46. สํวรนิทฺเทสวณฺณนา

[453] จกฺขุโสตาทิเภเทหีติ (ที. นิ. 1.213, 454; ม. นิ. 1.411; อ. นิ. 4.198; ธ. ส. 1352-1354; มหานิ. 196) จกฺขุโสตฆานชิวฺหากายมนสงฺขาเตหิ ฉหิ อินฺทฺริเยหีติ อตฺโถฯ รูปสทฺทาทิโคจเรติ รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพธมฺมสงฺขาเตสุ ฉสุ โคจเรสูติ อตฺโถฯ เอตฺถ ปน หตฺถปาทหสิตกถิตวิโลกิตาทิเภทํ สุภาการํ คเหตฺวา อโยนิโส มนสิ กโรนฺตสฺส อภิชฺฌา อุปฺปชฺชติฯ ‘‘อนตฺถํ เม อจริ, จรติ, จริสฺสตี’’ติอาทินา (ปริ. อฏฺฐ. 329) นเยน ปฏิฆนิมิตฺตํ คเหตฺวา อโยนิโส มนสิ กโรนฺตสฺส พฺยาปาโท อุปฺปชฺชติฯ เอตฺถ ปน อิตฺถิปุริสนิมิตฺตํ วา สุภนิมิตฺตาทิกํ กิเลสวตฺถุภูตํ นิมิตฺตํ อคฺคณฺหิตฺวา ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตาทินา ปฏิปชฺชิตฺวา อสุภนิมิตฺเต โยนิโส มนสิการํ พหุลีกโรนฺตสฺส อภิชฺฌาย ปหานํ โหติฯ ‘‘อนตฺถํ เม อจริ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภา’’ติอาทินา วา เมตฺตาภาวนาทิวเสน วา โยนิโส มนสิ กโรนฺตสฺส พฺยาปาทปฺปหานํ โหติฯ เอวมิทํ สงฺเขปโต รูปาทีสุ กิเลสานุพนฺธนิมิตฺตาทิคฺคาหปริวชฺชนลกฺขณํ อินฺทฺริยสํวรสีลนฺติ เวทิตพฺพํฯ

[454]

นิคฺคณฺเหยฺยาติ นิวาเรยฺย;

‘‘ยานิ โสตานิ โลกสฺมิํ; (อชิตาติ ภควา,)

สติ เตสํ นิวารณํ;

โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ;

ปญฺญาเยเต ปิธิยฺยเร’’ติ –ฯ (สุ. นิ. 1041);

วุตฺตตฺตา ‘‘สติมา สมฺปชาโน วา’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถ ปน จตุพฺพิธํ สมฺปชญฺญํ สาตฺถกสปฺปายโคจรอสมฺโมหวเสนฯ สํวรวินิจฺฉโยฯ

สํวรนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

47. สุทฺธินิทฺเทสวณฺณนา

[455] เทสนา สํวโร เอฏฺฐิ, ปจฺจเวกฺขณ เภทโตติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.585; วิสุทฺธิ. 1.19) เทสนาสุทฺธิ สํวรสุทฺธิ ปริเยฏฺฐิสุทฺธิ ปจฺจเวกฺขณสุทฺธีติ เอวํ จตุพฺพิธา สุทฺธีติ อตฺโถฯ อิทานิ ตาหิ สุทฺธีหิ วิสุชฺฌนเก ทสฺเสตุํ ‘‘ปาติโมกฺขสํวรสมฺมต’’นฺติอาทิมาหฯ

[456] ‘‘ปุน เอวํ น กริสฺส’’นฺติ จิตฺตาธิฏฺฐานสํวรา ยสฺมา สุชฺฌติ อินฺทฺริยสํวโร, ตสฺมา อินฺทฺริยสํวโร ‘‘สํวรสุทฺธี’’ติ วุตฺโตติ สมฺพนฺโธฯ

[457] ปหายาเนสนนฺติ อเนสนํ ปหาย ธมฺเมน อุปฺปาเทนฺตสฺส ปจฺจเยติ ปาฐเสโสฯ

[458] ‘‘ปฏิสงฺขา โยนิโส จีวรํ ปฏิเสวามิ…เป.… อุปฺปนฺนานํ เวยฺยาพาธิกานํ…เป.… ปรมตายา’’ติ (ม. นิ. 1.23; อ. นิ. 6.58) จ เอวํ จตูสุปิ ปจฺจเยสุ ยถาวุตฺตปจฺจเวกฺขณสุชฺฌนาติ อตฺโถฯ เอตฺถ ปน ทุวิธํ ปจฺจเวกฺขณํ ปฏิลาภกาเล จ ปริโภคกาเล จฯ ปฏิลาภกาเล หิ ธาตุวเสน วา ปฏิกฺกูลวเสน วา ปจฺจเวกฺขิตฺวา ฐปิตจีวราทีนิ ตโต อุตฺตริ ปริภุญฺชนฺตสฺส อนวชฺโชว ปริโภโค, ปริโภคกาเลปิฯ สุทฺธิวินิจฺฉโยฯ

สุทฺธินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ