47. สุทฺธินิทฺเทสวณฺณนา

[455] เทสนา สํวโร เอฏฺฐิ, ปจฺจเวกฺขณ เภทโตติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.585; วิสุทฺธิ. 1.19) เทสนาสุทฺธิ สํวรสุทฺธิ ปริเยฏฺฐิสุทฺธิ ปจฺจเวกฺขณสุทฺธีติ เอวํ จตุพฺพิธา สุทฺธีติ อตฺโถฯ อิทานิ ตาหิ สุทฺธีหิ วิสุชฺฌนเก ทสฺเสตุํ ‘‘ปาติโมกฺขสํวรสมฺมต’’นฺติอาทิมาหฯ

[456] ‘‘ปุน เอวํ น กริสฺส’’นฺติ จิตฺตาธิฏฺฐานสํวรา ยสฺมา สุชฺฌติ อินฺทฺริยสํวโร, ตสฺมา อินฺทฺริยสํวโร ‘‘สํวรสุทฺธี’’ติ วุตฺโตติ สมฺพนฺโธฯ

[457] ปหายาเนสนนฺติ อเนสนํ ปหาย ธมฺเมน อุปฺปาเทนฺตสฺส ปจฺจเยติ ปาฐเสโสฯ

[458] ‘‘ปฏิสงฺขา โยนิโส จีวรํ ปฏิเสวามิ…เป.… อุปฺปนฺนานํ เวยฺยาพาธิกานํ…เป.… ปรมตายา’’ติ (ม. นิ. 1.23; อ. นิ. 6.58) จ เอวํ จตูสุปิ ปจฺจเยสุ ยถาวุตฺตปจฺจเวกฺขณสุชฺฌนาติ อตฺโถฯ เอตฺถ ปน ทุวิธํ ปจฺจเวกฺขณํ ปฏิลาภกาเล จ ปริโภคกาเล จฯ ปฏิลาภกาเล หิ ธาตุวเสน วา ปฏิกฺกูลวเสน วา ปจฺจเวกฺขิตฺวา ฐปิตจีวราทีนิ ตโต อุตฺตริ ปริภุญฺชนฺตสฺส อนวชฺโชว ปริโภโค, ปริโภคกาเลปิฯ สุทฺธิวินิจฺฉโยฯ

สุทฺธินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

48. สนฺโตสนิทฺเทสวณฺณนา

[459] ‘‘จตฺตาริมานิ , ภิกฺขเว, อปฺปานิ เจว สุลภานิ จ, ตานิ จ อนวชฺชานิฯ กตมานิ จตฺตาริ? ปํสุกูลํ, ภิกฺขเว, จีวรานํ อปฺปญฺจ สุลภญฺจ, ตญฺจ อนวชฺชํฯ ปิณฺฑิยาโลโป, ภิกฺขเว, โภชนานํ อปฺปญฺจ สุลภญฺจ, ตญฺจ อนวชฺชํฯ รุกฺขมูลํ , ภิกฺขเว, เสนาสนานํ อปฺปญฺจ สุลภญฺจ, ตญฺจ อนวชฺชํฯ ปูติมุตฺตเภสชฺชํ, ภิกฺขเว, เภสชฺชานํ อปฺปญฺจ สุลภญฺจ, ตญฺจ อนวชฺชํฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาริ อปฺปานิ เจว สุลภานิ จ, ตานิ จ อนวชฺชานี’’ติ (อ. นิ. 4.27; อิติวุ. 101) วจนโต ‘‘อปฺเปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

สนฺตุฏฺโฐติ เอตฺถ ยถาลาภยถาพลยถาสารุปฺปสนฺโตสานํ วเสน เอเกกสฺมิํ ปจฺจเย ตโย ตโย กตฺวา จตูสุ ปจฺจเยสุ ทฺวาทส สนฺโตสา โหนฺติฯ มตฺตญฺญูติ เอตฺถ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.422; สํ. นิ. อฏฺฐ. 3.4.239; อ. นิ. อฏฺฐ. 2.3.16; อิติวุ. อฏฺฐ. 28; ธ. ส. อฏฺฐ. 124-134) จตฺตาโร มตฺตา ปริเยสนมตฺตา ปฏิคฺคหณมตฺตา ปริโภคมตฺตา วิสฺสชฺชนมตฺตาติฯ อิตรีตเรน ยาเปนฺโต สุภโร นามฯ สนฺโตสวินิจฺฉโยฯ

สนฺโตสนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

49. จตุรารกฺขนิทฺเทสวณฺณนา

[461-2] อสุภนฺติ อสุภภาวนาฯ อิเม จตฺตาโร จตุรารกฺขา นามาติ อธิปฺปาโยฯ อิทานิ เต ทสฺเสตุํ ‘‘อารกตฺตาทินา’’ติอาทิมาหฯ อารกตฺตาทินาติ เอตฺถ อารกตฺตา, อรีนํ อรานญฺจ หตตฺตา, ปจฺจยาทีนํ อรหตฺตา, ปาปกรเณ รหาภาวาติ อิเมหิ ตาว จตูหิ การเณหิ โส ภควา อรหนฺติ อนุสฺสริตพฺโพติ อตฺโถฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘อารกตฺตา หตตฺตา จ, กิเลสารีน โส มุนิ;

หตสํสารจกฺกาโร, ปจฺจยาทีน จารโห;

น รโห กโรติ ปาปานิ, อรหํ เตน วุจฺจตี’’ติฯ (ปารา. อฏฺฐ. 1.1; วิสุทฺธิ. 1.130);