เมนู

ตคฺคุณสํวิญฺญาโณยํ พหุพฺพีหิ ตสฺส ขุทฺทสิกฺขาสงฺขาตสฺส อญฺญปทตฺถสฺส โย คุโณ มาติกาสงฺขาตํ วิเสสนํ, ตสฺส อิธ วิญฺญายมานตฺตาฯ สุเขเนว หิ คหณํ สิยา มาติกานุสาเรน ตํ ตํ วินิจฺฉยํ โอโลเกนฺตานํ สํสยาปคมโตฯ

มาติกาวณฺณนา

(ข-ช) อิทานิ ‘‘สมาติก’’นฺติ วุตฺตตฺตา มาติกาปทานิ ตาว อุทฺทิสิตุํ ‘‘ปาราชิกา จ จตฺตาโร’’ติอาทิ อารทฺธํฯ เอตฺถาห – ตีสุ สิกฺขาสุ อธิสีลสิกฺขาว กสฺมา ปฐมํ วุตฺตาติ? สพฺพสิกฺขานํ มูลภูตตฺตาฯ ‘‘สีเล ปติฏฺฐาย นโร สปญฺโญ, จิตฺตํ ปญฺญญฺจ ภาวย’’นฺติ (สํ. นิ. 1.23; เปฏโก. 22; มิ. ป. 2.1.9) หิ วุตฺตํฯ ตตฺราปิ มหาสาวชฺชตฺตา มูลจฺเฉชฺชวเสน ปวตฺตนโต สพฺพปฐมํ ชานิตพฺพาติ ปาราชิกาว ปฐมํ วุตฺตาติ เวทิตพฺพํฯ มาติกาปทานํ ปน อตฺโถ ตสฺส ตสฺส มาติกาปทสฺส นิทฺเทสวเสเนว วิญฺญายตีติ น อิธ วิสุํ ทสฺสยิสฺสามฯ อวิญฺญายมานํ ปน ตตฺถ ตตฺเถว ปกาสยิสฺสามฯ

อิทานิ อุทฺทิฏฺฐปทานุกฺกเมน นิทฺเทสํ อารภนฺโต ‘‘ปาราชิกา จ จตฺตาโร’’ติ ปฐมํ มาติกาปทํ อุทฺธริฯ เอวมุปริปิฯ อิทานิ ปาราชิกาโย อุทฺทิสิตฺวา อุทฺทิฏฺฐปทานุกฺกเมน นิทฺเทสํ อารภนฺโต ‘‘ครุกา นวา’’ติ ทุติยํ ปทํ อุทฺธรีติอาทินา ยถาโยคํ วตฺตพฺพํฯ ตตฺถ สิกฺขาปทํ อติกฺกมิตฺวา อาปตฺติํ อาปนฺนา ปุคฺคลา ตาย ปราชยนฺตีติ ปราชิยาฯ เตเยว ปาราชิกา อุปสคฺคสฺส วุทฺธิํ กตฺวา ย-การสฺส ก-การกรเณนฯ เต ปน คณนปริจฺเฉทวเสน จตฺตาโรติ อตฺโถฯ

1. ปาราชิกนิทฺเทสวณฺณนา

[1-2] อิทานิ เต ทสฺเสตุํ ‘‘มคฺคตฺตเย’’ติอาทิ อารทฺธํฯ เอวมุปริปิ ยถาโยคํ โยเชตพฺพํฯ ตตฺถ มคฺคตฺตเยติ เอตฺถ มคฺคา จ นาม ติํส มคฺคาฯ มนุสฺสามนุสฺสติรจฺฉานคตวเสน หิ ติสฺโส อิตฺถิโยฯ ตตฺถ ติรจฺฉานคตาย อยํ ปริจฺเฉโท –

‘‘อปทานํ อหี มจฺฉา, ทฺวิปทานญฺจ กุกฺกุฏี;

จตุปฺปทานํ มชฺชารี, วตฺถุ ปาราชิกสฺสิมา’’ติฯ (ปารา. อฏฺฐ. 1.55);

ตาสํ วจฺจปสฺสาวมุขมคฺควเสน ตโย ตโย กตฺวา นว มคฺคา, ตถา อุภโตพฺยญฺชนกานํ, ปุริสานํ ปน วจฺจมุขมคฺควเสน ทฺเว ทฺเว กตฺวา ฉ, ตถา ปณฺฑกานนฺติ ติํสฯ เตสํ ตเยฯ กีทิเสติ อาห ‘‘สนฺถตสนฺถเต’’ติฯ สนฺถเต อสนฺถเตติ ปทจฺเฉโทฯ น สนฺถตํ อสนฺถตํฯ ตสฺมิํ อสนฺถเตฯ น-กาโร เอตฺถ ‘‘อพฺราหฺมโณ’’ติอาทีสุ วิย ปยิรุทาเส, ตํ กิริยายุตฺตสฺส ตาทิสสฺส อญฺญสฺส วตฺถุโน วิธาเนน สนฺถตสฺส วตฺถุโน ปยิรุทาสนํ ปริจฺจชนํ ปยิรุทาโสติฯ น ปสชฺชปฺปฏิเสเธ, สนฺถตํ ปสชฺช ปตฺวา ตสฺส ‘‘พฺราหฺมโณ น ภวิสฺสตี’’ติอาทีสุ วิย น นิเสโธติฯ วา-สทฺโท ปเนตฺถ วจนยุตฺติพเลเนว ลพฺภติ, ตสฺส ปลิเวเฐตฺวา, อนฺโต วา ปเวเสตฺวา วตฺถาทินา เกนจิ ปฏิจฺฉนฺเน วา อปฺปฏิจฺฉนฺเน วาติ อตฺโถฯ ตถาภูเต อลฺโลกาเส ปกติวาเตน อสมฺผุฏฺเฐ ตินฺตปฺปเทเสฯ นิมิตฺตนฺติ องฺคชาตํฯ นฺติอาทิ ตพฺพิเสสนํฯ นฺติ อตฺตนิยํฯ สํ-สทฺโท หิ อตฺตนิ อตฺตนิเย จ วตฺตติฯ สนฺถตํ อสนฺถตนฺติ ยถาวุตฺตนเยน ปฏิจฺฉนฺนํ วา อปฺปฏิจฺฉนฺนํ วาฯ อุปาทิณฺณนฺติ อนฏฺฐกายปฺปสาทํฯ กิตฺตกนฺติ อาห ‘‘ติลมตฺตมฺปี’’ติฯ ติลสฺส มตฺตํ สากลฺลํ ยสฺส ตํ ติลมตฺตํ ฯ ‘‘มตฺตํ สากลฺลํ นิจฺฉเย’’ติ หิ นิฆณฺฑุฯ เอตฺถาปิ อวยเวน วิคฺคโห สมุทาโย สมาสตฺโถ, ติลพีชปฺปมาณมฺปีติ วุตฺตํ โหติฯ กิํ ตํ? นิมิตฺตํ, ปเวสนํ วาฯ