฺคหิตาฯ อุทฺทิสฺสกตมํสนฺติ ภิกฺขุํ อุทฺทิสิตฺวา กตํ อุทฺทิสฺสกตํ, ตญฺจ ตํ มํสญฺจฯ เอตฺถ จ มํส-คฺคหเณน มจฺฉานมฺปิ คหณํ เวทิตพฺพํ อุปลกฺขณวเสน, จ-สทฺเทน วาฯ ปญฺจสุปิ สหธมฺมิเกสุ ยํ กิญฺจิ อุทฺทิสฺสกตํ สพฺเพสมฺปิ น กปฺปติ, ตมฺปิ อทิฏฺฐอสุตอปริสงฺกิตตาย ติโกฏิปริสุทฺธํ วฏฺฏติฯ อปฺปฏิเวกฺขิตนฺติ อนุปปริกฺขิตํ, อนาปุจฺฉิตนฺติ อตฺโถฯ อาปตฺติภีรุเกน หิ รูปํ สลฺลกฺเขนฺเตนาปิ ปุจฺฉิตฺวา ปฏิคฺคเหตพฺพํ ปริภุญฺชิตพฺพญฺจฯ มนุสฺสานํ มํเสสุ ถุลฺลจฺจยนฺติ โยชนาฯ ถูโล อจฺจโย เอตฺถาติ รสฺเส, ทฺวิตฺเต จ ถุลฺลจฺจยํฯ ปาราชิกสงฺฆาทิเสเสหิ ฐเปตฺวา อิโต อธิกํ วชฺชํ นตฺถิฯ เสเสสูติ อวเสเสสุ เอกาทสสุฯ

[115] อิทานิ มนุสฺสาทีนํ อฏฺฐิอาทีนิปิ อกปฺปิยานีติ ทสฺเสตุํ ‘‘อฏฺฐิปี’’ติอาทิมาหฯ ปิ-สทฺโท ‘‘โลหิต’’นฺติอาทีสุปิ อนุวตฺเตตพฺโพฯ เอสนฺติ มนุสฺสาทีนํ ทสนฺนํฯ วสาสุ ปน เอกา มนุสฺสวสา น วฏฺฏติฯ ขีราทีสุ อกปฺปิยํ นาม นตฺถิฯ อุทฺทิสฺสกตํเยว สจิตฺตกนฺติ โยชนาฯ สจิตฺตกนฺติ อุทฺทิสฺสกตภาวชานนจิตฺเตน สห วตฺตตีติ สจิตฺตกํฯ วตฺถุวีติกฺกมวิชานนจิตฺเตน หิ สจิตฺตกตฺตํฯ เอตฺถ จ สจิตฺตกตฺตํ อาปตฺติยา เอว, น จ มํสสฺส, ตถาปิ มํสสีเสน อาปตฺติ เอว วุตฺตาติ วิญฺญาตพฺพนฺติฯ

อกปฺปิยมํสนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ